گزارش اختصاصی «جامجم» از افتتاح اولین پارکموزه زمینشناسی کشور در مشهد
ملاقات با شگفتیهای زمین
مثل معروفی وجود دارد که میگوید به من نشان بده تا به خاطر بسپارم. این مثل نشان میدهد خواندن و نوشتن و دیدن و شنیدن همگی به تنهایی ابترند اما زمانی که با هم باشند، تجربه ای را شکل میدهند که احتمال فراموشکردن آن بسیار کم میشود.
در دنیا مراکز مختلفی وجود دارد که افراد چه بزرگسال باشند و چه کودکونوجوان میتوانند به این مراکز بروند و مفاهیم مختلف علمی که همیشه برایشان پیچیده و غیرقابلفهم بوده را با درگیر شدن حواس پنجگانهشان بیاموزند. در کنار مراکز علم(Science Center)، پارکموزهها هم گزینههای مهم دیگری برای دیدن، شنیدن و تجربهکردن برخی از مفاهیم علمی هستند. بازگشایی اولین پارکموزه زمینشناسی در کشور خبر خوبی است که میتواند نوید اجراییشدن ایدههای متنوع دیگری را برای ساخت مراکز علم و پارکموزههای علمی در کشور بدهد. آنچه میخوانید، گفت وگوی جام جم با دکتر محبوبه پرورش، رئیس اداره موزه و مستندات علومزمین است.
پارکموزه علومزمین مشهد در ادارهکل زمینشناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمالشرق کشور قرار گرفته است که مخاطب با ورود به این موزه با سناریویی مواجه میشود که او را برای ادامه بازدید مشتاق میکند. سناریو از انفجار بزرگ و شکلگیری جهان هستی آغاز شده تا زمانی که زمین در منظومهشمسی شکل میگیرد و حیات روی سیاره پیدا میشود ادامه مییابد و به نوع حضور انسان و رفتارش با محیطزیست اشارههایی دارد. این پارکموزه در فضایی به مساحت ۱۰هزار مترمربع و 2000 متر زیر بنا در شهر مشهد قرار دارد و شامل سه پارک فیزیک زمین، پارک اکتشاف و تونل معدنی و پارک زمینشناسی است که از اواخر سال 97 آماده شده اما بهدلیل شیوع کرونا بازگشایی رسمی آن مدتی به تعویق افتاد.
ایده ساخت موزه برای دسترسی مردم به جاذبه های زمینشناختی
یکی از مسئولیتهای محققانی که در سازمان زمینشناسی کار میکنند جمعآوری سنگها و نمونهها از مناطق مختلف کشور است. بنابراین آنها معمولا مجموعهای ارزشمند از کانیها و سنگها و فسیلها دارند. به گفته دکتر محبوبه پرورش، زمینشناس و رئیس اداره موزه و مستندات علومزمین ایده اولیه ایجاد موزه براساس همین نمونهها و از سوی مهندس جمال روشنروان، مدیرکل سابق منطقه شمالشرق مطرح شد. در ادامه برای اجرای این ایده اساتید زمینشناسی و همکاران سازمان نمونههایی که خودشان جمعآوری کرده بودند را به موزه اولیهای که درون سازمان برپا شده بود اهدا کردند. بهتدریج تعداد نمونهها آنقدر افزایش یافت که به پیشنهاد دکتر جعفر طاهری، مدیر سابق این ادارهکل تصمیم گرفته شد که پارکموزهای برای آموزش مفاهیم بنیادی زمینشناسی با زبانی ساده تاسیس شود تا در آن مردم بتوانند با جاذبههای علم زمینشناسی آشنا شوند و محیط زندگی خود را بهتر بشناسند. درحالحاضر مهندس فرخ قائمی، مدیرکل زمینشناسی منطقه شمالشرق این مجموعه را پشتیبانی میکند.
