دریاچه‌ای غرق در رسیدگی!

جوابیه ستاد احیای دریاچه ارومیه به روزنامه جام جم در پاسخ به گزارشی با عنوان «دریاچه ای غرق در فراموشی»

دریاچه‌ای غرق در رسیدگی!

 پیرو درج گزارشی با عنوان«دریاچه‌ای غرق در فراموشی» در همین صفحه در تاریخ 11 آبان 1398 ‌ستاد احیای دریاچه ارومیه با ارسال نمابری اعلام كرد:
نگاهی به وضعیت تراز دریاچه ارومیه طی 30 سال گذشته نشان می‌دهد كه روند كاهش تراز دریاچه ارومیه از سال 1374 آغاز شده و تراز دریاچه تا سال 1392 یعنی در بازه زمانی20 ساله منتهی به آغاز دولت یازدهم، به اندازه 8 متر كاهش یافته است. در آغاز دولت یازدهم و در اجابت درخواست مردم شریف آذربایجان مبنی بر احیای این نگین فیروزه‌ای كه نمادی ملی و هویتی برای مردم این مرز و بوم است، طرح نجات دریاچه ارومیه در اولین جلسه هیأت دولت یازدهم مطرح شد و به تصویب رسید. در اولین گام طرح نجات دریاچه ارومیه و با اقدامات ضربتی طی سه سال ابتدایی این طرح، از روند افت تراز ارومیه جلوگیری به عمل آمده و وضعیت نابسامان حادث شده برای دریاچه ارومیه با تلاش شبانه‌روزی مردم عزیز، كشاورزان زحمتكش و متخصصین علمی و اجرایی بومی منطقه و كشور، تثبیت شد و در حال حاضر نیز تراز دریاچه در بهترین حالت نسبت به هشت سال گذشته خود قرار دارد كه این موضوع به وضوح از نمودار وضعیت تراز دریاچه ارومیه قابل استنباط است.
به‌‌رغم وقوع بارش نرمال به میزان 267 میلی‌متر در چهارسال ابتدایی طرح نجات دریاچه ارومیه (سال‌های 1392 الی 1396)، تراز دریاچه تنها 10 سانتی‌متر كاهش داشته  و این در حالی است كه در دو بازه چهار ساله پیش از آن با وجود بارش‌ بیشتر به میزان
 339 میلی‌متر (سال‌های 1388 تا 1392) و 297 میلی‌متر (سال‌های 1384 تا 1388)، دریاچه ارومیه به ترتیب با كاهش تراز 130 و 180 سانتی‌متری مواجه بوده است. دوم این‌كه با مقایسه بارش و تغییرات تراز دریاچه ارومیه در سال آبی 98 ــ 1397 (بارش 494 میلی‌متر و افزایش 103 سانتی‌متری تراز دریاچه) و دو سال آبی با بارش بیش از میانگین بلندمدت حوضه (سال آبی 89 ــ 1388 با بارش 409 میلی‌متر و كاهش 24 سانتی‌متری تراز دریاچه و نیز سال آبی 86 ــ 1385 با بارش
 414 میلی‌متر و عدم افزایش تراز نسبت به سال قبل)، می‌توان حضور پررنگ اقدامات جهادی دستگاه‌های مختلف دولت را در كنار بارش رحمت الهی، به عینه مشاهده كرد.
در خصوص مقایسه تصاویر ماهواره‌ای در فاصله زمانی سه ماهه (بهمن 1397 تا فروردین 1398) تأكید می‌شود كه یكی از اقدامات اساسی و بنیادین انجام گرفته در طرح نجات دریاچه ارومیه تحت عنوان یكی از رئوس ششگانه برنامه‌های ذیل این طرح، «افزایش و تسهیل ورود آب به دریاچه ارومیه» از طریق انجام طرح‌هایی از قبیل لایروبی رودخانه‌های حوضه، اتصال دو رودخانه زرینه‌رود و سیمینه‌رود و ساخت سردهنه انهار منشعب از رودخانه‌های حوضه است. این اقدامات در كنار تغییر رویكردهای پیشین و اصلاح نگرش در مدیریت سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه و تلاش انجام گرفته به جهت تحقق و تأمین حقابه زیست‌محیطی مغفول دریاچه ارومیه در دهه‌های اخیر (مطابق نقل قول مدیر كل محترم دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط‌زیست كشور در همین مقاله)، منجر شد كه بارش سیل‌آسای ابتدای سال جاری بدون تحمیل خسارت به مردم منطقه، با حداكثر بازدهی ممكن به پیكره اصلی دریاچه ارومیه منتقل شده و ضمن حراست از جان و مال مردم شریف حوضه، دریاچه را نیز از رحمت سرشار الهی بهره‌ور سازد.
