گزارش جام‌جم از منابع و مصارف قرض‌الحسنه بانك‌ها که ظاهرا چندان هم به نفع مردم نیست
دورهمی با منابع قرض‌الحسنه
آمارهای منتشرشده از عملكرد بانك‌ها در پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه، حاكی از ضعف نظارت بانك مركزی در حوزه تخصیص منابع قرض‌الحسنه است. از آنجا كه منابع قرض‌الحسنه پس‌انداز عموما با اهداف خیرخواهانه و با اعتماد به نظام بانكی در بانك‌ها سپرده‌گذاری شده، نیازمند نظارت مضاعف بانك مركزی بر بانك‌ها در نحوه مصرف این منابع است. براساس قانون عملیات بانكی بدون ربا، منابع قرض‌الحسنه از دو طریق سپرده قرض‌الحسنه پس‌انداز و سپرده قرض‌الحسنه جاری در نظام بانكی تجهیز می‌شوند. در طول سال‌های گذشته، به‌رغم نیاز شدید مردم و به‌ویژه جوانان به تسهیلات قرض‌الحسنه، درصد قابل‌توجهی از سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز صرف پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه نشده است. علاوه بر آن، كل سپرده‌های قرض‌الحسنه جاری نیز منحصرا در اختیار بانك‌ها بوده و این انحصار موجب شده درآمد بانك‌ها از محل این سپرده‌ها افزایش یابد. در سال‌های اخیر در جهت اصلاح سیاست‌های نادرست گذشته كه به سوءمصرف منابع قرض‌الحسنه شده بود، اقداماتی انجام‌شده اما آمارهای رسمی كه از عملكرد بانك‌ها منتشر شده نشان می‌دهد همچنان از منابع قرض‌الحسنه استفاده‌های دیگری می‌شود. مثلا بانك‌ها این منابع را صرف پرداخت تسهیلات با سود می‌كنند، در حالی كه منابع قرض‌الحسنه بانك‌ها باید صرف پرداخت تسهیلات بدون سود شود؛ ضمن آن‌كه همچنان كاركنان بانك‌ها سهم بالایی از وام‌های قرض‌الحسنه دارند. در طول سال‌های گذشته، درصد قابل‌توجهی از سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز صرف پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه نشده است؛ جام جم در این گزارش بر اساس صورت‌های مالی بانک‌ها که در سامانه بورس (کدال) منتشرشده، وضعیت منابع و مصارف قرض‌الحسنه آنها را بررسی کرده است. لازم به ذکر است بانک‌های دولتی از آنجا که عضو بورس نیستند، صورت‌های مالی خود را برای عموم منتشر نمی‌کنند و عملکرد آنها از تیررس قضاوت، به دور است. ضمن آن که برخی از بانک‌های عضو بورس هم جزئیات عملکرد قرض‌الحسنه خود را منتشر نکرده‌اند. بنابراین گزارش جام جم شامل بانک‌هایی است که در بورس حضور دارند و گزارش رسمی از منابع و مصارف قرض‌الحسنه خود را منتشر کرده‌اند.
بررسی صورت مالی بانك صادرات ایران در سال 97 نشان می‌دهد مانده تسهیلات قرض‌الحسنه‌ای كه این بانك به كاركنانش داده، در پایان سال گذشته به 1738 میلیارد تومان رسیده است.
لازم به ذكر است این میزان وام قرض‌الحسنه كارمندی معادل ۱۱۶ هزار فقره وام ازدواج 15 میلیون تومان در سال 97 بوده است.
2400 میلیارد تومان كجاست؟
بررسی صورت مالی بانك ملت در سال 97 گویای آن است كه مانده تسهیلات قرض‌الحسنه‌ای كه این بانك به كاركنانش داده در پایان سال گذشته به 1461 میلیارد تومان رسیده است.
ارائه این میزان وام قرض‌الحسنه به كارمندان بانك، معادل وام ازدواج ۱۵ میلیونی برای ۹۷هزار نفر در سال 97 است.
آمارهای رسمی همچنین بیانگر آن است كه بانك ملت از حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان سپرده قرض‌الحسنه كه با نرخ صفر درصد از مردم جذب کرده، ۲۴۰۰ میلیارد تومان را به صورت قرض‌الحسنه وام نداده است. تكلیف این مبلغ كه معادل ۸۰ هزار وام ازدواج ۳۰ میلیون تومانی است، مشخص نبوده و لازم است بانك مركزی این مساله را شفاف کند.
