گفتوگو با مسعود اطیابی که این روزها فیلمش روی پرده سینماها است
هیچ زد و بندی برای اکران «تگزاس2» نداشتیم
در حالیكه گیشه فیلمهای اجتماعی روز به روز ضعیفتر میشود، فیلمهای كمدی با رونقی كه در چند سال اخیر پیدا كردهاند در این عرصه تاخت و تاز میكنند. مسعود اطیابی بعد از ساخت فیلم پرفروش «تگزاس» در سال گذشته، دومین قسمت از فیلم كمدی خود را در قالب «تگزاس 2» كارگردانی كرد؛ فیلمی كه یكدفعه جایگزین «رحمان 1400» شد و در همین روزهای ابتدای اكران،استقبال از آن به حدی رسیده كه ظاهرا مهر تاییدی است بر ساخته شدن قسمت سومش. اطیابی كه این روزها خودش را به عنوان یك كمدیساز موفق در گیشه تثبیت كرده سینمای حرفهای را با تهیهكنندگی «عروس حلبچه» در سال ۶۹ آغاز كرد و پس از آن فیلمهایی چون مصائب دوشیزه، خروس جنگی، صبح روز هفتم، شرط اول، اخلاقتو خوب كن و خاك و مرجان را كارگردانی كرد. اطیابی بهشدت تاكید دارد كمدیهایش خانوادهمحور است و از هرگونه شوخی جنــسی در آثارش پرهیــز میكند. او رمز موفقیتش را در توجه به ذائقه مخاطبان میداند و با ما مفصل در اینباره و كلیت سینما بحث میكند.
شاخصههای فیلم موفق زیاد است، اما از نظر من مهمترین ویژگی فیلم موفق این است كه پتانسیل جذب مخاطب را داشته و موثر باشد. یعنی بدون اینكه شعار دهد بتواند تاثیرگذار باشد. فیلمی كه نتواند در گیشه بفروشد فیلم موفقی نیست. با وجود این اما، باز هم نمیتوانیم بگوییم كه هر فیلم كمدیای كه در گیشه بفروشد موفق است، چون بخشی از فیلمهای كمدی واقعا غیرمفید و مخرب است.
منظورتان از كمدی مخرب چیست؟
كمدی اگر بخواهد به جای اینكه مرهمی باشد ایجاد بحران كند، مضر است كه البته معمولا كمدیها این كار را انجام نمیدهند و بالعكس تصور، معمولا فیلمهای اجتماعی هستند كه بهوفور این كار را انجام میدهند؛ بهخصوص فیلمهای اجتماعی كه از خیانت، فلاكت و...
به شكلی اغراق شده حرف میزنند بسیار مخرب هستند.
در مورد كمدی مخرب نگفتید.
ببینید كمدی اگر تحقیرآمیز باشد و شأن افراد را به سخره بگیرد مخرب است كه بعضا در تلویزیون این اتفاق میافتد. فلان برنامه شاید ایجاد خنده كند، اما خوب كه نگاه كنیم به فرد یا افرادی توهین میكند و این مسأله در دراز مدت مخرب است.
پس شما عامدانه در فیلمهایتان این كار را نمیكنید؟
سعی میكنم به این سمت نروم. شاید گاهی چیزی از دستم در برود، اما تمام سعیام را میكنم این اتفاق نیفتد.
دیگر سعی میكنید سراغ چه چیزهایی در ساخت كمدی نروید؟
من همیشه یكسری از موازین را رعایت میكنم، اما آنچه مسلم است این كه در كمدی نیازی نیست صد در صد موازین رعایت شود، چون مردم متوجه طنز آن میشوند، اما بالاخره حد و حدودی در اخلاقیات ما وجود دارد كه سعی میكنم به آنها توجه كنم.
حد و حدود رعایت اخلاقیات در كمدی را توضیح میدهید؟
اولین چیزی كه در كمدی سازی برای خودم نمیپسندم استفاده از شوخیهای جنسی است، اما به كسی هم ایراد نمیگیرم اگر این كار را انجام دهد و دیگری تحقیر كردن آدمهاست كه تمام سعیام را میكنم كه كمدیام به آن سمت نرود.