از شکلگیری زمین تا مهمترین معادن ایران
غیر از ساختمان اصلی موزه که سه طبقه است، سه پارک فیزیک زمین، پارک زمینشناسی و اکتشاف طراحی و ساخته شده است. این طراحی چندمنظوره به مخاطب، فرصت این را میدهد که از تاریخ تکامل سیاره زمین تا بهوجودآمدن انواع سنگها و کانیها اطلاعات بسیار جذابی بهدستآورد. دکتر پرورش پارک فیزیک زمین را اینطور توصیف میکند: «در این پارک مخاطب میتواند با منظومهشمسی آشنا شود، سیاره زمین و ساختار آن را بهتر بشناسد و مفهوم گذر زمان و اندازهگیری آن با کمک ساعتهای آفتابی را درک کند. این مرحله درواقع داستان شکلگیری سیاره ماست که از حدود 4.6میلیارد سال پیش آغاز شده و تا امروز دچار تغییرات و تحولات زیادی بوده است.» پارک زمینشناسی، دومین بخش این پارکموزه است که به گفته دکتر پرورش، دوران مختلف زمینشناسی، چرخه سنگها، آشنایی با گسلها و بهطورکلی مفاهیم پایه زمینشناسی در آن ارائه میشود. جالب است بدانید قدیمیترین فسیلهای درون موزه مربوط به بیش از 500میلیون سال قبل است. درنهایت پارک سوم به موضوع اکتشافات معدنی اختصاص دارد و معدن زغالسنگ طبس در آنجا بازسازی شده است تا بازدیدکنندگان بتوانند با شکل معدن، روشهای استخراج موادمعدنی و تجهیزات اکتشافی آشنا شوند.
دکتر پرورش میگوید: «این معدن کاملا به شکل تونل ساخته شده و مخاطب میتواند جانپناه، ریلها و واگنهایی که برای حملونقل زغالسنگ استفاده میشود را ببیند و تجربهای شبیه قرارگرفتن در معدن واقعی را داشته باشد.»
محبوبترین بخش موزه برای مخاطبان
ساختمان موزه از دو بخش نمایشی و تحقیقاتی تشکیل شده است که در بخش نمایشی 4200 نمونه کانی و سنگ و فسیل برای تماشای عموم مردم در نظر گرفته شده و بخش دیگری از نمونهها مواردی هستند که برای پژوهش مورد استفاده قرار میگیرند که تعداد آنها به 27هزار مورد میرسد. این نمونهها از سراسر ایران جمعآوری و کدگذاری شدند. دکتر پرورش در پاسخ به این سؤال که جذابترین بخش موزه برای مخاطبان تا به امروز کدام قسمت بوده است میگوید: «نمونه شبیهسازیشده دایناسور تیرکس در بخش پارک زمینشناسی از بخشهای جذاب برای عموم مردم و بهخصوص نوجوانان است. این نمونه از چین به ایران منتقل شده است.» او با توضیح اینکه مخاطب با گشتن در محیط موزه میتواند با مفاهیم بسیار متنوعی آشنا شود میگوید: «محیط موزه طوری طراحی شده که بازدیدکنندگان میتوانند انواع کانیها را ببینند، مثلا کانیهای فلوئورسانس که از خود نور تولید میکنند، برای خیلیها جذاب هستند. همچنین تماشای تنوع سنگها و آشنایی با فرآیندهایی که درون آتشفشانها رخ میدهد از بخشهای جذاب موزه به حساب میآید.» نقشههای زمینشناسی همیشه برای مخاطب پیچیده و گنگ بوده اما در این موزه مخاطب میتواند با کمک راهنماها، نقشههای زمینشناسی را درک و با آن، مکان قرارگیری مهمترین معادن کشور را پیدا کند. به گفته دکتر پرورش، بخش آشنایی با معادن ایران و بخش آشنایی با سنگهای قیمتی و جواهرات از محبوبترین بخشهای موزه برای خانوادههای ایرانی است. او اضافه میکند: «شناخت مخاطرات زمین مثل زمینلرزه، سیل، توفان، نشستزمین و ... از قسمتهایی است که تمایل داریم مخاطب بهخوبی با آن آشنا شود تا این مفهوم جا بیفتد که این حوادث همیشه وجود داشتهاند و آنچه مهم است این است که انسان بتواند سبک زندگی خود را به گونهای مدیریت کند که از این حوادث کمترین آسیب را ببیند.»
