مدتی است جولان سگ‌های بی‌صاحب در حاشیه شهرها در كنار سگ‌گردانی برخی حاشیه‌ساز شده است و از این حكایت دارد كه برای حل این مشكل یعنی سگ‌های بی‌صاحب و رواج نگهداری از سگ تاكنون راهكاری مناسب اتخاذ نشده است.
سگ‌ها بیشتر گاز می‌گیرند
بهزاد امیری، رئیس گروه بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان مركز مدیریت بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت و متخصص عفونی با اشاره به آمار گزش‌ها در سال گذشته عنوان می‌كند كه سگ‌ها بیشتر به انسان‌ها حمله می‌كنند. گرگ‌ها و سایر حیوانات اهلی و وحشی هم بقیه گزش‌ها را رقم می‌زنند. آن طور كه او می‌گوید میزان گزیدگی هر سال، افزایش پیدا می‌كند. به‌عنوان مثال، سال 96، 182 هزار گزش از حیوانات ثبت شده است كه در مقایسه با سال قبل، افزایش یافته است. امیری توضیح می‌دهد كه سال گذشته این آمار به عدد 207هزار گزش رسید. نكته مهمی كه بعد از هر گزیدگی باید به آن توجه داشت و جنبه خطرناك ماجراست، بیماری‌های پس از گزش است. مهم‌ترین و خطرناك‌ترین بیماری كه بعد از گزش اتفاق می‌افتد، بیماری‌هاری است. طی ده سال گذشته، یعنی از سال 88 تا 97، كل موارد ابتلا به‌هاری 60 مورد بوده است. در سال‌97، اما شش نفر مبتلا به بیماری‌هاری شده‌اند كه همگی جان خود را از دست داده‌اند. امیری تأكید می‌كند اگر فردی به ویروس‌هاری مبتلا شود باید سریع به مراكز درمانی منتقل شود و در این صورت مشكلی برایش پیش نمی‌آید. هرچند كه بیماری‌های دیگری مانند سالمونلا، كمپیلوباكتر، ای‌كولای، كیست هیداتیك، توكسوپلاسما گوندیی، كریپتوسپوریدیوم، ژیاردیا، توكسوكارا و آنكیلوستوما نیز جدی است. امیری توضیح می‌دهد یكی از مشكلاتی كه درباره گزش حیوانات وجود دارد، بحث تأمین هزینه‌هاست. داروها و سرم‌هایی كه برای درمان تجویز می‌شود، همه وارداتی است. به عنوان مثال،  واكسن‌هاری هفت یورو هزینه دارد و هزینه سرم هم 56 یورو است. در سال گذشته، 774‌هزار دوز واكسن‌هاری و 174 هزار سرم هم تجویز شده است و این هزینه زیادی را برای وزارت بهداشت ایجاد كرده است.
عملكرد ضعیف شهرداری
اما بخش زیادی از حملاتی را كه سالانه به نام سگ‌ها ثبت می‌شود سگ‌های بی‌صاحب انجام می‌دهند. امیری توضیح می‌دهد شهرداری‌ها مدتی است كه كمپ نگهداری از سگ‌های ولگرد راه انداخته است و سگ‌های بی‌صاحب را به كسانی كه برای نگهداری نیاز به سگ نگهبان دارند، می‌دهند. به گفته او اما «شهردای در این كار زیاد هم موفق عمل نكرده است.» طبق بند 15 ماده 55 قانون شهرداری‌ها، «جلوگیری از شیوع امراض مسری انسانی و حیوانی و جمع‌آوری حیوانات بدون صاحب، مریض و مزاحم از وظایف شهرداری است.»
مدافعان پوشالی حیوانات
انگشت اتهام وجود بالای سگ‌های بی‌صاحب در خیابان‌های شهرها اما تنها به سمت شهرداری‌ها نیست. دلایل دیگری هم برای افزایش سگ‌های بی‌صاحب در شهرها می‌توان پیدا كرد، اتفاق‌هایی مانند این كه برخی با رفتارهای اشتباه به جمعیت سگ‌های بی‌صاحب دامن زده و آنها را به درون شهرها راهنمایی می‌كنند. شاید یكی از دلایل آن تغییر سبك زندگی و باورها باشد. این روزها، كم نیستند افرادی كه تصور می‌كنند با خوراندن آشغال گوشت به حیوانات مدافع حقوق آنها می‌شوند. غذا دادن به حیوانات البته به خودی خود، بد نیست، موضوع از جایی بد می‌شود كه مدافعان ظاهری حقوق حیوانات، غذاها را در پای كوه‌ها، جاده‌ها و در نزدیك شهرها می‌ریزند و همین عادت دادن حیوانات بد است و اگر یك روز از غذا خبری نشود، آنها كم‌كم وارد شهرها می‌شوند و همین می‌شود كه سگ‌هایی كه تا دیروز راه شهر را نمی‌شناختند، امروز شهری می‌شوند و جولان دادن در شهر، كارشان می‌شود. غریزه حیوانی آنها كه به مدد مدافعان ظاهری حیوانات تغییر كرده است، به‌دنبال هر انسانی برای به‌دست آوردن غذا می‌روند و داستان اتفاقا از همین‌جا شروع می‌شود. با توجه به این‌كه بسیاری هنوز نمی‌دانند كه چطور باید با یك سگ برخورد كنند، همین قدم اول برای دیدن صحنه‌های خونین، سگ‌ها و نشان دادن دندان‌هاست و حمله‌ها در همین جا شكل می‌گیرد.
