آیا داشتن یک گوشی تلفن همراه هوشمند به معنای این است که همه می‌توانند خبرنگار باشند؟
خبرنگاران موبایلی
شاید تقصیر این ماجرا به گردن زندگی در عصر ارتباطات باشد اما واضح است كه پس از گسترش زندگی دیجیتال، اینترنت، تلفن‌های‌همراه دوربین‌دار و دوربین‌های دیجیتال و تلفیق این وسایل با گسترش روزبه‌روز شبكه‌های اجتماعی بسیاری از شهروندان عادی با تصویر‌برداری و عكاسی از وقایع پیرامون‌شان و انتشار آن در اینترنت پدیده جدیدی به‌نام شهروندخبرنگار را پدید آوردند كه در بسیاری مواقع به كمك خبرنگاران آمده‌است و در مواقع دیگری نیز، نه‌تنها كمكی نكرده‌است بلكه دست‌وپای آنها را هم بسته است. اما شهروندخبرنگاری چیست؟ آیا هركسی تنها با داشتن یك گوشی هوشمند و فن بیان خوب، یك شهروندخبرنگار است؟
این دنیای خبرنگاری است
دنیای امروز، دنیای ازدحام خبر است. خبرهایی كه منبع مشخص دارند و معتبر به حساب می‌آیند و خبرهایی كه منبع مشخصی ندارند ولی به سرعت نور در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شوند و بسیاری از مردم آنها را باور میكنند. با این حساب، كسب اطلاعات موثق و قابل اطمینان در مورد وضعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... بسیار دشوار و درعین‌حال ضروری و حیاتی است. پس خبرنگاران وارد عمل می‌شوند تا یك مهره اصلی و واسط باشند. یك خبرنگار باید به واقعیت یك رویداد دست‌یابد و همواره گام‌به‌گام حوادث در حوزه كاری خود حركت كند تا تحلیل‌های خود را به‌صورت كامل و رسا ارائه دهد.
شهروندخبرنگار كیست؟
شهروندخبرنگاران، شهروندان معمولی یك جامعه هستند كه در فرآیند جمع‌آوری و انتشار اخبار در جامعه، نقش فعالی بازی میكنند. البته گاه این ماجرا تنها به یك فیلم‌گرفتن معمولی از حوادث و وقایع هم خلاصه نمی‌شود و آن فرد، تحلیلگر ماجرا هم می‌شود! جالب است بدانید این واژه پس از اعتراضات وال‌استریت و در جریان حركت‌های جنبش اشغال وال‌استریت پدیدار و پس از آن در كشورهای همسایه و خاورمیانه نیز نهادینه شد. شهروندخبرنگار یك شهروند است كه لزوما خبرنگار نیست و شاید اضافه‌شدن این پسوند به واژه شهروند اصلا كار درستی نبود. هرچند كه او به‌خاطر شهروند‌بودنش تابع قوانین مدنی است و به همین دلیل در قبال نشر كذب و توهین به اشخاص از نظر مدنی مسؤول است اما احتمال این‌كه یك كانال تلگرامی یا یك پروفایل اینستاگرام، خبری به‌اشتباه منتشر كند بیشتر است تا یك خبرنگار
شناخته‌شده.
خطر زیر پا گذاشتن اخلاق
اخباری كه شهروندخبرنگاران مخابره میكنند، معمولا دو ویژگی مهم دارند: یا كسی آنها را نمی‌بیند یا همه می‌خواهند آن را ببینند. مثلا خانواده‌ای فرزند خود را برای عمل جراحی به مشهد آورده و به همین خاطر مجبور است یك هفته در آنجا بماند. از آنجا كه بیمارستان مكانی برای اسكان آنها تدارك ندیده‌است، آنها نیز یك گوشه اتراق میكنند. اینجاست كه یك گوشی همراه وارد داستان می‌شود و از صف طولانی مردمی كه برای همراهی بیمار خود كنار بیمارستان جا پهن كرده‌اند، فیلم می‌گیرد. این ماجرا از جنس نوع اول است، یعنی موضوعی كه كسی به آن توجه نمی‌كند و یك فیلم كوتاه چند ثانیه‌ای می‌تواند خیلی تاثیرگذار باشد. اما گاهی برعكس است، یعنی اتفاقی رخ می‌دهد كه تنها چند لحظه بیشتر طول نمی‌كشد اما همه می‌خواهند آن را ببینند. مصداق و نمونه می‌خواهید؟ فروریختن ساختمان پلاسكو، كه در بین آن جمعیت عظیم فیلمبردار، كمتر كسی یادش نماند در درجه اول یك انسان است و بعد یك شهروندخبرنگار!
