چند روایت از آداب رمضانی اهل خراسان
مردم خراسان هم مثل سایر هموطنان قدر ماه مبارك رمضان را میدانند و برای پاسداشتش از قدیم آداب و رسوم و برنامههای متعددی داشتهاند. مثل برگزاری دورههای قرآن و مثل همان جلسه ماندگار قرآن خامس آلعبا.
خوششانسهای دوره قرآن
در دورههای قرآنِ خراسان مردها اغلب بعد از افطار در مساجد و تكایا دوره دارند و خانمها هم در یك ساعت مشخص هر روز در منزل همسایهای جمع شده و یك جزء قرآن تلاوت میكنند. رسمی هم دارند كه براساس آن، روز آخر ماه هریك، مقداری آجیل و شیرینی و سكه با خود برده و روی هم میریزند تا در پایان جلسه، هر یك مقداری از آن را به عنوان تبرك و «آجیل سر قرآن» و «پول بركتی» بردارند. سپس هركدام یك سوره از جزء سیام قرآن را میخوانند. خانمی كه سوره توحید به او میرسد بعد از ماه مبارك رمضان باقی خانمها را به صرف آشی با عنوان «آش قل هو ا...» دعوت میكند. البته در گناباد علاوه بر توحید افرادی كه قرائت سورههای انعام، یاسین، الرحمن و سجده را هم آغاز میكنند، در جلسه بعد با آوردن شیرینی یا آش، خوشحالی خود را از قرائت این سورهها اعلام میكنند. مشهدیها هم معتقدند قرائت قرآنی را كه در ماه رمضان آغاز میكنند باید حتماً تا آخر ماه تمام كنند وگرنه مقروض میشوند.
شبنشینی در حرم رضوی
انس با آقا علیبنموسیالرضا(ع) و بیتوته در حریم قدسی آن مولا، یكی دیگر از برنامههای ویژه رمضان در مشهد است. اغلب مشهدیهای قدیمی سعی میكنند پس از پایان مراسم افطار و البته شركت در دورههای قرآن دقایقی را در حرم مطهر رضوی به سر برند. این امر در بین بازاریان مشهد هنوز هم بهشدت رایج است و اهالی قدیم بازار سعی میكنند ساعات پایانی شب تا نزدیك سحر را در حرم مطهر رضوی به شبزندهداری و عبادت بگذرانند. در این شبنشینیها، افراد باتجربه، مرشدی جمع را به عهده گرفته و با نقل خاطراتی از گذشته، جوانان را از عواقب غیبت و تهمت و بدبینی و گناه آگاه میسازند. این نشستها تا یك ساعت قبل از اذان صبح به درازا میكشد و پس از آن افراد برای صرف سحری روانه خانه میشوند.
قنبرخوانی
در روز بیست و یكم ماه مبارك رمضان و سالروز شهادت امام اول شیعیان هم مراسم ویژهای در برخی نقاط خراسان رضوی از جمله كاشمر و سبزوار برپا میشود. به این ترتیب كه جمعیت انبوهی ظهر این روز در نماز جماعت ظهر مسجد حاضر میشوند و همزمان جمعیت چشمگیری نیز در حسینیه تجمع میكنند و در قالب چند دسته بزرگ عزاداری از محل حسینیه در سطح خیابانهای شهر به سمت مسجدجامع حركت میكنند. نمازگزاران حاضر در مسجد هم فضا را برای هیات باز میكنند پس از ورود آنها به مسجد، مردم هماهنگ با سوز و حال خاصی به اقامه عزای امیرالمومنین علی(ع) میپردازند. عزایی كه بخشی از آن روایت قنبر غلام حضرت از نحوه شهادت ایشان است و به همین دلیل به «قنبرخوانی» معروف است.
پخت نان جو
یكی از سنتهای مرسوم در تربت حیدریه، پخت نان جو در آستانه ایام شهادت حضرت امیرالمؤمنین(ع) است كه در شبهای قدر در بسیاری از خانهها وجود دارد و در سفرههای افطار همراه با ماست آن را میخورند و عدهای نیز میزان بیشتری نان جو تهیه و در بین نمازگزاران مساجد توزیع میكنند.