تلاش برای ارتباط موثر با مخاطب موزه
دکتر پرورش معتقد است اگر بخواهیم مخاطب را با کاربردها و مفاهیم واقعی علومپایه آشنا کنیم باید او را در فضایی مثل پارکموزهها قرار دهیم. این اتفاق بهتنهایی در موزه یا دانشگاه رخ نمیدهد. او میگوید: «در پارک موزه زمینشناسی افراد به برخی موارد حساس میشوند. برای مثال وقتی درباره فرونشست زمین و علتهای آن میشنوند اهمیت صرفهجویی در مصرف آب را بهتر درک میکنند یا وقتی درباره کانیها و خواص پیزوالکتریکی برخی از آنها میشنوند به توسعه شغلهای مرتبط با آن جذب میشوند.» ارتباط موثر با بازدیدکنندگان در همه موزهها بسیار مهم است. تا زمانی که این ارتباط شکل نگیرد مخاطب نمیتواند بهراحتی سؤالاتش را بپرسد و به کنجکاویهایش پاسخ دهد. مدیر این موزه که خود یکی از راهنماها هم هست میگوید: «من تلاش میکنم قبل از توضیح برای بازدیدکنندهها رشته یا شغلشان را بپرسم تا بتوانم با او ارتباط برقرار میکنم. مثلا برای کسی که پزشک است از کانیهایی که به داروی هوشمند معروفند توضیحات را آغاز میکنم یا برای کسی که ریاضی خوانده از اعداد فیبوناتچی در فسیل آمونیتها میگویم تا بتوانم ارتباط موثرتری با او برقرار کنم.» او ادامه میدهد: «غیر از موضوعات علمی، آنچه برای ما مهم است این است که بازدیدکنندگان بتوانند با دانستن هرچهبیشتر درباره منابع طبیعیمان، نوع استفاده خود از آن را مدیریت کنند. درواقع میخواهیم آنها در موزه با الگوی توسعه پایدار آشنا شوند، یعنی منابع طبیعی کشور را بشناسند و کاربردهایش را بدانند و درنهایت بتوانند رفتار مسئولانهتری نسبت به محیطزیست داشته باشند.»
مریم ملی - گروه دانش و سلامت
پارکموزه علومزمین مشهد در ادارهکل زمینشناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمالشرق کشور قرار گرفته است که مخاطب با ورود به این موزه با سناریویی مواجه میشود که او را برای ادامه بازدید مشتاق میکند. سناریو از انفجار بزرگ و شکلگیری جهان هستی آغاز شده تا زمانی که زمین در منظومهشمسی شکل میگیرد و حیات روی سیاره پیدا میشود ادامه مییابد و به نوع حضور انسان و رفتارش با محیطزیست اشارههایی دارد. این پارکموزه در فضایی به مساحت ۱۰هزار مترمربع و 2000 متر زیر بنا در شهر مشهد قرار دارد و شامل سه پارک فیزیک زمین، پارک اکتشاف و تونل معدنی و پارک زمینشناسی است که از اواخر سال 97 آماده شده اما بهدلیل شیوع کرونا بازگشایی رسمی آن مدتی به تعویق افتاد.
