بررسی احتمال زلزله تهران و شایعه فعال شدن آتشفشان دماوند
یک مسأله بودار
بو، خیلی ناگهانی از راه رسید! همان بوی مرموز روز چهارشنبه، همانی كه تا این لحظه كه گزارش نوشته میشود منشأش مشخص نشده! بویی كه در كمتر از سه ساعت از مركز تا غرب و از شرق تا جنوب و شمال تهران منتشر شد و با ساكنان بیشتر محلههای تهران رخ به رخ شد و مشام خیلیها را آزار داد و این وسط برای مسؤولان مدیریت شهری هم شاخ و شانه كشید و برای خودش حریف طلبید! مسؤولانی از ارگانها و دستگاههای مختلف كه سریع دست به كار شدند تا منشأ انتشار این بوی مرموز نامطبوع را پیدا كنند و البته به نتیجه خاصی هم نرسیدند!
از چهارشنبه حوالی ساعت 4 بعدازظهر كه اولین گلایهها از انتشار بوی نامطبوع در سطح شهر تهران از خیابانهای مركزی شهر و جایی حوالی میدان انقلاب منتشر شد تا این لحظه هنوز مشخص نشده كه چه عاملی پشت پرده انتشار این بو قرار داشته است! گرچه سرنخهای زیادی در این چند روز دست به دست شد و هر چند ساعت یكبار یك عامل، دلیل انتشار بو اعلام شد، عاملی كه مثل خیلی اتفاقهای مشابه دیگر، به فاصله كوتاهی توسط مسؤولان دستگاه مربوط تكذیب شد و در نهایت ارمغانی جز سردرگمی برای مردم نداشت، مردمی كه نفهمیدند چرا چهارشنبه تهران اینقدر بدبو بود؟!
نتیجه این تایید و تكذیبهای مكرر و «من نبودم»های دستگاههای مختلف ذیربط، بیشتر از اینكه دل مردم تهران را قرص كند، نگرانشان كرد و خیلیها را یاد غول زلزلهای انداخت كه میگویند سالهاست زیر پای تهران نشسته است؛ همان غولی كه خیلی از كارشناسان زلزلهشناسی نگرانند بیدار شود و تنی بجنباند و دودمان تهرانیها را برباد بدهد! این وسط بعضیها هم سرشان را بلند كردند و چشمشان به دیو سپید پای در بند بالای سر تهران افتاد و یادشان افتاد از قدیم زیر گوششان خوانده بودند كه دماوند یك كوه آتشفشانی نیمه فعال است و همانجا تهدلشان لرزید كه نكند دماوند عامل انتشار این بو باشد؟!
همه این نگرانیها باعث شد ما با چند كارشناس مختلف در حوزه شهری تماس بگیریم، فریبرز ناطقی الهی، استاد پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی اولین كارشناسی بود كه به ما گفت او هم مثل مردم شهر نگران دلیل انتشار این بو است؛ ناطقی البته تمایلی به مصاحبه نداشت و با این حال گفت متنی را از این نگرانی هشدار گونهاش همان روز چهارشنبه تهیه كرده، اما منتظر است تا بالاخره مدیریت بحران پایتخت، دلیل انتشار بو را اعلام و بعد او این متن را منتشر كند تا به نگرانیهای موجود دامن نزند.
این استاد زلزلهشناسی به ما گفت: من در این متن خیلی دقیق و علمی و با ریز دلایل به این موضوع اشاره كردهام كه چرا انتشار این بوی مرموز جای نگرانی دارد! اما اجازه بدهید ببينیم جمعبندی مدیریت بحران چه چیز است.
با این حال، ما یاد مصاحبههای این استاد زلزلهشناسی در روزهای بعد از زلزله 2/5ریشتری آذرسال گذشته تهران افتادیم، آن هم وقتی كه به رسانهها هشدار داده بود كه من سالهاست دارم میگویم در تهران زلزله خواهد آمد و بارها گفتهام اگر آن زلزله مطرح رخ دهد، بزرگترین فاجعه سه قرن اخیر رخ میدهد.