و اتفاقا فیلم شما به جای فیلمی روی اكران آمد كه میگفتند شوخی جنسی دارد!
فیلم «رحمان 1400» به ناحق توقیف شد. شاید اگر یكی دو صحنه خیلی كوتاه از فیلم كم میشد و تخریبكنندگان تعابیر و تفاسیری را به آن نسبت نمیدادند فیلم خیلی بهتر دیده میشد و اتفاقا به نظرم كسانی ترویج فساد كردند كه برای این فیلم حاشیهنگاری بد كردند. من خودم مطالبی را درباره این فیلم خواندم كه به نظرم آمد، چرا من چنین برداشتی از آن صحنهها نداشتم! اما بعد از خواندن آن مطالب ذهنم درگیر شد و دیگر اجازه دیدن آن را به خانوادهام ندادم.
یعنی مطالبی كه در مورد رحمان 1400 خواندید ذهنیت شما را تغییر داد؟
دقیقا.من قبل از اینكه یكسری از نقد و یادداشتها را بخوانم فیلم را دیده بودم و به نظرم فیلمی بود مثل خیلی از فیلمهای كمدی دیگر.
اساسا به نظرم ما در سینمایمان شوراهای مشورتی برای توصیه فیلم به مردم نداریم. به عبارت دیگر باید شوراهایی متشكل از جامعهشناس، روانشناس و... وجود داشته باشد كه قدرت تشخیص سطح گروههای سنی در جامعه كنونی را داشته باشد و بر آن اساس برای یك فیلم ردهبندی سنی تعیین كنند كه در عمل این ردهبندی اجرا هم بشود.
بعضی از فیلمهای شما در گیشه با شكست مواجه شده و به نظر میرسد آنقدر آزمون و خطا انجام دادهاید تا رسیدید به فیلم «تگزاس 1» كه به فروش حدود 15 میلیاردی رسید. فرمول ساخت فیلم 15 میلیاردی چیست، آن هم با وجود رعایت اخلاقیات در كمدی؟
قطعا موفقیت كمدی در گیشه و ایجاد رضایت بالای مردم فرمول دارد. من تجربه ساخت فیلمهایی مثل خروس جنگی و اخلاقتو خوب كن را پیش از این داشتم و كمكم به این باور رسیده بودم كه كارگردان باید در ذهن مخاطب یك فضای مفرح (نه لزوما خندهدار) بسازد و بتواند از موقعیتهای فضا یا كاراكترهایش برای ایجاد شوخی بهره ببرد.
در همین رابطه شوخیهای خانوادگی به نظرم خیلی لازم است. یعنی شما برای پیر و جوان و زن و مرد شوخیهایی از جنس خودشان در فیلم بگذاری كه بچه از خنده پدر و مادرش بخندد و پدر و مادر از خنده فرزندشان و این كار برای یك فیلمساز بسیار مشكل است.
چنین فرمولهایی به نظرم در یك قالب مشخص نمیگنجد و به روحیات خود فیلمساز و كسب تجربه در اثر مرور زمان برمیگردد.
روحیه خود فیلمساز از چه جهت؟
ببینید من خودم انسانی خانوادهگرا هستم و بنابراین تمام سعیام را میكنم كه فیلمی بسازم كه تمام اعضای یك خانواده در كنار هم بتوانند به تماشای آن بنشینند. كشور ما زیر تحریم و فشار است و رسالت من به عنوان یك فیلمساز این است كه یك خانواده را ولو برای ساعتی شاد نگه دارم.