ایده ساخت موزه برای دسترسی مردم به جاذبه های زمینشناختی
یکی از مسئولیتهای محققانی که در سازمان زمینشناسی کار میکنند جمعآوری سنگها و نمونهها از مناطق مختلف کشور است. بنابراین آنها معمولا مجموعهای ارزشمند از کانیها و سنگها و فسیلها دارند. به گفته دکتر محبوبه پرورش، زمینشناس و رئیس اداره موزه و مستندات علومزمین ایده اولیه ایجاد موزه براساس همین نمونهها و از سوی مهندس جمال روشنروان، مدیرکل سابق منطقه شمالشرق مطرح شد. در ادامه برای اجرای این ایده اساتید زمینشناسی و همکاران سازمان نمونههایی که خودشان جمعآوری کرده بودند را به موزه اولیهای که درون سازمان برپا شده بود اهدا کردند. بهتدریج تعداد نمونهها آنقدر افزایش یافت که به پیشنهاد دکتر جعفر طاهری، مدیر سابق این ادارهکل تصمیم گرفته شد که پارکموزهای برای آموزش مفاهیم بنیادی زمینشناسی با زبانی ساده تاسیس شود تا در آن مردم بتوانند با جاذبههای علم زمینشناسی آشنا شوند و محیط زندگی خود را بهتر بشناسند. درحالحاضر مهندس فرخ قائمی، مدیرکل زمینشناسی منطقه شمالشرق این مجموعه را پشتیبانی میکند.
از شکلگیری زمین تا مهمترین معادن ایران
غیر از ساختمان اصلی موزه که سه طبقه است، سه پارک فیزیک زمین، پارک زمینشناسی و اکتشاف طراحی و ساخته شده است. این طراحی چندمنظوره به مخاطب، فرصت این را میدهد که از تاریخ تکامل سیاره زمین تا بهوجودآمدن انواع سنگها و کانیها اطلاعات بسیار جذابی بهدستآورد. دکتر پرورش پارک فیزیک زمین را اینطور توصیف میکند: «در این پارک مخاطب میتواند با منظومهشمسی آشنا شود، سیاره زمین و ساختار آن را بهتر بشناسد و مفهوم گذر زمان و اندازهگیری آن با کمک ساعتهای آفتابی را درک کند. این مرحله درواقع داستان شکلگیری سیاره ماست که از حدود 4.6میلیارد سال پیش آغاز شده و تا امروز دچار تغییرات و تحولات زیادی بوده است.» پارک زمینشناسی، دومین بخش این پارکموزه است که به گفته دکتر پرورش، دوران مختلف زمینشناسی، چرخه سنگها، آشنایی با گسلها و بهطورکلی مفاهیم پایه زمینشناسی در آن ارائه میشود. جالب است بدانید قدیمیترین فسیلهای درون موزه مربوط به بیش از 500میلیون سال قبل است. درنهایت پارک سوم به موضوع اکتشافات معدنی اختصاص دارد و معدن زغالسنگ طبس در آنجا بازسازی شده است تا بازدیدکنندگان بتوانند با شکل معدن، روشهای استخراج موادمعدنی و تجهیزات اکتشافی آشنا شوند.
دکتر پرورش میگوید: «این معدن کاملا به شکل تونل ساخته شده و مخاطب میتواند جانپناه، ریلها و واگنهایی که برای حملونقل زغالسنگ استفاده میشود را ببیند و تجربهای شبیه قرارگرفتن در معدن واقعی را داشته باشد.»