این داستان را مرور كنید
دی‌ماه سال 95 بود كه ساختمان پلاسكو آتش‌گرفت و جلوی چشم همگان فروریخت. آن لحظه‌ها ازدحام جمعیت در اطراف ساختمان پلاسكو به‌قدری زیاد بود كه جای سوزن‌انداختن نبود. همین موضوع هم سبب شده بود تا كار امدادرسانی با كندی و اخلال مواجه باشد. درنهایت عكس‌های سلفی با ساختمان فروریخته پلاسكو بود كه در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شد. پس از آن مسؤولان بار‌ها از مردم خواستند كه در زمان بروز یك حادثه در صحنه حضور پیدا نكنند، چراكه این حضوریافتن آنها سبب می‌شود كار امدادرسانی با اخلال مواجه شود و چه‌بسا هموطنانی به‌دلیل همین اخلال‌ها جان خود را از دست بدهند اما انگار گوش‌شان بدهكار نیست و طی این سال‌ها هربار كه حادثه‌ای رخ‌داده‌است بازهم با ازدحام جمعیت روبه‌رو بوده‌ایم. نمونه جدیدتر این اتفاق كلیپ‌ها و عكس‌های منتشرشده از آتش‌سوزی كلینیك سینامهر بود. در یكی از عكس‌ها نیروی امدادی در حال احیای یكی از مجروحین است و جمعیت كثیری از مردم بالای سر او ایستاده‌اند و در كلیپ دیگر شخصی در حال فیلم‌گرفتن از صحنه است و به یكباره انفجار دوم رخ می‌دهد و جالب است كه شخص فیلمبردار به‌سرعت به صحنه نزدیك‌تر می‌شود تا از فاصله كمتر بتواند از تمام جزئیات فیلمبرداری كند! اما در روزنامه‌نگاری و خبرنگاری حرفهای، تأكید بر آن است كه خبرنگار باید از صحت اطلاعات مطمئن باشد، نسبت به آنچه منتشر می‌كند امانتدار و همچنین پاسخگو باشد و اخلاق حرفهای را رعایت كند. به این معنی كه به كسی توهین نكند، تهمت و افترا نزند، حریم خصوصی دیگران را درنظرداشته‌باشد و اطلاعات و عقاید را تحریف نكند. این ارزش‌ها باید دغدغه اصلی هر خبرنگاری باشند، هرچند كه در واقعیت ممكن است خیلی وقت‌ها هم نادیده گرفته‌شوند.
مزایای خبرنگاری شهروندی
ایجاد فرصت ها: سهولت در ارتباطات و فضاسازی برای شنیدن صداهایی كه شاید شنیده نشوند. در خبرنگاری شهروندی، همه افراد با هم در تولید اطلاعات نقش دارند و با كمك یكدیگر در اصلاح و پیشرفت جامعه خود قدم برمی‌دارند.
كنترل یك تصمیم جمعی: استفاده از ابزارهای فناوری مدرن و اینترنت برای انتشار اطلاعات یا اخبار رسانه‌های بزرگ و جریان اصلی. در اوایل دهه ۹۰ میلادی یك شهروند آمریكایی وقتی در منزل محل سكونتش صدای فریاد شنید و كنار پنجره رفت، مشاهده كرد پلیس آمریكا مشغول كتك‌زدن یك جوان سیاهپوست است، با تلفن‌همراهش چند عكس از صحنه‌های ضرب و شتم گرفت، گزارش كوتاهی راجع به آن نوشت و برای چند شبكه خبری ارسال كرد و صدایش را به جهان رساند!
نقد و نقض سانسورهای اشتباه.