قبول دارم كه نشاط اجتماعی لازمه ارتقای سلامت جامعه است و سینما ابزار كارآمدی در این جهت است. از این جهت كار شما به عنوان یك كارگردان قابل تقدیر است، اما با این شكل از فیلمسازی سطح سلیقه و تغییر ذائقه مردم چه میشود؟
واقعیت این است كه هزینه سینما رفتن برای مردم گران است و مردم در چنین شرایط اقتصادی ضعیفی سعی میكنند بهترین انتخاب را داشته باشند. در سال گذشته بیش از 60 درصد فیلمهای سینمایی كمدی بودند كه 80 درصد آنها در گیشه شكست خوردند. بنابراین اینطور هم نیست كه هر به اصطلاح كمدیای اكران شود مردم بروند و آن را ببینند.
اخیرا دو سه فیلم بهناحق روی پرده آمدند كه البته جوابشان را از «مردم» گرفتند. میخواهم بگویم مردم در خرید بلیت یك فیلم به نقدهای رنگ و وارنگ منتقدان سینما نگاه نمیكنند. مردم خودشان هوشیارند و میدانند چه میكنند.
ما در دو هفته اول اكران محدودی برای فیلممان داریم و تبلیغاتمان هم كه در حد صفر است. الان فیلم ما نصف باقی فیلمها سئانس در اختیار دارد، اما سالنهای نمایشدهنده فیلممان تقریبا پر است. میخواهم بگویم ذائقه مردم پایین نیامده، بلكه ذائقه بعضی از این منتقدان است كه پایین آمده. منتقدان ما الان فیلمی را میپسندند كه هیچ جای كفزدنی برای قهرمانش نگذاشته!
ظاهرا با منتقدان زاویه دارید!
نه اصلا، اما دیدهام كه این خود منتقدان هستند كه ترویج فساد میكنند. منحرف كردن ذهن تماشاچی به نوعی ترویج فساد است. دقیقا همان اتفاقی كه برای رحمان 1400 افتاد. سر جریان فیلم رحمان 1400 من دیدم كه بعضی از منتقدان نوشتهاند چرا قوه قضاییه به این مسأله ورود نمیكند! خب، سؤال من این است كه چرا باید ورود كند؟
این كارها جزو وظایف وزارت ارشاد است. این چنین اظهارنظرهایی هدفدار است و انگار بنا را گذاشتند بر اینكه خط خنده را از مردم بگیرند.
گفتید اكران «تگزاس 2» در دو هفته اول محدود است. به دلیل این محدودیت دو هفتهای از آنطرف به مدت زمان اكرانتان اضافه میشود؟
نه همه چیز طبق قاعده است. ما تا شروع ماه رمضان نمیتوانیم سئانسها و سالنها و تبلیغات زیاد داشته باشیم. در واقع زیاد نمیدویم كه بقیه فرصت دویدن داشته باشند.
پس چرا با اكران فیلمتان موافقت كردید؟
بالاخره درخواستی بود كه ما آن را بررسی و موافقت كردیم.
اما طبق شنیدهها قرار بود فیلم «پالتو شتری» به جای رحمان 1400 اكران شود كه یكدفعه تغییر كرد!
اینها شایعه است. ما اتوماتیك وار برای اكران دوم نوروز برنامهریزی كرده بودیم كه كمی جلوتر افتاد. مگر الان اكران اول نوروز یا اكران عید فطر است كه ما سر دست بشكنیم كه فیلممان را اكران كنیم؟
البته آقای سهیلی كارگردان «ژن خوك» هم گفته بود اگر تگزاس 2 اكران شود به نشانه اعتراض، فیلمش را از پرده پایین خواهد كشید!
اینطوری نگفته بودند، گفته بودند اگر تگزاس 2 با زد و بند اكران شود این كار را میكنند.بنابراین خودشان از ابتدای جلسه شورای صنفی آمدند و تا آخرش نشستند و دیدند كه هیچ زد و بندی اتفاق نیفتاد.
اتفاقا در اینجا بگویم كه اگر زد و بندی هم بود در اكران نوروز اتفاق افتاد. ما خودمان هم متقاضی اكران نوروز بودیم، اما به دلیل برخی زد و بندها 2 ـ 3 فیلم در اكران نوروز جا گرفتند و فیلم ما ماند. البته منظورم «ژن خوك» نیست كه فیلمی مستقل است.2 ـ 3 فیلم دیگر بهناحق روی پرده آمدند كه البته در گیشه هم جوابشان را گرفتند. ما اگر قدرت زد و بند داشتیم اكران نوروز یا عید فطر را میگرفتیم.