مهدی زارع، مدیر پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی، اما كارشناس دیگری بود كه از او درباره ربط بوی نامطبوع منتشر شده در سطح شهر تهران با زلزله و آتشفشان خفته دماوند پرسیدیم. او با اینكه گفت ارتباطی بین این دو عامل نمیبیند و به نظرش دلیل انتشار این بو بیشتر به یك اشكال محیطی در سطح شهر برمیگردد، تاكید كرد تكذیب نهادها و دستگاههای مختلف شاید بیشتر به خاطر مسؤولیتی است كه بهعهده داشته و در انجامش ناموفق بودهاند و اینكه اگر هر دستگاه مسؤولیت این اتفاق را بپذیرد، باید پای جنبه حقوقی و قانونیاش هم بایستد.
زارع البته گفت در 70 درصد مواقع، زلزلهها بدون پیشبینی اتفاق میافتد و غیر از زمینلرزه سال 1975 چین، هیچ رخداد دیگری نبوده كه براساس شواهد، زلزله را پیشبینی و شهر را تخلیه كنند و موفقیتآمیز هم باشد. از نظر او اما ماجرای آتشفشانها فرق میكرد، زارع به ما گفت آتشفشانها در بسیاری از موارد در جاهایی كه انفجار قله میخواهد اتفاق بیفتد، با یكسری شواهد همراه هستند و مثل زلزله بیمقدمه نیستند، شواهدی مثل خروج گازهای مختلف یا ثبت لرزههای كوچك و متعدد دوروبر آتشفشان. او البته باز هم ارتباطی بین بوی نامطبوع منتشره در سطح شهر تهران و گازهای فعال آتشفشانی پیدا نكرد و گفت بعید است دماوند یا گسلهای تهران بخواهند كاری كرده باشند كه دلیل این بو باشد.
بحران تمام نشده
مدیرعامل پیشین شركت كنترل كیفیت هوای تهران، اما جزو كارشناسانی بود كه معتقد بود تا زمانی كه دلیل انتشار بوی كذایی روز چهارشنبه تهران مشخص نشود، بحران ناشی از این اتفاق هنوز تمام نشده است.
وحید حسینی با اعلام این موضوع به ما گفت: این غلظت، این شدت و این حدتی كه در انتشار بو در تهران اتفاق افتاد، طبیعی نیست و باید عاملش مشخص شود كه چطور یك بوی نامطبوع در تمام تهران 700 كیلومتر مربعی احساس میشود؟ این بو قاعدتا باید یك منبع جدی داشته باشد.
او توضیح داد: من هم چهارشنبه مثل خیلی از مردم شهر، غلظت آلایندهها را روی وبسایت شركت كنترل كیفیت هوا نگاه میكردم و بالارفتن غلظت آلایندهها به این شكل ناگهانی واقعا برای من هم نگرانكننده بود، چراكه همه غلظتها ناگهان تغییر كرد و به غیر از ازن كه آلاینده ثانویه است، بقیه آلایندهها تغییر محسوسی داشتند، مثلا غلظت no2 یعنی اكسیدهای نیتروژن در هوای تهران بالا رفت و همانطور كه میدانیم اكسیدهای نیتروژن منبع احتراقی دارند و این یعنی یك چیزی داشته میسوخته كه این فاكتور در هوای تهران بالا رفته، درضمن تركیبات گوگرد هم در هوا دیده شد و غلظت So2 (دیاكسید گوگرد) هم در هوای تهران بالا رفت.
حسینی با اشاره به این آمارها گفت: باید مقدار زیادی ماده به لحاظ جرمی در اتمسفر رها شده باشد كه براساس آن غلظتها انقدر بالا برود.
او البته تاكید كرد: ما شانس آوردیم كه باد و باران آمد و غلظت آلایندهها به حد اضطرار و هشدار نرسید، چرا كه اگر ادامه پیدا میكرد قطعا شب جلسه اضطرار آلودگی هوا تشكیل میشدو اگر این اتفاق نیفتاد به خاطر كمك طبیعت به تهران بود و خیلی نباید روی این موضوع برای دفعه بعد حساب كنیم.