در بحثی با عنوان «احیا شده؛ احیا نشده»، باید عنوان داشت كه هدف نهایی احیای دریاچه ارومیه مندرج در نقشه راه طرح، رسیدن بهتر از اكولوژیك به میزان 1/1274 متر از سطح آزاد آب دریاها می‌باشد. این تراز اكولوژیك كه به پشتوانه مطالعات صاحب‌نظران حوزه آب و محیط‌زیست انتخاب گردیده، ترازی است كه حیات دوباره و پایدار دریاچه و اكوسیستم آن را تضمین می‌كند. شایان ذكر است كه هرچند دریاچه ‌ارومیه در سال 1392 هر لحظه در آستانه خشكی كامل و تبدیل به شوره‌زاری چندهزار كیلومتر مربعی بود، امروز به بركت همدلی مردم و دولت در پایان شهریور نسبت به ده سال گذشته در بهترین شرایط قرار گرفته، اما با احیای واقعی دریاچه یعنی تحقق تراز اكولوژیك فاصله بسیار زیادی وجود دارد.
به گواه بررسی‌های قاطبه كارشناسان و صاحب‌نظران حوزه آب و محیط‌زیست، عامل اصلی خشكی دریاچه ارومیه، نه كاهش بارندگی و عوامل اقلیمی بلكه سوءمدیریت سنوات قبل در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و افزایش سطح زیركشت آبی حوضه و به تبع آن افزایش برداشت آب بدون توجه به حقابه زیست‌محیطی دریاچه ارومیه است. بر این مبنا یكی از برنامه‌های اولیه طرح نجات دریاچه ارومیه اجرای «پروژه بازنشستگی بخشی از اراضی كشاورزی جنوبی دریاچه ارومیه» بود كه در همان سال ابتدایی اجرای طرح با مقاومت و فشار سیاسی برخی نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی متوقف شد. بر این اساس تمام تلاش و تمركز كارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به كاهش برداشت آب با انجام اقدامات منجر به افزایش بهره‌وری در توزیع و مصرف آب و همچنین تغییر الگوی كشت از محصولات پرآب‌بر به كم‌آب‌بر و جلوگیری از توسعه بیش از پیش اراضی كشاورزی در حوضه معطوف شده است. لذا ستاد احیای دریاچه ارومیه به‌دنبال آن بوده كه ضمن رصد دائمی هرگونه افزایش سطح زیركشت، با تأمین اعتبارات جدید برای وزارت جهاد كشاورزی، شرایط سوء حاصل از مدیریت سنوات گذشته را با بهینه كردن مصرف آب كشاورزی بهبود داده و موضوع را با كمترین تبعات اجتماعی و اقتصادی حل و فصل كند.
درخصوص وضعیت اعتبارات و بودجه طرح نجات دریاچه ارومیه و چگونگی هزینه‌كرد آن باید عنوان کرد تمامی اقدامات، اعتبارات و فعالیت‌های انجام‌گرفته ذیل طرح نجات دریاچه ارومیه تحت نظارت دستگاه‌های نظارتی كشور از جمله سازمان بازرسی كل كشور و دیوان محاسبات كشور بوده و تمامی اسناد مرتبط با این طرح به دفعات توسط این ارگان‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. مضافا باید عنوان كرد اعتبارات پروژه‌های طرح نجات دریاچه ارومیه طی سال‌های 1393 الی 1397، از سه منبع ماده 10 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت و ماده 12 قانون تشكیل سازمان مدیریت بحران كشور مجموعا با پرداختی به میزان 1670 میلیارد تومان، بودجه سنواتی دستگاه‌های اجرایی با پرداختی به میزان 215 میلیارد تومان و اعتبارات پروژه‌های مهار رودخانه‌های مرزی از محل صندوق توسعه ملی با پرداختی به میزان 1580‌میلیارد تومان، تأمین شده است. از این اعتبارات، اعتبار پرداختی از محل صندوق توسعه ملی مستقیما به وزارت نیرو پرداخت شده و این وزارتخانه اعتبار مذكور را صرفا برای طرح انتقال آب ذیل طرح‌های مهار رودخانه‌های مرزی و در راستای احیای دریاچه ارومیه هزینه كرده است. سایر اعتبارات پرداختی فوق‌الذكر نیز در راستای تحقق اهداف مندرج در نقشه راه احیای دریاچه ارومیه و در طرح‌های 27گانه این طرح به دستگاه‌های اجرایی منطقه پرداخت شده كه شرح تفصیلی این اقدامات در سایت ستاد احیای دریاچه ارومیه در دسترس عموم قرار گرفته است.
