تهدید سلامت شهروندان پایتخت با افزایش آلاینده ازن در هوای تهران
آلودگی هوای تهران نامرئی شد
ریه تهران به خسخس افتاده است، این بار اما نه به همان دلیل هر ساله. شاخص آلودگی هوا كه همواره از محل «ذرات معلق» افزایش پیدا میكرد حالا بهواسطه آلاینده گازی، از حالت سالم به وضعیت نامطلوب، تغییر كرده است و متهم تازه آلودگی هوای تهران نامش «ازن» است. خطرناكی این آلودگی از این جهت بیشتر است كه دیده نمیشود و شهروندان تنها با مراجعه به سامانههای اعلام شاخص كیفیت هوا متوجه میزان آلودگی هوای تهران میشوند. آنطور كه از حرفهای انوشیروان محسنیبندپی، استاندار تهران هم میتوان متوجه شد این یك آلاینده ثانویه است به این مفهوم كه متناسب با شدت نور خورشید (افزایش دما) و اثر آن بر تركیب شیمیایی گازهای خروجی و بخار بنزین، غلظت آن در هوا بالا میرود و البته كه تهدیدی جدی برای ریه پایتختنشینان محسوب میشود. آلودگی هوای تهران موضوع تازهای نیست و فصل هم نمیشناسد؛ گرمای تابستان حالا چند سالی است ازن را در اعماق ریههای تهرانیها مینشاند و زمستانها وارونگی هوا، ذرات معلق را به زندگیشان میآورد، همین چند سال پیش هم اعلام شد تنها در یك سال 5000 تهرانی براثر آلودگی هوا كشته شدهاند اما جالب اینكه هنوز معضل آلودگی هوا با همه تبعات وحشتناكش آنطور كه باید بهعنوان یك مطالبه از سوی شهروندان تهرانی مطرح نمیشود، تنها چند روزی در سرخط خبرها مینشیند و خیلی زود فراموش میشود.
۴۰ درصد ازن در بینی و حنجره جذب میشود ولی ۶۰ درصد آن به عمق ریه میرسد. آنطور كه یوسف رشیدی، استاد دانشگاه به جامجم میگوید بالا رفتن میزان این آلاینده در مرحله اول بافت چشم و ریه را از بین میبرد و زمینه را برای حمله میكروبها و ویروسها فراهم میكند.
اندازهگیری دقیق
از ۱۰9روز سپری شده امسال تاكنون 16روز آلوده به لحاظ آلاینده ازن در تهران سپری شده كه در این بین یك روز شاخص از ۱۵۰ واحد هم فراتر رفته و با رسیدن به ۱۶۰ واحد، هوای تهران برای عموم مردم آلوده شده است. این در حالی است كه در مدت مشابه سال گذشته تعداد روزهای ناسالم برای گروههای حساس از بابت ازن فقط هفت روز بوده و وضعیت قرمز با شاخص بالای ۱۵۰ واحد نیز اصلاً ثبت نشده است. جالب اینكه آنطور كه از جداول مندرج در سایت شركت كنترل كیفیت هوای تهران میتوان متوجه شد تا پیش از این سال ۸۸ با
۱۷ روز آلودگی از بابت ازن، ركورد آلودهترین سال از ناحیه این آلاینده را به خود اختصاص داده بود. پس از آن در بسیاری از سالها تا قبل از سال ۹۷ تعداد روزهای آلوده با ازن یك رقمی و حتی در سال ۹۵ فقط یك روز بوده است.
