اعلام نام اعضای هیات علمی مهم‌ترین جایزه ادبی كشور ادبیات را به تیتر رسانه‌ها كشاند
تنورت گرم آقا جلال
جایزه ادبی جلال كه سال‌ها در سكوت رسانه‌ای برگزار می‌شد حالا چند سالی است كه برای رسانه‌ها مهم شده، جلالِ سال گذشته هم از این قاعده مستنثی نبود. حالا این روزها و با منتشر شدن نام اعضای هیات علمی مهم‌ترین جایزه ادبی كشور در كنار بعضی حواشی دوباره، نام این جایزه ادبی را به ویترین فرهنگی رسانه‌ها كشانده است.
در این گزارش سعی كرده‌ایم نگاهی به این جایزه ادبی بیندازیم كه هرچند در سال‌های اخیر از مبلغ مادی آن كمتر شده ولی به همان اندازه به‌حواشی رسانه‌ای آن اضافه شده.
«گفتند و شنیدم؛ گفتم و شنیدند!» این جمله‌ای بود كه مهدی قزلی، دبیر اجرایی جایزه ادبی جلال سال گذشته در پاسخ به بعضی منتقدان در صفحه شخصی خود منتشر كرد. آقای دبیر كه در طول روند برگزاری جایزه با انتقادهای متعدد بعضی منتقدان روبه‌رو شده بود، بعد از مراسم اختتامیه در ضمن جلسه‌ای به گفت و شنود با منتقدان نشست؛ اقدامی كه هرچند دیر بود اما نمی‌توان از نفس مثبت بودن گفت‌وگوی رو در رو با منتقدان و توضیح بعضی موارد و نكات ملتهب اجرایی جایزه گذشت. مدیرعامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان كه به‌طور پیش‌فرض دبیر اجرایی جایزه جلال محسوب می‌شود در آن جلسه كه نگارنده این سطور هم در آن حاضر بود در قالب یك صبحانه كاری، بخش‌های مبهم و چالش‌برانگیز جایزه كه مورد نقد قرار گرفته بود را به‌طور جزئی تشریح كرد.
حالا تقریبا ده ماه از آن روز گذشته است. روز گذشته روابط عمومی بنیاد، خبری را برای اصحاب رسانه ارسال كرد كه در آن نام اعضای هیات علمی جشنواره اعلام شده بود. اجازه بدهید قبل از آن‌كه درباره این اسامی حرف بزنیم، نام این افراد را با هم مرور كنیم. محمد سرور مولایی، منیژه آرمین، حجت‌الاسلام محمدعلی مهدوی‌راد، شهریار عباسی، حمیدرضا شاه‌آبادی، مریم برادران، مجید قیصری و مهدی قزلی از كسانی بودند كه در متن خبر به عنوان اعضای هیات علمی جشنواره معرفی شده بودند. محمدرضا شرفی خبوشان، نویسنده و از برگزیده‌های این جایزه هم پیش از این به عنوان دبیر علمی این جایزه معرفی شده بود.
این فارسی‌زبان‌های خون‌شریك
خب اجازه بدهید همین اول كار ذوق كردن‌مان پنهان نماند از این كه در تیم هیات علمی مهم‌ترین جایزه ادبی كشورمان یك فارسی‌زبان فاضل اهل كشور افغانستان هم به چشم می‌خورد. منظورمان دكتر محمدسرور مولایی است كه به عنوان اولین نفر در صدر این فهرست قرار گرفته است. دكتر مولایی از ادبا و پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی است كه عضویت در فرهنگستان زبان و ادب فارسی را هم در كارنامه‌اش
دارد. دكتر مولایی پیش از این عضویت در هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) را هم تجربه كرده است. تصمیم بجایی است كه در مهم‌ترین جایزه ادبی بزرگ‌ترین كشور فارسی‌زبان یك ادیب فارسی‌زبان غیرایرانی هم حضور دارد.
البته این را هم بگوییم كه توجه به فرهنگ و فرهنگیان فارسی‌زبان غیرایرانی مختص این دوره از جایزه جلال نیست. در سال گذشته هم در اختتامیه این جایزه از یك نویسنده افغانستانی تجلیل به عمل آمد. احمد مدقق كه پیش از این جدیدترین رمانش در ایران تحت عنوان «آوازهای روسی» توسط انتشارات شهرستان ادب منتشر شده بود. او در شب اختتامیه به همراه تعداد دیگری از هموطنانش در كتابخانه ملی حاضر شده بود تا تقدیرنامه جایزه جلال را به خانه ببرد.
سمت تاریك ماجرا
با همه این اتفاقات مثبت اما جایزه در سال‌های اخیر از گزند انتقادهای منتقدان هم در امان نمانده. منتقدان عقیده دارند اعضای هیات علمی و داوری بعضا در داوری آثار ارسال شده چندان هم‌جهت با اساسنامه مصوب خود حركت نكرده است. منتقدان در این بخش به یكی از بندهای آیین‌نامه این جایزه اشاره می‌كنند كه دست‌اندركاران جایزه را ملزم كرده در داوری و تقدیر از آثار به آن دسته از آثاری توجه كنند كه ویژگی اصلی و ذاتی‌شان پیشبرد گفتمان فرهنگی اسلامگرا و نقد فرهنگ و گفتمان غالب مغرب زمین است: «تنظیم ضوابط و ارائه مشوق‌های مربوط به جایزه مزبور باید در راستای تولید فكر ادبی ـ هنری اسلامگرا و تقویت روحیه انتقادی علمی نسبت به ترجمه‌های موجود ادبی - هنری باشد.»