معایب شهروندخبرنگاری
شایعه‌پراكنی، بزرگنمایی اتفاقات و رویدادها، جهت‌دهی اذهان به سمت بیراهه،تبلیغ غیرمستقیم برای خواست دشمن، نقض مواد قانونی و ... تنها بخشی از آسیب‌هایی است كه در صورتی ایجاد می‌شود که از شهروندخبرنگاری تنها در حد فیلم گرفتن و پخش آن در شبكه‌های اجتماعی استنباط شود. شهروند خبرنگاران ممكن است بر اثر غفلت از موانع قانونی یا با بی‌اعتنایی نسبت به مسؤولیت نوشتار و گفتارشان ضربه‌ای مهلك به كشور وارد كنند بدون آن‌كه از آن خبر داشته‌باشند.
چطور شهروند خبرنگار باشیم؟
لزومی ندارد از تمامی حوادث و اتفاق‌های ناگوار، فیلمبرداری كنیم و در گروه‌های تلگرامی و اینستاگرامی خود آن را به اشتراك بگذاریم.
حتما از صحت خبر و اطلاعاتی كه قصد انتشار آن را دارید، مطمئن شوید.
در كار نیروهای امدادی اخلال ایجاد نكنید و از تجمع در محل حادثه بپرهیزید. وقت تنگ است و احتمال خطر بسیار....
بدون داشتن اطلاعات صحیح و درست از یك اتفاق، فیلم یا عكس را به اشتراك نگذارید و برای شبكه‌های داخلی یا خارجی نفرستید.
توجه داشته‌باشید انتشار بی‌هوای اطلاعات، جرم است و فرد منتشركننده اخبار غلط مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرد. به هیچ عنوان آنچه شنیده اید را بازگو نكنید؛ چرا كه موجب انتشار شایعه و دست به دست شدن آن می‌شود.
بزرگنمایی نكنید. گسترش وحشت و نشر خبرهای تهی از واقعیت و صدق، یكی از مصایب شهروند خبرنگاری است. یك شهروند بدون داشتن سواد رسانه‌ای، سعی در انتشار دلخراش‌ترین صحنه‌ها، سخت‌ترین زاویه‌ها و نزدیك‌ترین نماها را از یك واقعه دارد، اما توجه ندارد این تجربه هیجان انگیز به چه قیمتی رقم می‌خورد و بر مخاطبان چه تاثیر ناگواری دارد. همه كوشش دارند آمار قربانیان رویدادها را بیشتر از آنچه هست، گزارش دهند.
از اصل ماجرا فیلم بگیرید و سعی در برداشتن گامی مثبت داشته‌باشید. به حواشی نپردازید.
دنیای امروز، دنیای ازدحام خبر است. خبرهایی كه منبع مشخص دارند و معتبر به حساب می‌آیند و خبرهایی كه منبع مشخصی ندارند ولی به سرعت نور در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شوند و بسیاری از مردم آنها را باور میكنند. با این حساب، كسب اطلاعات موثق و قابل اطمینان در مورد وضعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... بسیار دشوار و درعین‌حال ضروری و حیاتی است. پس خبرنگاران وارد عمل می‌شوند تا یك مهره اصلی و واسط باشند. یك خبرنگار باید به واقعیت یك رویداد دست‌یابد و همواره گام‌به‌گام حوادث در حوزه كاری خود حركت كند تا تحلیل‌های خود را به‌صورت كامل و رسا ارائه دهد.
شهروندخبرنگار كیست؟
شهروندخبرنگاران، شهروندان معمولی یك جامعه هستند كه در فرآیند جمع‌آوری و انتشار اخبار در جامعه، نقش فعالی بازی میكنند. البته گاه این ماجرا تنها به یك فیلم‌گرفتن معمولی از حوادث و وقایع هم خلاصه نمی‌شود و آن فرد، تحلیلگر ماجرا هم می‌شود! جالب است بدانید این واژه پس از اعتراضات وال‌استریت و در جریان حركت‌های جنبش اشغال وال‌استریت پدیدار و پس از آن در كشورهای همسایه و خاورمیانه نیز نهادینه شد. شهروندخبرنگار یك شهروند است كه لزوما خبرنگار نیست و شاید اضافه‌شدن این پسوند به واژه شهروند اصلا كار درستی نبود. هرچند كه او به‌خاطر شهروند‌بودنش تابع قوانین مدنی است و به همین دلیل در قبال نشر كذب و توهین به اشخاص از نظر مدنی مسؤول است اما احتمال این‌كه یك كانال تلگرامی یا یك پروفایل اینستاگرام، خبری به‌اشتباه منتشر كند بیشتر است تا یك خبرنگار
شناخته‌شده.
