اختلاف نظرهای بسیاری
در ساخت آثار ماورایی است
علیرضا افخمی جزو نویسندگان و كارگردانان حرفه‌ای در تلویزیون محسوب می‌شود و به نوعی می‌توان گفت كه او بنیانگذار سریال‌های ماورایی در ماه رمضان است. آثار او در این حوزه چه به لحاظ نگارش یا كارگردانی قابل تامل است و با اقبال مخاطبان هم رو‌به‌رو شده است. زمانی كه وی سریال او یك فرشته بود را روانه آنتن كرد، تماشای جنس شیطان در یك كار نمایشی برایم مردم خیلی جالب بود. او نگارش مجموعه ماورایی اغما را هم به عهده داشت كه این سریال هم جزو كارهای پر مخاطب تلویزیون بود. از دیگر سریال‌های ماه رمضانی او در كسوت نویسنده و كارگردان می‌توان به پنجمین خورشید، پنج‌كیلومتر تا بهشت و زیرزمین اشاره كرد. همین بهانه‌ای شد تا درباره ژانر ماورایی با او به گفت‌وگو بنشینیم.
  شما جزو بنیانگذاران كارهای ماورایی در سریال‌های ماه رمضان بودید و كارهای پرمخاطبی از شما دیدیم، اما در سال‌های اخیر این ژانر با وجود اقبال مخاطبان به فراموشی سپرده شده و دیگر كسی سراغش نمی‌رود. به نظرتان چرا این اتفاق افتاده است؟
این ماجرا دلایل متعددی داشت. اگر بخواهم مهم‌ترین سرفصل‌ها را بگویم باید از اینجا شروع كنم كه كار ماورایی نیاز به تحقیق و مطالعه دارد و نوشتن فیلمنامه یك اثر ماورایی حساس و خطیر است. بنابراین تیم نگارش باید خیلی مطالعه كند. از سوی دیگر بعد از مطالعه هم مواجه می‌شوید با اظهار نظرهای متفاوت در یك موضوع خاص. یعنی چنین موضوعاتی متولی خیلی زیادی دارد و لازم است شما برای نگارش فیلمنامه از صحبت‌های متولیان پیروی كنید.
 بنابراین ساختن كاری و نوشتن فیلمنامه‌ای در این حوزه مساوی است با انبوهی از مدعیان، به‌ویژه از حوزه علمیه قم و نكته قابل تامل این است كه نظرات حوزه علمیه هم متفاوت است و با هم مغایرت دارد. همین كار شما را به عنوان سازنده چنین كارهایی سخت می‌كند. از این لحاظ كه هم كار ماورایی بسازید و هم مورد توجه مخاطبان قرار بگیرد.
به همین دلیل عوامل سازنده از جمله من به خاطر چنین مشكلات جدی كنار می‌كشیم. دومین مشكل مربوط به بودجه سازمان صدا و سیماست. در سازمان مشكلات مالی بسیاری است و ساخت كارهای ماورایی نسبت به كارهای طنز و آپارتمانی هزینه‌اش بیشتر است، بنابراین كمبود بودجه نمی‌گذارد كار با كیفیت در این حوزه ساخته شود.
همین موضوع كمبود بودجه و مشكلات مالی باعث شد كه به سمت كارهای ارزان‌قیمت برویم. گرچه من مخالفم، اما مدیران سازمان صدا و سیما هم به ناچار به این موضع تن دادند، چون كار پرمخاطب ماورایی نیاز به بودجه زیادی دارد.
  ولی چنین گونه‌ای مخاطب زیادی در تلویزیون دارد.
بله. مردم از گونه‌های ماورایی و ترسناك استقبال می‌كنند و مخاطب خودش را در ایران دارد. به هر حال ساخت چنین آثاری علاوه‌بر بودجه نیاز به همت زیادی هم از سوی مدیران دارد. به نظرم نباید ما در تلویزیون بیشتر درگیر مسائل خبری و سیاسی شویم و بخش مجموعه‌های نمایشی را به فراموشی بسپاریم.
  برای این‌كه سریال‌های ماه رمضان حال و هوای این ماه را برای مخاطبان داشته باشد، عوامل سازنده باید چه معیارهایی را در محتوای كارهایشان در نظر بگیرند؟
قبل از هر چیز سریال‌های ماه رمضان باید مدیریت شود، مثل چند سال‌ پیش كه از قبل مشخص بود اگر شبكه دو سریال ماورایی او یك فرشته بود را برای ماه رمضان می‌سازد، شبكه سه سریال طنز متهم گریخت رضا عطاران را باید آماده كند و شبكه یك هم یك كار جدی انجام بدهد. نباید كارها به این صورت پیش برود كه هر سریالی كه به لحاظ تولیدی آماده بود در ماه رمضان پخش شود. به همین دلیل حال و هوای ماه رمضانی در سریال‌ها دیده نمی‌شود.
این برنامه‌ریزی كار سختی نیست و قبلا هم انجام می‌شد. برایتان مثالی می‌زنم؛ سریال‌های ماه رمضان امسال حال و هوای غمگین دارد. با وجود این‌كه دو سریال در تاریخ معاصر و دو سریال در تاریخ امروز ساخته شده، اما موضوعاتشان غمبار است. اگر برنامه‌ریزی مدون داشته باشیم سریال‌ها شبیه هم نمی‌شوند.
  با توجه به این‌كه شما در حوزه نگارش هم فعال هستید، چرا نویسندگان به سمت نگارش سریال‌هایی برای ماه رمضان نمی‌روند كه حال و هوای آن با این ایام همخوانی داشته باشد؟
به نظرم باید این مساله مدیریت شود و فیلمنامه‌نویسان توجیه شوند، حتی یك یا دو مدیر می‌توانند فیلمنامه‌نویسانی كه سرشان به تنشان می‌ارزد را جمع كنند و درباره ایده‌های تازه در حوزه نگارش فیلمنامه‌های تلویزیون صحبت شود. به عنوان مثال می‌توان كارگاه‌هایی برای ایده‌پردازی سریال‌های ماه رمضان ایجاد كرد تا كارهای بدیع هم شكل بگیرد. وقتی یك فضای منظم شكل بگیرد و فیلمنامه‌نویسان حرفه‌ای هم تشویق شوند، حتی ایده‌های نو هم خلق می‌شود.
  به همین دلایل است كه شما گزیده كار شده‌اید؟
بله، البته من با بعضی از مدیران در سازمان صدا و سیما می‌توانم كار كنم كه به نظرم دانش خوبی در عرصه نمایش دارند. ضمن این‌كه باید ممیزی‌ها در تلویزیون اصولی و منطقی باشد و نه غیرعقلایی. باید كارهای ساخته شده شبیه جامعه واقعی باشد و نه فانتزی و تخیلی. همه این موارد باعث شده تا كم‌كار شوم و در حال حاضر هم فیلمنامه یك فیلم سینمایی را می‌نویسم.