موفقیت نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در امر حفظ دریاچه ارومیه و قدم برداشتن در مسیر احیای آن در سطح بین‌المللی نیز بازتابی گسترده داشته است. به گواه گزارش برنامه محیط‌زیست سازمان ملل از دریاچه ارومیه  (NOV-2017) و سخنان معاون دبیركل سازمان ملل و دبیر اجرایی كمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای آسیا و اقیانوس آرام (UNASCAP) در نشست توسعه مدیریت اطلاعات بلایا (APDIM)  از طرح نجات دریاچه ارومیه به عنوان یكی از تلاش‌های موفقیت‌آمیز كشور ایران در عرصه بین‌المللی یاد می‌شود. با وجود این موفقیت و وضعیت مناسب دریاچه نسبت به سال‌های قبل، تا رسیدن به نقطه مطلوب و احیای نهایی دریاچه ارومیه راه بسیاری باقی مانده و ستاد احیای دریاچه ارومیه تا زمان تحقق كامل اهداف پیش‌بینی شده در نقشه راه از هیچ تلاشی فروگذار نخواهد كرد. از اصحاب محترم رسانه نیز انتظار می‌رود ضمن استفاده از نظرات كارشناسی دقیق، با نقد عالمانه خود یاریگر مجموعه دست‌اندركاران امر احیای دریاچه ارومیه باشند؛ در رابطه با دو طرح «مدول دوم تصفیه‌خانه شهر تبریز» و «مدول سوم تصفیه‌خانه شهر ارومیه»، بیان می‌دارد احیای دریاچه ارومیه منوط به تأمین حقابه مصوب سالانه 1/3 میلیارد مترمكعب بوده كه بخشی از این حقابه به میزان 178 میلیون مترمكعب مطابق نقشه‌راه احیای دریاچه ارومیه، از طریق این دو طرح تأمین و از طریق خط انتقال پساب به دریاچه منتقل می‌شود. این دو طرح و خط انتقال پساب آن در حال حاضر به لحاظ پیشرفت پروژه در وضعیت خوبی قرار دارند و امید است همانند تصفیه‌خانه فاضلاب گلمان ارومیه كه چندی پیش در تاریخ 14/08/1398 و با حضور ریاست محترم مجلس شورای اسلامی از محل اعتبارات طرح نجات دریاچه ارومیه به بهره‌برداری رسید، این دو طرح نیز با تأمین اعتبارات باقیمانده در سال جاری و سال آینده به بهره‌برداری رسیده و مسیر احیای دریاچه را هموارتر کرده تا سال 1394 در حوضه آبریز دریاچه ارومیه  فقط 141 میلیون مترمكعب از فاضلاب خام تصفیه می‌شد كه نسبت به افق طرح در دو استان آذربایجان غربی و شرقی با كمبود 254‌میلیون مترمكعبی روبه‌رو بودند؛ لكن با حمایت مالی همه‌جانبه و پیگیری‌های مستمر ستاد احیای دریاچه ارومیه طی پنج سال گذشته و صرفا از محل بهره‌برداری دو طرح اجرایی شهر تبریز و ارومیه، ظرفیت تولید پساب با افزایش 96 میلیون مترمكعبی در سال 1400 به 237 میلیون مترمكعب خواهد رسید. در این راستا اعضای محترم كارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه تمام توان خود را به جهت ابلاغ اعتبارات مصوب 200‌میلیارد تومانی سال جاری طرح از محل ماده 10 و 12 معطوف كرده‌اند كه بخش عمده آن (90 میلیارد تومان) به دو طرح فوق‌الذكر اختصاص خواهد یافت. باید توجه داشت كه به علت تأمین بخش قابل توجهی از بودجه طرح نجات دریاچه ارومیه از محل قانون تشكیل سازمان مدیریت بحران كشور، در سال جاری كه رفع مشكل حادث‌شده برای مردم آسیب‌دیده در سیلاب در دستور كار است، تأمین اعتبار با دشواری‌هایی همراه است كه با همدلی اعضای محترم كارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، این موانع در حال رفع شدن هستند.
موارد عنوان شده به نقل از مسؤول واحد برنامه‌‌ریزی ستاد نیز ناظر بر این موضوع است كه باید هرچه سریع‌تر اعتبار مصوب به مرحله ابلاغ و تخصیص به دستگاه اجرایی برسد.