این استاد دانشگاه از نحوه رسیدگی به این موضوع در مدیریت شهری پایتخت هم گلایه كرد و گفت: اینكه هر دفعه یك دلیل را عامل انتشار بو اعلام كرده و بعد تكذیب میكنند بیشتر باعث نگرانی مردم میشود. ستاد بحران تهران خیلی راحت میتواند با تشكیل یك تیم حقیقتیاب علمی به تمام این دستگاههایی كه منبع انتشار بو اعلام میشوند سر بزند و با دستگاههای پرتابل اندازهگیری در همان محیط، همه موارد را اندازهگیری كند و اگر جایی غلظت بیش از حد معمول بود، میشود حدس زد كه منبع انتشار بو بوده است و به این ترتیب حداقل مردم از نگرانی در میآیند، اما اینكه موضوع را به حال خودش رها كنند كار درستی نیست، چراكه ممكن است دوباره اتفاق بیفتد و این بار دیگر باد و باران به داد تهران نرسد.
مدیر پیشین كنترل كیفیت هوای تهران با اشاره به اینكه با تكذیب دستگاههای مختلف كه خیال مردم راحت نمیشود، گفت: تا وقتی مردم تكلیف شان مشخص نشود مدام باید تن و بدنشان بلرزد كه نكند عامل این اتفاق، زلزله یا آتشفشان بوده یا حتی یك عامل نامشخص و ناخوشایند دیگر و این اتفاق خوبی نیست.
دلیل انتشار بو از كهریزك تا پلاسكو
با اینكه بارش برف و باران در سطح شهر تهران از غروب روز چهارشنبه، شهر را از شر بوی نامطبوع نجات داد، اما از نگرانی مردم كم نشد، مردمی كه نفهمیدند بالاخره دلیل انتشار این بو چه بود؟! بویی كه اولین گمانهزنیها، انتشارش را به تركیدگی لوله در شبكه فاضلاب شهری تهران نسبت دادند و در همین رابطه محمدهادی حیدرزاده، مشاور محیطزیست معاونت خدمات شهری شهرداری تهران گفت: براساس بررسی مشترك محیطزیست و آتشنشانی، احتمالا تركیدگی شبكه فاضلاب در محدوده مركزی شهر (انقلاب) عامل انتشار این بوی نامطبوع بوده است.
گرچه این ادعا خیلی زود از سوی روابط عمومی فاضلاب تهران تكذیب شد و مسؤولان مربوط گفتند هیچ گزارشی از تركیدگی شبكه فاضلاب به آنها گزارش نشده است و با توجه به شیبدار بودن كانالهای فاضلاب اگر هم تركیدگی روی داده بود، باید فاضلاب از نقطهای دیگر بیرون میزد، در حالیكه این اتفاق در سطح شهر تهران نیفتاد.
با تكذیب تركیدگی شبكه فاضلاب، همه دنبال مقصر جدید گشتند و این بار این بوی نامطبوع گسترده در سطح شهر تهران، خیلیها را یاد بوی ناخوشایند زبالههایی انداخت كه در مركز زباله كهریزك دپو میشوند. همینجا بود كه سررشته انتشار بو به جایی حوالی كهریزك معروف رسید، به 23 كیلومتری جاده قدیم تهران ـ قم و مجتمع پردازش و بازیافت زباله آرادكوه! اما این دلیل هم به خاطر فاصله زیاد این مركز از شهر تهران خیلی زود تكذیب شد تا پای عاملهای دیگری به میان بیاید، از نشت گاز و انتشار بو از پالایشگاه نفتی نزدیك تهران یا انتشار بو از محل ساختمان پلاسكو، دلایلی كه صحت و سقمشان مشخص نشد و یكی بعد از دیگری تكذیب شدند. شهردار منطقه 12 تهران، دیروز حوالی ظهر روی آخرین دلیل یعنی پلاسكو هم خط بطلان كشید و گفت: انبار فاضلاب پلاسكو روز پنجشنبه حوالی ساعت 17 در حین عملیات عمرانی گشوده شده و انتشار بوی نامطبوع در روز چهارشنبه ارتباطی به بازشدن انبار فاضلاب پلاسكو ندارد. محمدعلی سعادتی تاكید كرد: حجم گاز متان در انبار چاه فاضلاب یك ساختمان آنقدر نیست كه كل تهران را فرا بگیرد.
