نتایج تحقیقات علمی حاکی از اثربخشی ۶/۹۱درصدی واکسن اسپوتنیک۵ در برابر ابتلا به کووید-۱۹ است
خبرهای خوب از واکسن روسی کرونا
دنیس لوگونوف و همکارانش نتایج مقدماتی آزمایش فاز3 واکسن روسی کرونا با نام تجاری «اسپوتنیک وی» را در نشریه علمی لنست (the Lancet) منتشر کردند. نتایج آزمایش، نشان‌دهنده یک اثر محافظتی قوی و یکسان برای تمام گروه‌های سنی شرکت‌کننده است. در این واکسن که با نام گم-کووید-وک (Gam-COVID-Vac) هم شناخته می‌شود از رویکرد آدنوویروس نوترکیب ناهمگن متشکل از آدنوویروس26 (Ad26) و آدنوویروس5 (Ad5) به عنوان حامل پروتئین اسپایک کروناویروس سندرم حاد تنفسی2 (SARS-CoV-2) استفاده شده است. برای مقابله با هرگونه ایمنی به آدنوویروس که ممکن است از قبل در جمعیت انسانی وجود داشته باشد از دو سروتیپ مختلف استفاده شده که به فاصله 21 روز از یکدیگر تزریق می‌شوند. در میان واکسن‌های کووید عمده‌ای که تا به امروز درحال تولید هستند، فقط گم-کووید-وک از این روش استفاده می‌کند. در سایر واکسن‌ها مانند واکسن آکسفورد - آسترازنکا، در هر دو دوز واکسن از مواد مشابهی استفاده می‌شود. در ساخت واکسن ویروس بیماری ابولا که پیش از این در مرکز تحقیقات ملی اپیدمیولوژی و میکروبیولوژی گامالیا (مسکو، روسیه) انجام شد هم از آدنوویروس5 و ویروس وزیکولار استوماتیت به عنوان ویروس‌های حامل استفاده شد.
علت استفاده از آدنوویروس‌ها این است که این ویروسها می‌توانند بارهای ژنتیکی زیادی را در خود جای دهند و هرچند توانایی تکثیر ندارند اما حسگرهای سیستم ایمنی را به اندازه کافی تحریک می‌کنند. به همین دلیل این ویروسها می‌توانند با تزریق فقط یک دوز، مصونیت ایجاد کنند.
واکسن روسی چگونه عمل می‌کند؟
ویروس‌های حامل، ویروس‌های ضعیف‌شده‌ای هستند که نمی‌توانند عفونت قابل‌توجهی ایجاد کنند. این ویروسها وارد سلول‌ها می‌شوند، پروتئین اسپایک را رونویسی می‌کنند و سپس چرخه طبیعی زندگی‌شان متوقف می‌شود. سلول‌هایی که با واکسن به این ویروسها آلوده شده‌اند سرانجام با همان مصونیتی که برای ایجاد آن طراحی شده‌اند از بین می‌روند.
به نظر می‌رسد قدرت فیزیکی این ویروسها امکان ذخیره‌سازی آنها در دمای حدود منفی18درجه سانتی‌گراد(شرایطی که ایجاد آن برای بسیاری از زنجیره‌های تامین امکان‌پذیر است) را فراهم می‌کند. جنبه منفی واکسن‌های نوترکیب مبتنی بر آدنوویروس این است که دوزهای زیادی از آنها مورد نیاز است و این یعنی باید به میزان زیادی تولید و در مقادیر بالایی به بازارهای جهانی عرضه شوند.
نتایج آزمایش‌ها
دریافت‌کنندگان این واکسن، واکنش آنتی‌بادی قوی به پروتئین اسپایک داشتند. دریافت‌کنندگان همچنین شواهدی از واکنش سلول‌های Tرا نشان دادند. واکنش سلول‌های T در پاسخ‌های ایمنی که زود از بین نمی‌روند دیده می‌شود. گزارش اولیه از نتایج فاز3 که هم‌اکنون ارائه شده شامل نتایج آزمایش بیش از 20هزار شرکت‌کننده که 7۵درصد آنها برای دریافت واکسن تعیین شده بودند و پیگیری‌های مربوط به عوارض جانبی و عفونت نیز درمورد آنها انجام شده است. 60درصد افراد ثبت‌نام شده، که همگی بالای 18سال داشتند، مرد و تقریبا همگی سفیدپوست بودند. چند ابتلایی (بروز همزمان چند بیماری) که یک خطر شناخته‌شده برای کووید-19 حاد است در حدود یک‌چهارم کسانی که در آزمایش شرکت کردند وجود داشت. 21روز بعد از دریافت اولین دوز واکسن، عفونت سارس-کووید2 در 62 نفر از مجموع 4902 نفر حاضر در گروه دارونما و 16نفر از 14هزار و 964 شرکت‌کننده در گروه واکسن، تأیید شد(نتایج اولیه). طرح زمان‌بندی‌شده در مورد میزان بروز عفونت در دو گروه نشان داد مصونیت مورد نیاز برای جلوگیری از بیماری، ظرف 18 روز از تزریق دوز اول ایجاد می‌شود. این ایمنی در تمام گروه‌های سنی از جمله افراد بالای 60سال دیده شد. نتایج آزمایش همچنین نشان داد ایجاد ایمنی از شدت بیماری می‌کاهد. در گروه واکسن، سه مورد مرگ‌ومیر در افراد مبتلا به چند ابتلایی گسترده دیده شد که ارتباطی با واکسن نداشت. همچنین هیچ‌گونه عارضه جانبی جدی در ارتباط با واکسن ثبت نشد اما عوارض جانبی جدی غیرمرتبط با واکسن در 45 شرکت‌کننده از گروه واکسن و 23شرکت‌کننده از گروه دارونما گزارش شد. اثرگذاری واکسن براساس تعداد موارد تأییدشده کووید-19 از 21روز پس از تزریق اولین دوز، ۶/۹۱درصد بوده است. میزان کاهش شدت بیماری بعد از تزریق یک دوز به‌ویژه از نظر صرفه‌جویی در مصرف دوزها می‌تواند بسیار دلگرم‌کننده باشد.
تولید واکسن اسپوتنیک-وی به خاطر شتابزدگی در تهیه استفاده از راه‌های میانبر و نبود شفافیت مورد انتقاد قرار داشته است اما نتایجی که گزارش شده‌اند نتایج روشنی هستند و اصل علمی واکسیناسیون را به نمایش می‌گذارند. این یعنی اکنون یک واکسن دیگر نیز می‌تواند به جبهه مبارزه برای کاهش شیوع کووید-19 بپیوندد.
منبع: The Lancet