بندی كه بعضا در پیچ و تاب بعضی فرآیندهای اجرایی جایزه مورد غفلت واقع می‌شود و خروجی این غفلت، به‌خصوص در بخش رمان بها دادن به آثاری است كه سمت و سوی این چنینی ندارند. بعضی منتقدان مانند احمد شاكری عقیده دارند دست‌اندركاران جایزه جلال به بهانه حفظ آدم‌ها، مرزهای هویتی جایزه را جابه‌جا كرده و به همین دلیل هم آن را از هویت اصلی خودش كه در آیین‌نامه و اساسنامه جایزه هم ذكر شده انداخته‌اند. مجتبی گلستانی از منتقدان حوزه نقد ادبی و فرهنگی هم سال گذشته انتقادات تندی به انتخاب «رهش» به عنوان برگزیده بخش رمان جایزه داشت و با اشاره به همین موضوع به میزان گفته بود: «من تعجب می‌كنم جایزه‌ای كه تحت عنوان نام جلال آل‌احمد برگزار می‌شود، به چنین رمانی با چنین تلقی از ارزش‌های فكری و اخلاقی داده‌اند. پیام اصلی متون آل‌احمد مگر چیزی جز این بود كه صادق باشیم، راست بگوییم، در بزنگاه‌های مهم و حساس اعلام موضع كنیم، با كارت این و آن باز نكنیم؟ به نظر من، برخی از برگزاركنندگان و برندگان جایزه جلال اساسا متون آل‌احمد را نخوانده‌اند یا دست‌كم، درك درستی از این متون ندارند.»
رو به رشد
همه این نقدها و نظرها و انتقادها و پیشنهادها را گفتیم، اما اینها هم مانع از آن نیست كه بگوییم جایزه جلال در یك دهه اخیر رو به رشد بوده است. یادمان نرفته تا همین یك دهه قبل این جایزه برگزار می‌شد و می‌آمد و می‌رفت و كسی حتی نام داوران آن را هم نمی‌دانست. جلال در این سال‌ها هرچند با حواشی بسیاری روبه‌رو بوده، اما نباید از كنار اتفاقات اخیر و شفافیت‌ها و بحث‌ها و باز شدن پای بحث‌ها و پاسخگویی‌ها به رسانه گذشت. همه اینها یعنی تنور جلال دارد سال به سال گرم می‌شود.
در این گزارش سعی كرده‌ایم نگاهی به این جایزه ادبی بیندازیم كه هرچند در سال‌های اخیر از مبلغ مادی آن كمتر شده ولی به همان اندازه به‌حواشی رسانه‌ای آن اضافه شده.
«گفتند و شنیدم؛ گفتم و شنیدند!» این جمله‌ای بود كه مهدی قزلی، دبیر اجرایی جایزه ادبی جلال سال گذشته در پاسخ به بعضی منتقدان در صفحه شخصی خود منتشر كرد. آقای دبیر كه در طول روند برگزاری جایزه با انتقادهای متعدد بعضی منتقدان روبه‌رو شده بود، بعد از مراسم اختتامیه در ضمن جلسه‌ای به گفت و شنود با منتقدان نشست؛ اقدامی كه هرچند دیر بود اما نمی‌توان از نفس مثبت بودن گفت‌وگوی رو در رو با منتقدان و توضیح بعضی موارد و نكات ملتهب اجرایی جایزه گذشت. مدیرعامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان كه به‌طور پیش‌فرض دبیر اجرایی جایزه جلال محسوب می‌شود در آن جلسه كه نگارنده این سطور هم در آن حاضر بود در قالب یك صبحانه كاری، بخش‌های مبهم و چالش‌برانگیز جایزه كه مورد نقد قرار گرفته بود را به‌طور جزئی تشریح كرد.
حالا تقریبا ده ماه از آن روز گذشته است. روز گذشته روابط عمومی بنیاد، خبری را برای اصحاب رسانه ارسال كرد كه در آن نام اعضای هیات علمی جشنواره اعلام شده بود. اجازه بدهید قبل از آن‌كه درباره این اسامی حرف بزنیم، نام این افراد را با هم مرور كنیم. محمد سرور مولایی، منیژه آرمین، حجت‌الاسلام محمدعلی مهدوی‌راد، شهریار عباسی، حمیدرضا شاه‌آبادی، مریم برادران، مجید قیصری و مهدی قزلی از كسانی بودند كه در متن خبر به عنوان اعضای هیات علمی جشنواره معرفی شده بودند. محمدرضا شرفی خبوشان، نویسنده و از برگزیده‌های این جایزه هم پیش از این به عنوان دبیر علمی این جایزه معرفی شده بود.