براساس یادداشت‌های همراه صورت‌های مالی بانك ملت كه در سامانه بورس (كدال) بارگذاری شده، این بانك تاكنون حدود ده هزار میلیارد تومان منابع قرض‌الحسنه از مردم جذب كرده است.
از این میزان حدود 1461 میلیارد تومان سهم كاركنان بانك بوده است؛ همچنین ۳۸۰۰ میلیارد تومان سهم وام ازدواج بوده و بقیه در سایر موارد تسهیلات داده شده است.
بانكی كه فقط به 269 نفر وام ازدواج داد
بانك سامان در سال 97 بیش از 102 میلیارد تومان وام قرض‌الحسنه داده است؛ اما از این رقم فقط 3.6 میلیارد تومان آن سهم وام ازدواج بوده است، زیرا این بانك در سال گذشته فقط به حدود 269 نفر وام ازدواج داده است!
این در حالی است كه سپرده‌های قرض‌الحسنه بانك سامان در پایان سال گذشته 895 میلیارد تومان بوده است. به این ترتیب با كسر سپرده قانونی منابع قرض‌الحسنه پس‌انداز و ذخیره نقدینگی سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز، مازاد منابع به مصارف قرض‌الحسنه بانك سامان 671 میلیارد تومان بوده است؛ یعنی این بانك 671 میلیارد تومان از منابع قرض‌الحسنه خود را صرف پرداخت وام قرض‌الحسنه نكرده است.
سهم پایین وام ازدواج
براساس گزارش صورت‌های مالی بانك پاسارگاد، این بانك در سال 97 از حدود 140 میلیارد تومان منابع قرض‌الحسنه كه در اختیار داشته، فقط 30 میلیارد تومان از آن را وام ازدواج داده است. این بانك اعلام نكرده كه سایر وام‌های قرض‌الحسنه را به چه اقشاری داده است.
532 میلیارد تومان وام به كاركنان
حجم مانده تسهیلات قرض‌الحسنه بانك تجارت در پایان سال 97 مبلغ 4792 میلیارد تومان بوده كه حدود 532 میلیارد تومان آن وام اعطایی به كارمندان این بانك بوده است. این در حالی است كه سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز مردم در بانك تجارت 5616 میلیارد تومان بوده است.
چشم‌پوشی از 438 میلیارد تومان
بانك آینده در 9 ماهه سال 97 مجموعاً 516 میلیارد تومان منابع قرض‌الحسنه جمع كرده بود اما فقط 190 میلیارد تومان آن را وام قرض‌الحسنه داده است. با كسر سپرده قانونی منابع قرض‌الحسنه پس‌انداز و ذخیره نقدینگی سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز (مجموعا 15درصد) بانك آینده می‌توانست 438میلیارد تومان وام قرض‌الحسنه بدهد، اما این كار را نكرده است.
آمار مبهم
بانك دی در سال 97 حدود 103 میلیارد تومان مانده تسهیلات قرض‌الحسنه داشته و منابع آن حدود 132 میلیارد تومان بوده است. این بانك اعلام نكرده كه سال گذشته چه مقدار وام ازدواج داده است. البته میزان تسهیلات اعطایی بانك دی به كاركنانش 99 میلیارد تومان است، اما اعلام نشده از چه نوع وامی (قرض‌الحسنه یا با سود) بوده است.
688 میلیارد كجا خرج شد
بانك پارسیان در سال گذشته 688 میلیارد تومان تسهیلات قرض‌الحسنه پرداخت كرده در حالی كه 756 میلیارد تومان منابع قرض‌الحسنه داشته است. بانك پارسیان جزئیات پرداخت وام‌های قرض‌الحسنه خود را ازجمله میزان پرداخت وام قرض‌الحسنه ازدواج اعلام نكرده است.
سهم 50 درصدی كاركنان
در سال 97 بانك گردشگری 112 میلیارد تومان وام قرض‌الحسنه داده است كه 50 میلیارد تومان آن را به كاركنانش پرداخت كرده و سهم وام ازدواج 54 میلیارد تومان بوده است، سپرده‌های قرض‌الحسنه این بانك 134 میلیارد تومان بوده است.
بانكی كه میانه‌ای با قرض‌الحسنه ندارد
بانك كارآفرین اعلام كرده كه در سال گذشته فقط 1.7 میلیارد تومان وام قرض‌الحسنه داده است. این بانك میزان سپرده قرض‌الحسنه خود را اعلام نكرده اما حدود 1253 میلیارد تومان سپرده قرض‌الحسنه جاری داشته است كه می‌شد با این منابع، اقدام به پرداخت وام ازدواج كرد.