پخش فیلم شما را دفتر «نیكان فیلم»
بر عهده دارد كه ظاهرا یكی از دفاتر پخش اقماری مجموعه فیلمیران به مدیریت علی سرتیپی است. جایگزینی فیلم شما به جای رحمان 1400 به تهیهكنندگی علی سرتیپی نوعی دلجویی از آقای سرتیپی نبود!؟
اگر میخواستند از آقای سرتیپی دلجویی كنند دیگر فیلمی از ایشان را در این فصل كه فصل بدی برای اكران است اكران نمیكردند.
اكران در دو هفته مانده به شروع ماه رمضان هیچ امتیازی نیست. آقای سرتیپی در فیلم ما هیچ سهمی ندارند و من از مناسباتشان در نیكان فیلم هم اطلاعی ندارم، اما ایشان از دوستداران سینما بوده و به عنوان یك دوست و همكار حامی ما هستند.
در تگزاس 2 نقشی محوری را به مهدی هاشمی دادید. اگر بازیگر توانایی مثل ایشان در این فیلم حضور پیدا نمیكردند چه جایگزینی برایشان داشتید؟
در این باره باید بگویم كه ما معمولا تركیبی از بازیگران ایدهآلمان را در ذهنمان میچینیم و خوششانس بودیم كه همان ایدهآلهای ذهنیمان پذیرفتند كه در این فیلم بازی كنند.
در این فیلم دائما شاهد جنگ و جدل بین ناپدری و پسری كه نقش او را سام درخشانی بازی میكند، هستیم؛ بدون اینكه شاهد احساس تنفری بین آنها باشیم. این حس را چطور توانستید در بیاورید؟
در فیلم خروس جنگی هم دقیقا همین ارتباط برقرار بود. یكسری طنازیها از جنس زن و شوهری داشتیم كه حالا در اینجا جنسش فرق میكند. من به مرزبندی در اخلاقیات در طنز خیلی تاكید دارم و معتقدم تا جایی كه حرمتشكنی نشود شوخی كردن ایرادی ندارد.كمدی خوب هم از نظر من كمدی ای است كه در آنها حریمها حفظ شود. در تگزاس 2 حرمتهای خانوادگی، آموزههای دینی و رفتاری را حفظ كردیم.
در این كشمكشها به نظر میآید كمی هم حق را به زن قصه (با بازی ژاله صامتی) دادید تا مرد (با بازی مهدی هاشمی). اینطور نیست؟
خب، فیلم ما در لایههای زیرینش حرف دارد كه یكی از آنها محبت بین زن و شوهر و ایثار بین آنهاست. زنی كه تنهاست ازدواج میكند و برای همسرش فداكاری میكند و در انتها همین فداكاری را از سمت همسرش میبیند. من در این فیلم خانوادهای را به تصویر كشیدم كه در همه جا به كمك هم میآیند و پشت هم میایستند. در حالی كه نمیدانم چرا بعضی از منتقدان ما علاقه دارند فیلمهای خلاف این معانی را كه به خیانت و تردید میپردازد، ترویج دهند!
یعنی شما فیلمتان را فیلمی خانواده محور میدانید؟
موفقیت جامعه ما در گرو تحكیم تكتك خانوادههایمان است. تگزاس 2 فیلمی خانوادگی است تا فیلم كمدی و توصیهام این است كه مردم این فیلم را همراه خانوادههایشان ببینند.
پیش آمد كه در حین فیلمبرداری بازی پژمان جمشیدی به سمت اغراق برود و شما آن را تصحیح كنید؟
من تا به حال با هیچ بازیگری در كارهایم مشكل نداشتم. بازیگران من تقریبا در همان دو سه جلسه اول كار متوجه روش من میشوند. من با پژمان جمشیدی سه فیلم كار كردم و حسنهای زیادی را در او دیدم.