این فارسی‌زبان‌های خون‌شریك
خب اجازه بدهید همین اول كار ذوق كردن‌مان پنهان نماند از این كه در تیم هیات علمی مهم‌ترین جایزه ادبی كشورمان یك فارسی‌زبان فاضل اهل كشور افغانستان هم به چشم می‌خورد. منظورمان دكتر محمدسرور مولایی است كه به عنوان اولین نفر در صدر این فهرست قرار گرفته است. دكتر مولایی از ادبا و پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی است كه عضویت در فرهنگستان زبان و ادب فارسی را هم در كارنامه‌اش
دارد. دكتر مولایی پیش از این عضویت در هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) را هم تجربه كرده است. تصمیم بجایی است كه در مهم‌ترین جایزه ادبی بزرگ‌ترین كشور فارسی‌زبان یك ادیب فارسی‌زبان غیرایرانی هم حضور دارد.
البته این را هم بگوییم كه توجه به فرهنگ و فرهنگیان فارسی‌زبان غیرایرانی مختص این دوره از جایزه جلال نیست. در سال گذشته هم در اختتامیه این جایزه از یك نویسنده افغانستانی تجلیل به عمل آمد. احمد مدقق كه پیش از این جدیدترین رمانش در ایران تحت عنوان «آوازهای روسی» توسط انتشارات شهرستان ادب منتشر شده بود. او در شب اختتامیه به همراه تعداد دیگری از هموطنانش در كتابخانه ملی حاضر شده بود تا تقدیرنامه جایزه جلال را به خانه ببرد.
سمت تاریك ماجرا
با همه این اتفاقات مثبت اما جایزه در سال‌های اخیر از گزند انتقادهای منتقدان هم در امان نمانده. منتقدان عقیده دارند اعضای هیات علمی و داوری بعضا در داوری آثار ارسال شده چندان هم‌جهت با اساسنامه مصوب خود حركت نكرده است. منتقدان در این بخش به یكی از بندهای آیین‌نامه این جایزه اشاره می‌كنند كه دست‌اندركاران جایزه را ملزم كرده در داوری و تقدیر از آثار به آن دسته از آثاری توجه كنند كه ویژگی اصلی و ذاتی‌شان پیشبرد گفتمان فرهنگی اسلامگرا و نقد فرهنگ و گفتمان غالب مغرب زمین است: «تنظیم ضوابط و ارائه مشوق‌های مربوط به جایزه مزبور باید در راستای تولید فكر ادبی ـ هنری اسلامگرا و تقویت روحیه انتقادی علمی نسبت به ترجمه‌های موجود ادبی - هنری باشد.»
بندی كه بعضا در پیچ و تاب بعضی فرآیندهای اجرایی جایزه مورد غفلت واقع می‌شود و خروجی این غفلت، به‌خصوص در بخش رمان بها دادن به آثاری است كه سمت و سوی این چنینی ندارند. بعضی منتقدان مانند احمد شاكری عقیده دارند دست‌اندركاران جایزه جلال به بهانه حفظ آدم‌ها، مرزهای هویتی جایزه را جابه‌جا كرده و به همین دلیل هم آن را از هویت اصلی خودش كه در آیین‌نامه و اساسنامه جایزه هم ذكر شده انداخته‌اند. مجتبی گلستانی از منتقدان حوزه نقد ادبی و فرهنگی هم سال گذشته انتقادات تندی به انتخاب «رهش» به عنوان برگزیده بخش رمان جایزه داشت و با اشاره به همین موضوع به میزان گفته بود: «من تعجب می‌كنم جایزه‌ای كه تحت عنوان نام جلال آل‌احمد برگزار می‌شود، به چنین رمانی با چنین تلقی از ارزش‌های فكری و اخلاقی داده‌اند. پیام اصلی متون آل‌احمد مگر چیزی جز این بود كه صادق باشیم، راست بگوییم، در بزنگاه‌های مهم و حساس اعلام موضع كنیم، با كارت این و آن باز نكنیم؟ به نظر من، برخی از برگزاركنندگان و برندگان جایزه جلال اساسا متون آل‌احمد را نخوانده‌اند یا دست‌كم، درك درستی از این متون ندارند.»
رو به رشد
همه این نقدها و نظرها و انتقادها و پیشنهادها را گفتیم، اما اینها هم مانع از آن نیست كه بگوییم جایزه جلال در یك دهه اخیر رو به رشد بوده است. یادمان نرفته تا همین یك دهه قبل این جایزه برگزار می‌شد و می‌آمد و می‌رفت و كسی حتی نام داوران آن را هم نمی‌دانست. جلال در این سال‌ها هرچند با حواشی بسیاری روبه‌رو بوده، اما نباید از كنار اتفاقات اخیر و شفافیت‌ها و بحث‌ها و باز شدن پای بحث‌ها و پاسخگویی‌ها به رسانه گذشت. همه اینها یعنی تنور جلال دارد سال به سال گرم می‌شود.
ضمیمه قاب کوچک
تیتر خبرها