سگ طعمه انسان
مشكلات شهری و سگ‌های بی‌سرپرست به اینجا ختم نمی‌شود. امروز بسیاری از افراد سودجو كه به ظاهر جزو دوستداران حقوق حیوانات هستند، برای خود دم و دستگاه غریبی راه انداخته‌اند. به جز مراكزی كه مجوز دارند و در زمینه نگهداری از حیوانات فعالیت می‌كنند اما كم نیستند افرادی كه به ظاهر مدافع حقوق حیوانات هستند و به اسم مراكز نگهداری كه دارند، دست روی احساسات مردم می‌گذارند و به نام حمایت از سگ‌های بی‌صاحب اقدام به جمع‌آوری كمك‌های مالی می‌كنند. این اما تنها مشكل نیست. بسیاری از این مراكز نگهداری، سازوكاری برای آموزش به سگ‌ها ندارند. درست كاری كه در مراكزی كه زیرنظر شهرداری‌ها است انجام می‌شود. در ایران تعداد چنین مراكزی انگشت‌شمار است. در صورتی كه می‌توان با آموزش‌های برنامه‌ریزی شده، سگ‌ها را برای نگهبانی آموزش داد و مانع از جولان آنها در شهرهای كوچك و بزرگ شد.
فرهنگ نادرست حمایت از سگ‌های ولگرد تبعات دیگری نیز دارد مانند افزایش تمایل به سگ‌گردانی در حالی كه راه درست كنترل جمعیت سگ‌های ولگرد عقیم‌سازی آنها است و این كه درنهایت باید آنها را در كمپ‌های مخصوص نگهداری كرد، این در حالی است كه امروزه بسیاری از افراد با ایجاد پناهگاه‌ها برای سگ فقط آنها را یك‌جا نگهداری می‌كنند و هر روز در پناهگاه‌ها به جمعیت آنها نیز اضافه می‌شود. این چرخه نامناسب مدت‌هاست در كشورمان دنبال می‌شود به همین دلیل به اشاعه رفتارهای دیگر نیز دامن زده و خیلی‌ها سگ‌گردانی را ارزش می‌دانند. سگ‌گردانی‌ای كه در بسیاری از موارد باز به حمله ختم می‌شود.
خطر سگ‌گردانی
دی‌ماه سال گذشته بود كه دو سگ به بهار، دختر ده ساله حمله كردند. محل وقوع جرم این بار در لواسان بود. بهار بازی می‌كرد كه سگ‌ها به او حمله كردند. بهار از ناحیه دست و پا دچار آسیب شد. از آن روز به بعد واكنش‌ها به مسائلی مانند سگ‌گردانی و سگ‌های بی‌صاحب بیشتر مورد توجه مردم قرار گرفت. پس از رسانه‌ای شدن ماجرای لواسان، عباس جعفری‌دولت‌آبادی، دادستان وقت تهران، به این واقعه واكنش نشان داد و درباره سگ‌گردانی در اماكن عمومی مانند پارك‌ها گفت: «آسیب‌رساندن به دیگران به هر وسیله‌ای كه باشد جرم است، مثلاً اگر با ماشین به كسی آسیب برسد جرم است. درباره حیوانات هم همین‌طور است. البته در این موضوعات، مالك و دارنده مسؤول است، بنابراین آسیب رساندن به دیگران چه از طریق حیوان و چه از طریق هر وسیله دیگری كه باشد جرم است.» او تأكید كرده بود كه اگر صاحب حیوانی از او مراقبت نكند و منجر به آسیب به مردم شود، دادستان ورود خواهد كرد. جعفری به نكته مهمی هم اشاره كرده بود:‌ «مصادیق و عناوین حمله سگ‌ها دو مورد است. یكی عدم مراقبت صاحب حیوان و دیگری مزاحمت.» اگر عدم‌مراقبت غیرعمدی باشد مسؤولیت مدنی دارد، اما اگر مزاحمت باشد می‌توان به آن ورود كرد و ورود جزایی هم دارد؛ هرچند كه در این باره، مقررات صریحی در قانون وجود ندارد. او مثال زده است: «مثلا در این رابطه پلیس چندین بار مكاتبه كرده است كه به‌عنوان نمونه صرف نگهداری سگ در ماشین ممنوع شود، اما مقررات ما در این بخش كفایت نمی‌كند كه آیا اگر كسی سگی را در خودرو نگه‌دارد مرتكب جرم شده است یا نه. قانونگذار این كار را جرم تلقی نكرده است؛ اما رفتار اجتماعی مومنین هم این‌گونه نیست؛ یعنی در جامعه مومنین معمولا شما این كارها را نمی‌بینید.» همان زمان، دادستان بسیاری از شهرهای دیگر هم به این موضوع واكنش نشان دادند. در همان روزها كه تصاویر زخم بهار در فضای مجازی دست به دست می‌شد، دادستان‌های بسیاری از شهرها، ازجمله، سمنان، زنجان، بوشهر، همدان، گرگان، اصفهان و فردیس رسماً سگ‌گردانی در معابر عمومی را ممنوع اعلام كردند. چند روز پیش هم حاجی رضا شاكرمی، دادستان كرج در جدیدترین اظهارنظر درباره سگ‌گردانی، عنوان كرد: «برخورد با سگ‌گردانی در كرج تشدید می‌شود.»
صاحب سگ مقصر است
ممنوعیت سگ‌گردانی در حالی مطرح می‌شود كه سوال این است، قانون در این باره چه تصمیمی گرفته است؟ بنا بر اصل ۷۱ قانون اساسی، تنها مجلس شورای اسلامی است كه در عموم مسائل می‌تواند دست به قانونگذاری بزند. در همین راستا هم در اسفند‌۱۳۸۹ طرحی با امضای ۳۹ نماینده مجلس اعلام وصول شد كه موضوع آن الحاق یك ماده تحت عنوان ماده ۶۸۸ مكرر به كتاب پنجم قانون مجازات اسلامی بود. در پیش‌نویس این طرح، از جرم انگاری و ایجاد ممنوعیت برای گرداندن حیوانات خطرناك یا حیواناتی كه مضر برای سلامت عمومی محسوب مانند سگ در اماكن و معابر عمومی و وسائط نقلیه بود، گفته شده بود. هرچند كه این طرح به تصویب مجلس نرسید. در آبان‌ماه ۱۳۹۳ طرح مشابه دیگری تحت عنوان «الحاق یك ماده به قانون مجازات اسلامی» در مجلس وقت اعلام وصول شد كه البته به تصویب نرسید. در ۱۳۹۳ هم نمایندگان مجلس با تقدیم طرحی خواستند قانونی را به تصویب برسانند كه همراه داشتن سگ در معابر عمومی مشمول جریمه‌های نقدی سنگین و حتی مجازات حبس شود كه البته این طرح در حد مطرح كردن باقی ماند. در ماده ۵۰۱ قانون نوشته است: «هرگاه كسی به روی شخصی سلاح بكشد یا حیوانی مانند سگ را به سوی او برانگیزد یا هر كار دیگری كه موجب هراس او می‌گردد مانند فریاد كشیدن یا انفجار صوتی انجام دهد و بر اثر این ارعاب، شخص بمیرد یا مصدوم گردد حسب مورد بر اساس تعاریف انواع جنایات به قصاص یا دیه محكوم می‌شود.» در این ماده به روشنی مشخص است داشتن سگ، جرم نیست ولی در صورتی كه فردی، سگ را برای هراس دیگران یا حمله به انسان‌ها برانگیزد، در صورت ورود صدمه به قربانی، فرد برانگیزاننده به قصاص یا دیه محكوم می‌شود. ماده ۵۲۲ به روشنی درباره صاحبانی صحبت می‌كند كه توان كنترل حیوانشان را ندارند و در این راستا، مقصر محسوب می‌شوند:‌ «متصرف هر حیوانی كه از احتمال حمله آن آگاه است باید آن را حفظ نماید و اگر در اثر تقصیر او، حیوان مزبور به دیگری صدمه وارد سازد، ضامن است، ولی اگر از احتمال حمله حیوان آگاه نبوده و عدم آگاهی ناشی از تقصیر او نباشد، ضامن نیست.» هرچند كه تبصره یك، همین قانون صراحتاً اعلام می‌كند كه اگر شخصی توانایی حفظ حیوانی را ندارد، مقصر محسوب می‌شود.