امروز مشخص میشود
پس دلیل انتشار بو چه بود؟! این سؤال با اینكه از روز چهارشنبه تا لحظه نوشته شدن گزارش بارها و بارها از مسؤولان مختلف پرسیده شد، اما در نهایت هیچكس به جواب مشخصی نرسید، ما برای پرس و جو درباره آخرین گمانهزنیها به دنبال گفتوگو با احمد صادقی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران بودیم، اما شاهین مظفری، مدیر روابط عمومی این سازمان به ما گفت تا اطلاع ثانوی مدیر متبوعش مصاحبه نمیكند و برای گرفتن جواب باید تا روز شنبه یعنی امروز منتظر بمانیم، چراكه قرار است امروز همه دستگاهها نظرات تخصصیشان را به این سازمان بدهند و با تجمیع نظرات بالاخره دلیل این اتفاق اعلام شود.
نتیجه این تایید و تكذیبهای مكرر و «من نبودم»های دستگاههای مختلف ذیربط، بیشتر از اینكه دل مردم تهران را قرص كند، نگرانشان كرد و خیلیها را یاد غول زلزلهای انداخت كه میگویند سالهاست زیر پای تهران نشسته است؛ همان غولی كه خیلی از كارشناسان زلزلهشناسی نگرانند بیدار شود و تنی بجنباند و دودمان تهرانیها را برباد بدهد! این وسط بعضیها هم سرشان را بلند كردند و چشمشان به دیو سپید پای در بند بالای سر تهران افتاد و یادشان افتاد از قدیم زیر گوششان خوانده بودند كه دماوند یك كوه آتشفشانی نیمه فعال است و همانجا تهدلشان لرزید كه نكند دماوند عامل انتشار این بو باشد؟!
همه این نگرانیها باعث شد ما با چند كارشناس مختلف در حوزه شهری تماس بگیریم، فریبرز ناطقی الهی، استاد پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی اولین كارشناسی بود كه به ما گفت او هم مثل مردم شهر نگران دلیل انتشار این بو است؛ ناطقی البته تمایلی به مصاحبه نداشت و با این حال گفت متنی را از این نگرانی هشدار گونهاش همان روز چهارشنبه تهیه كرده، اما منتظر است تا بالاخره مدیریت بحران پایتخت، دلیل انتشار بو را اعلام و بعد او این متن را منتشر كند تا به نگرانیهای موجود دامن نزند.
این استاد زلزلهشناسی به ما گفت: من در این متن خیلی دقیق و علمی و با ریز دلایل به این موضوع اشاره كردهام كه چرا انتشار این بوی مرموز جای نگرانی دارد! اما اجازه بدهید ببينیم جمعبندی مدیریت بحران چه چیز است.
با این حال، ما یاد مصاحبههای این استاد زلزلهشناسی در روزهای بعد از زلزله 2/5ریشتری آذرسال گذشته تهران افتادیم، آن هم وقتی كه به رسانهها هشدار داده بود كه من سالهاست دارم میگویم در تهران زلزله خواهد آمد و بارها گفتهام اگر آن زلزله مطرح رخ دهد، بزرگترین فاجعه سه قرن اخیر رخ میدهد.
مهدی زارع، مدیر پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی، اما كارشناس دیگری بود كه از او درباره ربط بوی نامطبوع منتشر شده در سطح شهر تهران با زلزله و آتشفشان خفته دماوند پرسیدیم. او با اینكه گفت ارتباطی بین این دو عامل نمیبیند و به نظرش دلیل انتشار این بو بیشتر به یك اشكال محیطی در سطح شهر برمیگردد، تاكید كرد تكذیب نهادها و دستگاههای مختلف شاید بیشتر به خاطر مسؤولیتی است كه بهعهده داشته و در انجامش ناموفق بودهاند و اینكه اگر هر دستگاه مسؤولیت این اتفاق را بپذیرد، باید پای جنبه حقوقی و قانونیاش هم بایستد.