از جمله اینكه خودش تاكید زیادی روی اجرای خطوط قرمز دارد. به این معنا كه اگر در متن فیلمنامه نكتهای را بخواند كه به نظرش نادرست بیاید حتما میآید و به من میگوید كه این عبارت زشت است و من آن نكته را حذف میكنم یا پژمان جمشیدی بازیگری است كه به بازیگر مقابلش خیلی كمك میكند.او به فكر بازیگر نقش مقابلش هم هست و این خیلی مهم
است.
«تگزاس 3» را چه موقع كلید میزنید؟
هنوز تصمیم قطعی برای ساخت تگزاس 3 نگرفتهایم، چون اگر بخواهیم این كار را انجام دهیم باید برویم خارج از كشور كه با این قیمت دلار و ارز خیلی مشكل است. حالا فعلا منتظر میمانیم تا ببینیم مردم چقدر از تگزاس 2 استقبال میكنند و بعد برای ساخت ادامه آن تصمیم میگیریم.
فكر میكنید تگزاس 2 به اندازه سری اولش مورد استقبال قرار میگیرد؟
به نظرم تگزاس 2 خیلی بیشتر از سری اولش مخاطب را جذب میكند. ما تا اینجا كه در روزهای اول اكران هستیم با وجود تمام محدودیتهای اكران فروش خوبی داشتیم.
نظرتان درباره جشنواره جهانی فیلم فجر چیست؟
اشتباه مدیریت ماست كه اجازه میدهد جشنوارهای در این سطح بعضی از سالنهای سینمای ما را درگیر خود كند. این همه سالن بیكار و خاك خورده مثل سالن وزارت ارشاد داریم كه میتوانند از آنها برای برگزاری جشنواره جهانی فیلم فجر استفاده كنند. در مجموع چندان موافق تفكیك بخش ملی از جهانی جشنواره فجر نیستم. مگر شكل قبلی برگزاری جشنواره فجر چه ایرادی داشت؟ الان كه نه سینماگران بینالمللی و شاخص به ایران میآیند و نه بازخورد چندانی در جامعه دارد.
از اینكه گیشه سینمای ایران دست فیلمهای كمدی افتاده چه نظری دارید؟
گیشه سینمای ایران الان دست هیچ ژانر خاصی نیست. درست است كه ظرفیت اكران بیشتر متعلق به فیلمهای كمدی است كه البته این اتفاقی است كه در تمام دنیا میافتد. اتفاقا در سینمای ایران به نظرم فیلمهای كمدی كم هم هستند.
اكران فیلم «ماه گرفتگی» به كجا كشید؟
به نظرم الان وقتش است كه اكران شود.
باوجود گذشت حدود ده سال از وقایع سال88، فكر نمیكنید بهتر است تغییراتی در فیلم دهید و بعد اكرانش كنید؟
به لحاظ فنی دوست دارم تغییرش بدهم، اما به لحاظ محتوایی خیر.«ماه گرفتگی» فیلم بیطرفی است كه هر چه نگاه جامعه منصفتر شود، درستتر دیده میشود. اتفاقی كه چند سال پیش در ایران افتاد را هیچ گروهی نمیتواند گردن گروه دیگری بیندازد. تمام جناحها از راست گرفته تا چپ به یك اندازه در جوی كه در ایران ایجاد شد، مقصر هستند.
با توجه به اینكه در ژانرهای مختلف فیلمسازی كردید، خودتان كدام ژانر را به بقیه ترجیح میدهید؟
الان یك طرح سینمایی درباره خرمشهر دارم كه بر بستر یك ماجرای عاشقانه رخ میدهد و به نظرم اگر موفق به ساختش شویم از پرفروشترینها میشود. آقای عامریان، تهیهكننده تگزاس هم برای ساخت آن اعلام آمادگی كردند كه امیدوارم انجام شود. برای من ژانر مهم نیست، مهم فیلمسازی خوب
است.