ملاقهزنی
ملاقهزنی از آیینهای خاص مردم تربت حیدریه و سبزوار در ماه رمضان است. مردم سبزوار شب 27 ماه مبارك رمضان را كه شب كشتن ابن ملجم مرادی است، جشن میگیرند. در این شب مردم، شیرینی پخش كرده و جوانان به اجرای آیین ملاقه زنی میپردازند. برای اجرای این سنت پسرهای جوان بعد از افطار چادر به سر انداخته، كیسهای برداشته به در منازل رفته و با ملاقه به در كوبیده و میایستادند. پس از آن صاحبخانه با علم به این آیین كهن در را باز كرده و در حد توان مالی خود مقداری شیرینی، شكلات، نقل، خرما و... داخل ملاقه یا كیسه ملاقهزنها میریزد. البته صاحبخانه به هنگام ریختن شیرینی و شكلاتها به داخل كیسه یا ملاقه میگوید، «بگو بر ابن ملجم لعنت» و جوانان چادر بر سر نیز
یك صدا این لعن را تكرار میكنند.
خواندن نماز تراویح
برگزاری نماز تراویح مراسم ویژه مردم اهل سنت خراسان رضوی در تایباد، تربت جام، خواف و سرخس پس از تایید رویت ماه نو است. نماز تراویح پس از نماز عشا به صورت ده نماز
دو ركعتی برگزار و در بعضی از مساجد در این نماز یك جز از قرآن مجید تلاوت میشود.
آیین شب آخر رمضان
در آخرین روز از ماه مبارك رمضان، اهالی نقاط مختلف خراسان، خود را برای فرارسیدن عید رمضان آماده میكنند. برای این منظور غسل كرده، لباس تمیز یا نو پوشیده و به استقبال عید فطر میروند. هنگام افطار آخرین شب از ماه رمضان اعضای هر خانواده بنابر قوت غالب، فطریه خود را دست به دست چرخانده و آن را برای افراد مستمند كنار میگذارند.
خوششانسهای دوره قرآن
در دورههای قرآنِ خراسان مردها اغلب بعد از افطار در مساجد و تكایا دوره دارند و خانمها هم در یك ساعت مشخص هر روز در منزل همسایهای جمع شده و یك جزء قرآن تلاوت میكنند. رسمی هم دارند كه براساس آن، روز آخر ماه هریك، مقداری آجیل و شیرینی و سكه با خود برده و روی هم میریزند تا در پایان جلسه، هر یك مقداری از آن را به عنوان تبرك و «آجیل سر قرآن» و «پول بركتی» بردارند. سپس هركدام یك سوره از جزء سیام قرآن را میخوانند. خانمی كه سوره توحید به او میرسد بعد از ماه مبارك رمضان باقی خانمها را به صرف آشی با عنوان «آش قل هو ا...» دعوت میكند. البته در گناباد علاوه بر توحید افرادی كه قرائت سورههای انعام، یاسین، الرحمن و سجده را هم آغاز میكنند، در جلسه بعد با آوردن شیرینی یا آش، خوشحالی خود را از قرائت این سورهها اعلام میكنند. مشهدیها هم معتقدند قرائت قرآنی را كه در ماه رمضان آغاز میكنند باید حتماً تا آخر ماه تمام كنند وگرنه مقروض میشوند.