توقف سریال‌سازی در شبكه 5
در دهه 80 فقط سال 88 بود كه شبكه پنج سریالی برای پخش نداشت. همچنین این شبكه سال‌های 91 و 92 برای ایام رمضان 30 اپیزود از مجموعه اپیزودیك شاید برای شما هم اتفاق بیفتد را پخش كرد و از سال 93 دیگر سریال رمضانی برای پخش از این شبكه تلویزیونی آماده نشد و قرار بر این شد كه فقط شبكه‌های یك، دو و سه سریال رمضانی بسازند. همچنین در دهه 80 شبكه دو، دو سریال عربی پخش كرد كه تامینی بود.


آثار ماورایی تكان‌دهنده
دهه 80 موج ساخت سریال‌های ماورایی در تلویزیون شكل گرفت و همین باعث شد تا كارگردانانی همچون علیرضا افخمی، قاسم جعفری، سیروس مقدم، حسین سهیلی‌زاده، محمدحسین لطیفی و ... سراغ چنین موضوعاتی بروند.
البته ساخت چنین آثاری شاید در بیان راحت باشد، اما بسیار سخت و مشكل است و گروه سازنده باید تحقیقات و مطالعه بسیاری داشته باشند، زیرا دست گذاشتن روی موضوعات معنوی و عرفانی دشواری‌های خودش را دارد.
از سریال‌های ماورایی می‌توان به او یك فرشته بود علیرضا افخمی، كمكم كن قاسم جعفری، صاحبدلان محمدحسین لطیفی، آخرین گناه حسین سهیلی‌زاده، اغما سیروس مقدم، ملكوت محمدرضا آهنج و ... اشاره كرد كه هر یك از این آثار موضوعات متفاوتی را دستمایه قرار داده بودند كه تماشای آن برای مخاطبان خالی از لطف نبود. یكی از عالم برزخ می‌گفت و دیگری از شیطان، یكی از چشم بصیرت می‌گفت كه انسان‌ها را به شكل حیوانات می‌دید و دیگری از فرشته‌ها حرف می‌زد و ...
 اما نكته قابل تامل ماه رمضان سال 90 است كه شبكه‌های یك، دو و سه همزمان سریال‌های ماورایی پخش كردند. شبكه یك سریال سقوط یك فرشته را روانه آنتن كرد.
شبكه دو سریال سی‌امین روز و شبكه سه هم پنج كیلومتر تا بهشت. در این سال بهرام بهرامیان، جواد افشار و علیرضا افخمی با یكدیگر رقابت تنگاتنگی داشتند، اما شبكه پنج در همین سال با مجموعه طنز سه دونگ سه دونگ میزبان روزه‌داران بود.



طنزهایی كه رمضان مردم را رنگین كرد
در دهه 80 نه‌تنها موج مجموعه‌های ماورایی شكل گرفت، بلكه كارگردانانی همچون رضا عطاران هم به سمت و سوی ساخت مجموعه‌های طنز رفتند و این دهه را می‌توان به عنوان موج مجموعه‌های كمدی تلویزیون در رمضان هم نامید.
این روند در دهه 90 هم ادامه پیدا كرد.
رضا عطاران در این دهه سریال‌های پرمخاطب طنزی همچون خانه به دوش، متهم گریخت و بزنگاه را ساخت كه مردم هم خیلی استقبال كردند.
البته در این دهه و دهه 90 سریال‌های طنز همچون مرده متحرك رضا كریمی، زیرزمین علیرضا افخمی، مامور بدرقه سعید سلطانی، نون و ریحون فرزاد موتمن، سه دونگ سه دونگ شاهد احمدلو، خروس سعید آقاخانی، دودكش و پادری محمدحسین لطیفی، پایتخت 4 سیروس مقدم، دردسرهای عظیم 2 برزو نیك‌نژاد و ... ساخته شد كه نظرسنجی‌ها رضایت مردم را نشان می‌داد.