محبوبترین بخش موزه برای مخاطبان
ساختمان موزه از دو بخش نمایشی و تحقیقاتی تشکیل شده است که در بخش نمایشی 4200 نمونه کانی و سنگ و فسیل برای تماشای عموم مردم در نظر گرفته شده و بخش دیگری از نمونهها مواردی هستند که برای پژوهش مورد استفاده قرار میگیرند که تعداد آنها به 27هزار مورد میرسد. این نمونهها از سراسر ایران جمعآوری و کدگذاری شدند. دکتر پرورش در پاسخ به این سؤال که جذابترین بخش موزه برای مخاطبان تا به امروز کدام قسمت بوده است میگوید: «نمونه شبیهسازیشده دایناسور تیرکس در بخش پارک زمینشناسی از بخشهای جذاب برای عموم مردم و بهخصوص نوجوانان است. این نمونه از چین به ایران منتقل شده است.» او با توضیح اینکه مخاطب با گشتن در محیط موزه میتواند با مفاهیم بسیار متنوعی آشنا شود میگوید: «محیط موزه طوری طراحی شده که بازدیدکنندگان میتوانند انواع کانیها را ببینند، مثلا کانیهای فلوئورسانس که از خود نور تولید میکنند، برای خیلیها جذاب هستند. همچنین تماشای تنوع سنگها و آشنایی با فرآیندهایی که درون آتشفشانها رخ میدهد از بخشهای جذاب موزه به حساب میآید.» نقشههای زمینشناسی همیشه برای مخاطب پیچیده و گنگ بوده اما در این موزه مخاطب میتواند با کمک راهنماها، نقشههای زمینشناسی را درک و با آن، مکان قرارگیری مهمترین معادن کشور را پیدا کند. به گفته دکتر پرورش، بخش آشنایی با معادن ایران و بخش آشنایی با سنگهای قیمتی و جواهرات از محبوبترین بخشهای موزه برای خانوادههای ایرانی است. او اضافه میکند: «شناخت مخاطرات زمین مثل زمینلرزه، سیل، توفان، نشستزمین و ... از قسمتهایی است که تمایل داریم مخاطب بهخوبی با آن آشنا شود تا این مفهوم جا بیفتد که این حوادث همیشه وجود داشتهاند و آنچه مهم است این است که انسان بتواند سبک زندگی خود را به گونهای مدیریت کند که از این حوادث کمترین آسیب را ببیند.»
تلاش برای ارتباط موثر با مخاطب موزه
دکتر پرورش معتقد است اگر بخواهیم مخاطب را با کاربردها و مفاهیم واقعی علومپایه آشنا کنیم باید او را در فضایی مثل پارکموزهها قرار دهیم. این اتفاق بهتنهایی در موزه یا دانشگاه رخ نمیدهد. او میگوید: «در پارک موزه زمینشناسی افراد به برخی موارد حساس میشوند. برای مثال وقتی درباره فرونشست زمین و علتهای آن میشنوند اهمیت صرفهجویی در مصرف آب را بهتر درک میکنند یا وقتی درباره کانیها و خواص پیزوالکتریکی برخی از آنها میشنوند به توسعه شغلهای مرتبط با آن جذب میشوند.» ارتباط موثر با بازدیدکنندگان در همه موزهها بسیار مهم است. تا زمانی که این ارتباط شکل نگیرد مخاطب نمیتواند بهراحتی سؤالاتش را بپرسد و به کنجکاویهایش پاسخ دهد. مدیر این موزه که خود یکی از راهنماها هم هست میگوید: «من تلاش میکنم قبل از توضیح برای بازدیدکنندهها رشته یا شغلشان را بپرسم تا بتوانم با او ارتباط برقرار میکنم. مثلا برای کسی که پزشک است از کانیهایی که به داروی هوشمند معروفند توضیحات را آغاز میکنم یا برای کسی که ریاضی خوانده از اعداد فیبوناتچی در فسیل آمونیتها میگویم تا بتوانم ارتباط موثرتری با او برقرار کنم.» او ادامه میدهد: «غیر از موضوعات علمی، آنچه برای ما مهم است این است که بازدیدکنندگان بتوانند با دانستن هرچهبیشتر درباره منابع طبیعیمان، نوع استفاده خود از آن را مدیریت کنند. درواقع میخواهیم آنها در موزه با الگوی توسعه پایدار آشنا شوند، یعنی منابع طبیعی کشور را بشناسند و کاربردهایش را بدانند و درنهایت بتوانند رفتار مسئولانهتری نسبت به محیطزیست داشته باشند.»
مریم ملی - گروه دانش و سلامت