خطر زیر پا گذاشتن اخلاق
اخباری كه شهروندخبرنگاران مخابره میكنند، معمولا دو ویژگی مهم دارند: یا كسی آنها را نمی‌بیند یا همه می‌خواهند آن را ببینند. مثلا خانواده‌ای فرزند خود را برای عمل جراحی به مشهد آورده و به همین خاطر مجبور است یك هفته در آنجا بماند. از آنجا كه بیمارستان مكانی برای اسكان آنها تدارك ندیده‌است، آنها نیز یك گوشه اتراق میكنند. اینجاست كه یك گوشی همراه وارد داستان می‌شود و از صف طولانی مردمی كه برای همراهی بیمار خود كنار بیمارستان جا پهن كرده‌اند، فیلم می‌گیرد. این ماجرا از جنس نوع اول است، یعنی موضوعی كه كسی به آن توجه نمی‌كند و یك فیلم كوتاه چند ثانیه‌ای می‌تواند خیلی تاثیرگذار باشد. اما گاهی برعكس است، یعنی اتفاقی رخ می‌دهد كه تنها چند لحظه بیشتر طول نمی‌كشد اما همه می‌خواهند آن را ببینند. مصداق و نمونه می‌خواهید؟ فروریختن ساختمان پلاسكو، كه در بین آن جمعیت عظیم فیلمبردار، كمتر كسی یادش نماند در درجه اول یك انسان است و بعد یك شهروندخبرنگار!
این داستان را مرور كنید
دی‌ماه سال 95 بود كه ساختمان پلاسكو آتش‌گرفت و جلوی چشم همگان فروریخت. آن لحظه‌ها ازدحام جمعیت در اطراف ساختمان پلاسكو به‌قدری زیاد بود كه جای سوزن‌انداختن نبود. همین موضوع هم سبب شده بود تا كار امدادرسانی با كندی و اخلال مواجه باشد. درنهایت عكس‌های سلفی با ساختمان فروریخته پلاسكو بود كه در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شد. پس از آن مسؤولان بار‌ها از مردم خواستند كه در زمان بروز یك حادثه در صحنه حضور پیدا نكنند، چراكه این حضوریافتن آنها سبب می‌شود كار امدادرسانی با اخلال مواجه شود و چه‌بسا هموطنانی به‌دلیل همین اخلال‌ها جان خود را از دست بدهند اما انگار گوش‌شان بدهكار نیست و طی این سال‌ها هربار كه حادثه‌ای رخ‌داده‌است بازهم با ازدحام جمعیت روبه‌رو بوده‌ایم. نمونه جدیدتر این اتفاق كلیپ‌ها و عكس‌های منتشرشده از آتش‌سوزی كلینیك سینامهر بود. در یكی از عكس‌ها نیروی امدادی در حال احیای یكی از مجروحین است و جمعیت كثیری از مردم بالای سر او ایستاده‌اند و در كلیپ دیگر شخصی در حال فیلم‌گرفتن از صحنه است و به یكباره انفجار دوم رخ می‌دهد و جالب است كه شخص فیلمبردار به‌سرعت به صحنه نزدیك‌تر می‌شود تا از فاصله كمتر بتواند از تمام جزئیات فیلمبرداری كند! اما در روزنامه‌نگاری و خبرنگاری حرفهای، تأكید بر آن است كه خبرنگار باید از صحت اطلاعات مطمئن باشد، نسبت به آنچه منتشر می‌كند امانتدار و همچنین پاسخگو باشد و اخلاق حرفهای را رعایت كند. به این معنی كه به كسی توهین نكند، تهمت و افترا نزند، حریم خصوصی دیگران را درنظرداشته‌باشد و اطلاعات و عقاید را تحریف نكند. این ارزش‌ها باید دغدغه اصلی هر خبرنگاری باشند، هرچند كه در واقعیت ممكن است خیلی وقت‌ها هم نادیده گرفته‌شوند.
