آخرین داوری قرن!

بررسی ترکیب اعضای هیات داوران سی‌و نهمین جشنواره فیلم فجر

آخرین داوری قرن!

روز گذشته، اسامی هیات داوران سودای سیمرغ (بخش مسابقه سینمای ایران) سی و نهمین دوره جشنواره‌فیلم‌فجر اعلام شد، داورانی که اصلی‌ترین و چه بسا تنها مخاطبان این رویداد باشند. چرا که پیشتر سید محمدمهدی طباطبایی‌نژاد دبیر سی‌ونهمین جشنواره‌فیلم‌فجر، در نشست رسانه‌ای اعلام کرده‌بود در این دوره خبری از هیات انتخاب نیست و فیلم‌ها در صورت ادامه شیوع کرونا تنها برای داوران به نمایش درمی آید و فقط با بهتر شدن اوضاع سلامت در جامعه، اهالی رسانه و اهالی سینما و مردم در اولویت‌های بعدی دیدن فیلم‌ها قرار دارند. بنابراین و با این‌که ظاهرا رایزنی‌های سازمان سینمایی با ستاد ملی مقابله با کرونا برای اختصاص یکی دو سالن برای خبرنگاران ادامه دارد، کماکان داوران، تنها گزینه جدی و قطعی تماشا و البته بررسی و قضاوت فیلم‌های این دوره جشنواره‌فیلم‌فجر هستند. مرتضی پورصمدی، سیدجمال ساداتیان، بهرام توکلی، مصطفی کیایی، ساره بیات، نیما جاویدی و محمد احسانی، هفت داور سی‌ونهمین جشنواره‌فیلم‌فجر هستند و در غیبت هیات انتخاب که در تاریخ این رویداد کم‌سابقه و چه بسا بی‌سابقه به نظر می‌رسد، به‌طور مستقیم در سرنوشت فیلم‌ها و برد و باخت‌شان تاثیر دارند.

درباره ترکیب داوران
تقریبا اعلام هر فهرستی در تاریخ جشنواره‌فیلم‌فجر، حرف و حدیث و حاشیه به همراه دارد. همیشه انگار می‌توانستند ترکیب داوران یا ترکیب هیات‌انتخاب بهتری داشته باشند و این کار را نکردند و همواره قضاوت‌های بلافاصله و در لحظه‌ای درباره ترکیب اعلام شده، وجود دارد. مخالفان معمولا به فهرست دلخواه خود می‌اندیشند و فهرست اعلام شده را چندان برنمی‌تابند. تقریبا هیچ وقت با فهرست و اعضای ایده‌آلی مواجه نیستیم و معمولا یکی دو سه نفری هستند که پاشنه آشیل ترکیب باشند تا مخاطبان جدی‌تر سینما کاملا به نظرات و آرای این ترکیب، اکتفا نکنند و حتی پیشاپیش نسبت به تصمیم‌ها و انتخاب‌ها معترض باشند. این بار هم در بر همان پاشنه می‌چرخد و باوجود منطقی بودن و موجه بودن ترکیب داوران، شاید به انتخاب‌های بهتری هم فکر کنیم. مثلا این‌که سازمان سینمایی و دبیر جشنواره فیلم فجر، خودش را در این چند سال موظف می‌داند حتما از یک بازیگر در هیات داوران استفاده کند تا مثلا کیفیت کار بازیگران با دقت رصد شود و چیزی از قلم نیفتد. اما اتفاقا شواهد و قرائن همین چند دوره نشان داده که برخی بازی‌های خوب از سیمرغ بلورین محروم شدند، یعنی یا آن بازیگر مطرح که داور شده، نظر کارشناسانه متفاوتی داشته یا اساسا قضاوت و تصمیم‌گیری‌اش با کیفیت بازیگری او، همخوان و همسنگ نبود  یا حرف آن داور بازیگر و استدلال هایش در مقابل دیگر داوران چندان برو نداشته‌است. اگر بنا به استفاده از شاخه‌های مختلف سینما در ترکیب داوران است، تعداد داوران از هفت نفر باید به دست‌کم حدود
 17-16 نفر برسد و همان‌طور که همیشه به حضور یک بازیگر، یکی دو کارگردان، یکی دو تهیه‌کننده، یک فیلمنامه‌نویس، یک منتقد فیلم و یک مدیر فرهنگی توجه شده، حواس جشنواره به استفاده همیشگی از یک آهنگساز، یک تدوینگر، یک صدابردار، یک مسؤول جلوه‌های ویژه و... هم باشد. بنابراین بهتر است به جای اصرار به یک ترکیب کلیشه‌ای همیشگی (از نظر حرفه و مسؤولیت)، به دعوت از «بهترین‌ها» برای هیات انتخاب و به‌ویژه داوری، فکر و عمل شود و به اشراف نسبی این بهترین‌ها به کلیت سینما و شاخه‌های مختلف و متنوع آن رضایت دهند. به عبارت دیگر لزومی ندارد برای پرکردن و خوشایندی ویترین، حتما بازیگری در ترکیب داوران حضور داشته‌باشد و حضور یک تهیه‌کننده یا کارگردان کاربلد هم کفایت می‌کند و باید به شناخت او از مقوله‌های مختلف سینما به‌ویژه بازیگری هم اعتماد داشته‌باشیم.  