زارع البته گفت در 70 درصد مواقع، زلزلهها بدون پیشبینی اتفاق میافتد و غیر از زمینلرزه سال 1975 چین، هیچ رخداد دیگری نبوده كه براساس شواهد، زلزله را پیشبینی و شهر را تخلیه كنند و موفقیتآمیز هم باشد. از نظر او اما ماجرای آتشفشانها فرق میكرد، زارع به ما گفت آتشفشانها در بسیاری از موارد در جاهایی كه انفجار قله میخواهد اتفاق بیفتد، با یكسری شواهد همراه هستند و مثل زلزله بیمقدمه نیستند، شواهدی مثل خروج گازهای مختلف یا ثبت لرزههای كوچك و متعدد دوروبر آتشفشان. او البته باز هم ارتباطی بین بوی نامطبوع منتشره در سطح شهر تهران و گازهای فعال آتشفشانی پیدا نكرد و گفت بعید است دماوند یا گسلهای تهران بخواهند كاری كرده باشند كه دلیل این بو باشد.
بحران تمام نشده
مدیرعامل پیشین شركت كنترل كیفیت هوای تهران، اما جزو كارشناسانی بود كه معتقد بود تا زمانی كه دلیل انتشار بوی كذایی روز چهارشنبه تهران مشخص نشود، بحران ناشی از این اتفاق هنوز تمام نشده است.
وحید حسینی با اعلام این موضوع به ما گفت: این غلظت، این شدت و این حدتی كه در انتشار بو در تهران اتفاق افتاد، طبیعی نیست و باید عاملش مشخص شود كه چطور یك بوی نامطبوع در تمام تهران 700 كیلومتر مربعی احساس میشود؟ این بو قاعدتا باید یك منبع جدی داشته باشد.
او توضیح داد: من هم چهارشنبه مثل خیلی از مردم شهر، غلظت آلایندهها را روی وبسایت شركت كنترل كیفیت هوا نگاه میكردم و بالارفتن غلظت آلایندهها به این شكل ناگهانی واقعا برای من هم نگرانكننده بود، چراكه همه غلظتها ناگهان تغییر كرد و به غیر از ازن كه آلاینده ثانویه است، بقیه آلایندهها تغییر محسوسی داشتند، مثلا غلظت no2 یعنی اكسیدهای نیتروژن در هوای تهران بالا رفت و همانطور كه میدانیم اكسیدهای نیتروژن منبع احتراقی دارند و این یعنی یك چیزی داشته میسوخته كه این فاكتور در هوای تهران بالا رفته، درضمن تركیبات گوگرد هم در هوا دیده شد و غلظت So2 (دیاكسید گوگرد) هم در هوای تهران بالا رفت.
حسینی با اشاره به این آمارها گفت: باید مقدار زیادی ماده به لحاظ جرمی در اتمسفر رها شده باشد كه براساس آن غلظتها انقدر بالا برود.
او البته تاكید كرد: ما شانس آوردیم كه باد و باران آمد و غلظت آلایندهها به حد اضطرار و هشدار نرسید، چرا كه اگر ادامه پیدا میكرد قطعا شب جلسه اضطرار آلودگی هوا تشكیل میشدو اگر این اتفاق نیفتاد به خاطر كمك طبیعت به تهران بود و خیلی نباید روی این موضوع برای دفعه بعد حساب كنیم.
این استاد دانشگاه از نحوه رسیدگی به این موضوع در مدیریت شهری پایتخت هم گلایه كرد و گفت: اینكه هر دفعه یك دلیل را عامل انتشار بو اعلام كرده و بعد تكذیب میكنند بیشتر باعث نگرانی مردم میشود. ستاد بحران تهران خیلی راحت میتواند با تشكیل یك تیم حقیقتیاب علمی به تمام این دستگاههایی كه منبع انتشار بو اعلام میشوند سر بزند و با دستگاههای پرتابل اندازهگیری در همان محیط، همه موارد را اندازهگیری كند و اگر جایی غلظت بیش از حد معمول بود، میشود حدس زد كه منبع انتشار بو بوده است و به این ترتیب حداقل مردم از نگرانی در میآیند، اما اینكه موضوع را به حال خودش رها كنند كار درستی نیست، چراكه ممكن است دوباره اتفاق بیفتد و این بار دیگر باد و باران به داد تهران نرسد.