مزایای خبرنگاری شهروندی
ایجاد فرصت ها: سهولت در ارتباطات و فضاسازی برای شنیدن صداهایی كه شاید شنیده نشوند. در خبرنگاری شهروندی، همه افراد با هم در تولید اطلاعات نقش دارند و با كمك یكدیگر در اصلاح و پیشرفت جامعه خود قدم برمی‌دارند.
كنترل یك تصمیم جمعی: استفاده از ابزارهای فناوری مدرن و اینترنت برای انتشار اطلاعات یا اخبار رسانه‌های بزرگ و جریان اصلی. در اوایل دهه ۹۰ میلادی یك شهروند آمریكایی وقتی در منزل محل سكونتش صدای فریاد شنید و كنار پنجره رفت، مشاهده كرد پلیس آمریكا مشغول كتك‌زدن یك جوان سیاهپوست است، با تلفن‌همراهش چند عكس از صحنه‌های ضرب و شتم گرفت، گزارش كوتاهی راجع به آن نوشت و برای چند شبكه خبری ارسال كرد و صدایش را به جهان رساند!
نقد و نقض سانسورهای اشتباه.
معایب شهروندخبرنگاری
شایعه‌پراكنی، بزرگنمایی اتفاقات و رویدادها، جهت‌دهی اذهان به سمت بیراهه،تبلیغ غیرمستقیم برای خواست دشمن، نقض مواد قانونی و ... تنها بخشی از آسیب‌هایی است كه در صورتی ایجاد می‌شود که از شهروندخبرنگاری تنها در حد فیلم گرفتن و پخش آن در شبكه‌های اجتماعی استنباط شود. شهروند خبرنگاران ممكن است بر اثر غفلت از موانع قانونی یا با بی‌اعتنایی نسبت به مسؤولیت نوشتار و گفتارشان ضربه‌ای مهلك به كشور وارد كنند بدون آن‌كه از آن خبر داشته‌باشند.
چطور شهروند خبرنگار باشیم؟
لزومی ندارد از تمامی حوادث و اتفاق‌های ناگوار، فیلمبرداری كنیم و در گروه‌های تلگرامی و اینستاگرامی خود آن را به اشتراك بگذاریم.
حتما از صحت خبر و اطلاعاتی كه قصد انتشار آن را دارید، مطمئن شوید.
در كار نیروهای امدادی اخلال ایجاد نكنید و از تجمع در محل حادثه بپرهیزید. وقت تنگ است و احتمال خطر بسیار....
بدون داشتن اطلاعات صحیح و درست از یك اتفاق، فیلم یا عكس را به اشتراك نگذارید و برای شبكه‌های داخلی یا خارجی نفرستید.
توجه داشته‌باشید انتشار بی‌هوای اطلاعات، جرم است و فرد منتشركننده اخبار غلط مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرد. به هیچ عنوان آنچه شنیده اید را بازگو نكنید؛ چرا كه موجب انتشار شایعه و دست به دست شدن آن می‌شود.
بزرگنمایی نكنید. گسترش وحشت و نشر خبرهای تهی از واقعیت و صدق، یكی از مصایب شهروند خبرنگاری است. یك شهروند بدون داشتن سواد رسانه‌ای، سعی در انتشار دلخراش‌ترین صحنه‌ها، سخت‌ترین زاویه‌ها و نزدیك‌ترین نماها را از یك واقعه دارد، اما توجه ندارد این تجربه هیجان انگیز به چه قیمتی رقم می‌خورد و بر مخاطبان چه تاثیر ناگواری دارد. همه كوشش دارند آمار قربانیان رویدادها را بیشتر از آنچه هست، گزارش دهند.
از اصل ماجرا فیلم بگیرید و سعی در برداشتن گامی مثبت داشته‌باشید. به حواشی نپردازید.