نکته قابل اشاره دیگر این‌که به هرحال یکی از قوانین حضور در هیات انتخاب و هیات داوران جشنواره فیلم فجر- مثل هر رویداد رقابتی دیگری- ذی‌نفع نبودن اعضاست، یعنی هیچ‌یک از افراد انتخاب شده برای انتخاب و داوری فیلم‌ها، خودشان نباید اثری در آن دوره جشنواره داشته‌باشند. بنابراین همواره محدودیت‌هایی هم از این بابت وجود دارد و کار دبیر و مسؤولان جشنواره را برای انتخاب افراد صالح و ایضا بیکار در سال سخت می‌کند. چون بهترین‌ها معمولا و در شرایط طبیعی، باید سر کار باشند و آثاری در جشنواره‌فیلم‌فجر داشته‌باشند. با این همه، شیوع کرونا در این یک سال اخیر، به نظر می‌رسد، بهترین‌های زیادی را خانه‌نشین کرده‌باشد.  
باسابقه‌ترین داور
محمد احسانی را باید پرسابقه‌ترین داور امسال جشنواره‌فیلم‌فجر دانست. او که دارای مدرک دکتری در رشته مبانی حقوق اسلامی است، سابقه مدیریتی زیادی در سینما و تلویزیون دارد. این هم مدیر فرهنگی که مدیر شبکه نسیم است، مسؤولیت‌هایی چون مدیر شبکه یک سیما، مدیر گروه اجتماعی شبکه سه سیما، معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی وزارت ارشاد، مدیرطرح وبرنامه و قائم‌مقام شبکه‌تهران، مدیرکل طرح و برنامه معاونت‌سیما، معاون‌فرهنگی سازمان فرهنگی هنری شهرداری، مشاور و عضو شورای راهبردی شبکه سه، مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی راهبردی سازمان را در کارنامه دارد.   احسانی در دوره قبلی یعنی سی‌و هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر، عضو هیات انتخاب بود و در انتخاب فیلم‌ها با افرادی چون محمود اربابی، همایون اسعدیان، یلدا جبلی، رضا درستکار، سیدمحمود رضوی و حسین کرمی همکاری می‌کرد.  حضور پررنگ این مدیر فرهنگی در جشنواره‌فیلم‌فجر پیش از اینها هم محسوس بود. او در دوره سی‌وهفتم هم همراه سینماگرانی چون محمدعلی باشه آهنگر، محمد بزرگ نیا، مهرزاد دانش، پوران درخشنده، ریما رامین‌فر و محمود کلاری، مثل این دوره از داوران سودای سیمرغ بود. این همان دوره‌ای است که فیلم شبی که ماه کامل شد به کارگردانی نرگس آبیار، جایزه بهترین فیلم را به دست آورد. چنین فیلم‌های خوش‌ساخت و با کیفیتی که فضایی ایدئولوژیک و استراتژیک دارند، می‌توانند جزو انتخاب‌ها و موارد قابل‌دفاع احسانی باشند.  احسانی در دوره‌های سی و چهارم و سی و سوم جشنواره فجر هم یکی از اعضای هیات انتخاب بود.