شبنشینی در حرم رضوی
انس با آقا علیبنموسیالرضا(ع) و بیتوته در حریم قدسی آن مولا، یكی دیگر از برنامههای ویژه رمضان در مشهد است. اغلب مشهدیهای قدیمی سعی میكنند پس از پایان مراسم افطار و البته شركت در دورههای قرآن دقایقی را در حرم مطهر رضوی به سر برند. این امر در بین بازاریان مشهد هنوز هم بهشدت رایج است و اهالی قدیم بازار سعی میكنند ساعات پایانی شب تا نزدیك سحر را در حرم مطهر رضوی به شبزندهداری و عبادت بگذرانند. در این شبنشینیها، افراد باتجربه، مرشدی جمع را به عهده گرفته و با نقل خاطراتی از گذشته، جوانان را از عواقب غیبت و تهمت و بدبینی و گناه آگاه میسازند. این نشستها تا یك ساعت قبل از اذان صبح به درازا میكشد و پس از آن افراد برای صرف سحری روانه خانه میشوند.
قنبرخوانی
در روز بیست و یكم ماه مبارك رمضان و سالروز شهادت امام اول شیعیان هم مراسم ویژهای در برخی نقاط خراسان رضوی از جمله كاشمر و سبزوار برپا میشود. به این ترتیب كه جمعیت انبوهی ظهر این روز در نماز جماعت ظهر مسجد حاضر میشوند و همزمان جمعیت چشمگیری نیز در حسینیه تجمع میكنند و در قالب چند دسته بزرگ عزاداری از محل حسینیه در سطح خیابانهای شهر به سمت مسجدجامع حركت میكنند. نمازگزاران حاضر در مسجد هم فضا را برای هیات باز میكنند پس از ورود آنها به مسجد، مردم هماهنگ با سوز و حال خاصی به اقامه عزای امیرالمومنین علی(ع) میپردازند. عزایی كه بخشی از آن روایت قنبر غلام حضرت از نحوه شهادت ایشان است و به همین دلیل به «قنبرخوانی» معروف است.
پخت نان جو
یكی از سنتهای مرسوم در تربت حیدریه، پخت نان جو در آستانه ایام شهادت حضرت امیرالمؤمنین(ع) است كه در شبهای قدر در بسیاری از خانهها وجود دارد و در سفرههای افطار همراه با ماست آن را میخورند و عدهای نیز میزان بیشتری نان جو تهیه و در بین نمازگزاران مساجد توزیع میكنند.
ملاقهزنی
ملاقهزنی از آیینهای خاص مردم تربت حیدریه و سبزوار در ماه رمضان است. مردم سبزوار شب 27 ماه مبارك رمضان را كه شب كشتن ابن ملجم مرادی است، جشن میگیرند. در این شب مردم، شیرینی پخش كرده و جوانان به اجرای آیین ملاقه زنی میپردازند. برای اجرای این سنت پسرهای جوان بعد از افطار چادر به سر انداخته، كیسهای برداشته به در منازل رفته و با ملاقه به در كوبیده و میایستادند. پس از آن صاحبخانه با علم به این آیین كهن در را باز كرده و در حد توان مالی خود مقداری شیرینی، شكلات، نقل، خرما و... داخل ملاقه یا كیسه ملاقهزنها میریزد. البته صاحبخانه به هنگام ریختن شیرینی و شكلاتها به داخل كیسه یا ملاقه میگوید، «بگو بر ابن ملجم لعنت» و جوانان چادر بر سر نیز
یك صدا این لعن را تكرار میكنند.
خواندن نماز تراویح
برگزاری نماز تراویح مراسم ویژه مردم اهل سنت خراسان رضوی در تایباد، تربت جام، خواف و سرخس پس از تایید رویت ماه نو است. نماز تراویح پس از نماز عشا به صورت ده نماز
دو ركعتی برگزار و در بعضی از مساجد در این نماز یك جز از قرآن مجید تلاوت میشود.
آیین شب آخر رمضان
در آخرین روز از ماه مبارك رمضان، اهالی نقاط مختلف خراسان، خود را برای فرارسیدن عید رمضان آماده میكنند. برای این منظور غسل كرده، لباس تمیز یا نو پوشیده و به استقبال عید فطر میروند. هنگام افطار آخرین شب از ماه رمضان اعضای هر خانواده بنابر قوت غالب، فطریه خود را دست به دست چرخانده و آن را برای افراد مستمند كنار میگذارند.