مدیر پیشین كنترل كیفیت هوای تهران با اشاره به اینكه با تكذیب دستگاههای مختلف كه خیال مردم راحت نمیشود، گفت: تا وقتی مردم تكلیف شان مشخص نشود مدام باید تن و بدنشان بلرزد كه نكند عامل این اتفاق، زلزله یا آتشفشان بوده یا حتی یك عامل نامشخص و ناخوشایند دیگر و این اتفاق خوبی نیست.
دلیل انتشار بو از كهریزك تا پلاسكو
با اینكه بارش برف و باران در سطح شهر تهران از غروب روز چهارشنبه، شهر را از شر بوی نامطبوع نجات داد، اما از نگرانی مردم كم نشد، مردمی كه نفهمیدند بالاخره دلیل انتشار این بو چه بود؟! بویی كه اولین گمانهزنیها، انتشارش را به تركیدگی لوله در شبكه فاضلاب شهری تهران نسبت دادند و در همین رابطه محمدهادی حیدرزاده، مشاور محیطزیست معاونت خدمات شهری شهرداری تهران گفت: براساس بررسی مشترك محیطزیست و آتشنشانی، احتمالا تركیدگی شبكه فاضلاب در محدوده مركزی شهر (انقلاب) عامل انتشار این بوی نامطبوع بوده است.
گرچه این ادعا خیلی زود از سوی روابط عمومی فاضلاب تهران تكذیب شد و مسؤولان مربوط گفتند هیچ گزارشی از تركیدگی شبكه فاضلاب به آنها گزارش نشده است و با توجه به شیبدار بودن كانالهای فاضلاب اگر هم تركیدگی روی داده بود، باید فاضلاب از نقطهای دیگر بیرون میزد، در حالیكه این اتفاق در سطح شهر تهران نیفتاد.
با تكذیب تركیدگی شبكه فاضلاب، همه دنبال مقصر جدید گشتند و این بار این بوی نامطبوع گسترده در سطح شهر تهران، خیلیها را یاد بوی ناخوشایند زبالههایی انداخت كه در مركز زباله كهریزك دپو میشوند. همینجا بود كه سررشته انتشار بو به جایی حوالی كهریزك معروف رسید، به 23 كیلومتری جاده قدیم تهران ـ قم و مجتمع پردازش و بازیافت زباله آرادكوه! اما این دلیل هم به خاطر فاصله زیاد این مركز از شهر تهران خیلی زود تكذیب شد تا پای عاملهای دیگری به میان بیاید، از نشت گاز و انتشار بو از پالایشگاه نفتی نزدیك تهران یا انتشار بو از محل ساختمان پلاسكو، دلایلی كه صحت و سقمشان مشخص نشد و یكی بعد از دیگری تكذیب شدند. شهردار منطقه 12 تهران، دیروز حوالی ظهر روی آخرین دلیل یعنی پلاسكو هم خط بطلان كشید و گفت: انبار فاضلاب پلاسكو روز پنجشنبه حوالی ساعت 17 در حین عملیات عمرانی گشوده شده و انتشار بوی نامطبوع در روز چهارشنبه ارتباطی به بازشدن انبار فاضلاب پلاسكو ندارد. محمدعلی سعادتی تاكید كرد: حجم گاز متان در انبار چاه فاضلاب یك ساختمان آنقدر نیست كه كل تهران را فرا بگیرد.
امروز مشخص میشود
پس دلیل انتشار بو چه بود؟! این سؤال با اینكه از روز چهارشنبه تا لحظه نوشته شدن گزارش بارها و بارها از مسؤولان مختلف پرسیده شد، اما در نهایت هیچكس به جواب مشخصی نرسید، ما برای پرس و جو درباره آخرین گمانهزنیها به دنبال گفتوگو با احمد صادقی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران بودیم، اما شاهین مظفری، مدیر روابط عمومی این سازمان به ما گفت تا اطلاع ثانوی مدیر متبوعش مصاحبه نمیكند و برای گرفتن جواب باید تا روز شنبه یعنی امروز منتظر بمانیم، چراكه قرار است امروز همه دستگاهها نظرات تخصصیشان را به این سازمان بدهند و با تجمیع نظرات بالاخره دلیل این اتفاق اعلام شود.