با نگاهی به جدول روزهای آلوده تهران در خرداد سالهای گذشته متوجه نكته جالب توجهی میشویم و آن هم اینكه در فاصله سالهای 1394 تا خرداد 97 میزان روزهای آلوده به ازن پایتخت سیر معمولی داشته است، اما تابستان 97 شاهد جهش یكباره آلودگی هوای تهران هستیم، این جهش در خرداد امسال هم ادامه دارد به صورتی كه نسبت به سال گذشته هم چند برابر شده است. حالا سوال اینجاست كه چرا میزان آلودگی به ازن پایتخت در دو سال گذشته به شكل وحشتناكی افزایش داشته است؟ شینا انصاری، مدیركل دفتر پایش فراگیر محیط زیست تهران پاسخ جالبی برای این سوال دارد. او به جامجم میگوید: این افزایش به مفهوم بالا رفتن آلاینده ازن در تهران نیست بلكه به این دلیل است كه در چند سال گذشته آنالیزورهای سنجش ازن ما بیشتر شده و
به تبع آن دقت اندازهگیری ما در این حوزه افزایش داشته است. در بین حرفهای یوسف رشیدی هم میتوان این نكته را دید. او در بخشی از حرفهایش به جامجم میگوید: مهمترین بحث مطرح این است كه ازن به خودی خود مضر است، اما نماینده یكسری آلایندههای دیگری هم است كه ما آنها را اندازه گیری نمیكنیم. به این مفهوم كه بالا رفتن سطح ازن میتواند هشداردهنده وجود آلایندههای دیگری باشد كه آنها اندازه گیری نمیشوند. این در حالی است كه بدانیم پیش از این سالها كه كیفیت سوخت نامناسبی داشتیم و آنالیزورهای اندازهگیری ازن دقیق نبودند احتمالا روزهای آلوده به ازن تهران هم بیشتر بوده است و هم شاخص بالاتری داشته در حالی كه این نكته از چشم شهروندان دور مانده است و حتی در جداول اندازهگیری هم قید نشده است. چرا كه اندازهگیری نشده است كه قید بشود!
منشأ آلودگی
حالا و با رسانهای شدن افزایش شاخص ازن در تهران و خطرناك شدنش برای گروههای حساس میتوان اظهارنظرهای مختلفی در رابطه با منشأ این آلاینده به دست آورد. از دستگاههای تهویه هوا و چاپگرهای خانگی و اداری بگیرید تا خودروهای فرسوده. هرچند از چاپگر و دستگاههای فتوكپی بهعنوان منشأ مستقیم تولید ازن یاد میشود اما آنطور كه مدیركل دفتر پایش فراگیر محیطزیست میگوید این موارد اندك و مربوط به فضاهای بسته است اما آنچه خطرناك جلوه میكند و لازم است مردم نسبت به آن هشیار باشند میزان آلاینده ازن در فضای باز است. یوسف رشیدی میگوید منشأ این آلاینده هیدروكربن نسوخته و ناكس ناشی از خودروهاست كه بهصورت پیشران در اتمسفر ازن را تولید میكنند.
همین نكته را كه پیگیری كنیم میرسیم به متهم ردیف اول تولید این آلاینده در تهران یعنی موتورسیكلتهای كاربراتوری و خودروها و اتوبوسهای فرسوده در تهران. جالب این كه بدانیم هنوز یك میلیون و ۷۰۰ هزار موتورسیكلت كاربراتوری و فرسوده در تهران تردد میكنند.
به این فهرست اضافه كنید آنچه را شینا انصاری به آن اشاره دارد. او میگوید حتی جایگاههای سوخت هم میتواند به عنوان منشا قابل توجهی از تولید این آلاینده باشد. او به طرحی اشاره میكند كه قرار بوده است از سوی وزارت نفت اجرا شود و هرچند این اتفاق در بسیاری از جایگاهها افتاده است اما هنوز هم جایگاههایی هستند كه طرح «كهاب» در آن اجرایی نشده است. آنطور كه شینا انصاری میگوید «كهاب» سرنام عبارت كاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخار بنزین است و هدف اصلی این طرح كاهش از دست رفتن بخار بنزین در مراحل مختلف سوختگیری است كه میتواند بهعنوان منشا قابل توجهی در تولید آلاینده ازن محسوب شود.