ویترین جشنواره
احتمالا ساره بیات یکی از گزینه‌های بحث برانگیز داوران امسال جشنواره‌فیلم‌فجر و شاید اصلی‌ترین آنها ویترین جشنواره باشد.  بیات با این‌که بازیگر خوبی است و حتی برای بازی خوبش به نقش راضیه در جدایی نادر از سیمین تحسین شد و دیپلم افتخار بازیگر نقش مکمل زن بیست و نهمین دوره فجر را هم دریافت کرد اما شاید تا حدودی با متر و معیارهای داوری رویدادی مثل جشنواره فجر دور باشد. احتمالا انتخاب‌ها و بازی‌های پایین‌تر از حد انتظار او در این چند سال اخیر به‌ویژه در سریال «دل»، در این قضاوت و پیشداوری مخالفان نقش داشته‌باشد. ولی به هرحال حضور او ویترین داوری جشنواره را در بخش بازیگری تامین می‌کند. سعید راد، ریما رامین فر، محمدرضا فروتن، رویا نونهالی، نیکی کریمی، مهتاب نصیرپور و فرامرز قریبیان، بازیگرانی هستند که در دوره‌های قبلی، جزو هیات داوران جشنواره‌فیلم‌فجر بودند.
چشم‌های تیزبین
 مرتضی پورصمدی از مدیران فیلمبرداری و عکاسان قدیمی و کاربلد سینمای ایران است و حضور او در ترکیب داوران جشنواره فیلم فجر، دست‌کم خیال فیلمبرداران آثار شرکت‌کننده در رقابت را راحت خواهد کرد.
هرچند پورصمدی به جز دید بصری، به دلیل پشتوانه خوب در مستند، نگاهی جامع‌تر هم به سینما دارد و به ویژه قصه‌هایی که یک پایشان در واقعیت است، می‌توانند جزو انتخاب پورصمدی باشند. بدون تاریخ بدون امضا، چهارشنبه 19 اردیبهشت و هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند از جمله آثار این مدیر فیلمبرداری است.
توجه به شخصیت
 بهرام توکلی از کارگردان‌های مستعد و قابل اعتنای سال‌های اخیر سینمای ایران است و فضاهای مختلفی را در فیلمسازی تجربه کرده، از فیلم ورزشی زندگینامه‌ای چون غلامرضا تختی تا فیلم دفاع مقدسی تنگه ابوقریب. با این حال شخصیت‌پردازی‌های چند لایه، معمولا جزو ویژگی‌های آثار اوست. موردی که حتما در تصمیم‌گیری‌هایش برجسته خواهدبود.
تهیه‌کننده خوشنام
 سیدجمال ساداتیان از تهیه‌کننده‌های معتبر و خوشنام سینما که فیلم‌های موفقی چون متری شیش‌ونیم، آذر شهدخت پرویز و دیگران، دایره زنگی، چهارشنبه‌سوری و به رنگ ارغوان را در کارنامه دارد بنابراین حضورش در میان داوران، یکی از قوت‌های جشنواره است. ساداتیان پیش از این هم سابقه داوری در فجر را داشت و یکی از داوران دوره سی و چهارم بود.
گرایش به ذوق و خلاقیت
مصطفی کیایی از جمله کارگردان‌های جوان و خلاق سال‌های اخیر است که با خط ویژه و عصر یخبندان، حال و هوای تازه‌ای را وارد سینما کرد و دوز ذوق آثار تجاری و سرگرم کننده را بالا برد. بنابراین توجه به این ویژگی، می‌تواند در انتخاب‌های او دخیل باشد.
برنده سال قبل
 نیما جاویدی، تنها برنده سال قبل سیمرغ بلورین است. او که همراه مجید مجیدی برای فیلمنامه خورشید، جایزه بهترین فیلمنامه را به دست آورد، حتما بیشتر تمرکزش را روی فیلمنامه و روایت آثار می‌گذارد. کاری که با دو ساخته تحسین شده‌اش، ملبورن و سرخپوست هم کرده‌بود.