ارتباطی از جنس كاست
یادداشت: احسان طهماسبی منتقد
هرچند كه زیر و بمهای دنیای فناوری و رشد سریع و بیوقفه علم و فناوری، به گونهای است كه عمر دلبستگی به ابزارهایی كه ساخته دست بشر هستند بسیار كوتاهتر از گذشته شده اما برای متولدین دهههای 40 تا 60 ، كاست، تنها یك نوار مغناطیسی كه برای ضبط و پخش آنالوگ صدا و موسیقی استفاده میشود نیست. برای این نسلها، كاست، تجربه درخشان و جذاب ثبت خاطرات و شنیدن و مرور كردن آنها و لذت بردن از نغمات ضبط شده در نوارها و استفاده از قابلیتهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی این جعبه كوچك است. همین موضوع، كار را برای مستندسازانی كه قصد دارند در مورد سوژهای چندوجهی و خاطرهانگیز مانند كاست، فیلم بسازند سختتر میكند. مستند كاست ساخته حامد سعیدیراد، تلاشی قابلقبول اما ناقص درباره تاریخچه این ابزار محبوب گذشته و از مدافتاده امروز است. در این مستند، تلاش شده با انجام مصاحبه با متخصصان و كارشناسان فرهنگی و سیاسی و با استفاده از ویدئوهای آرشیوی و مستند موجود، از زمان ساخت اولین كاست و تولید انبوه آن تا سالهای اولیه انقلاب، با جزئیات به روند و نحوه اثرگذاری نواركاستها و تأثیر مهم و شاید تاریخساز آنها پرداخته شود و با نمایش جایگاه مهم و تأثیرگذار كاستها در انتقال پیام انقلابی سالهای 50، این سوال را برای مخاطب ایجاد كند كه در صورت نبود این فناوری در آن سالها، خلأ و فقدان این ابزار مهم، چقدر احساس میشد و چگونه باید جایگزینی برای آن انتخاب میكرد. از این منظر، كاست، به درستی وظیفه خود را انجام داده و توانسته به نقش تأثیرگذار كاست در رویدادهای سیاسی تاریخ معاصر ایران اشاره كند، اما با توجه به این نكته كه قیمت مناسب نوارها، قابل حمل بودن آنها و همچنین گسترش استفاده از واكمنهای تولیدی شركتهای لوازم صوتی و تصویری، استفاده از این وسیله را بهشدت گسترش داد، كاستها توانستند تأثیر شگرف و مهم دیگری در موضوعات فرهنگی باقی گذارند و نمود اجتماعی وسیعی را در جامعه داشته باشند و به این گونه جای پای خود را در خاطرات جمعی باقی بگذارند. این مهم، موضوعی است كه متأسفانه از دید سازندگان مستند كاست، به دور مانده و موجب شده در این فیلم، تنها نقش سیاسی و انقلابی نوارها بررسی شود. همین موضوع، سبب شده از جامعیت مستند فوق بهعنوان سندی قابل اعتنا در ارائه گزارش ابعاد چندگانه كاستها كاسته شود.
با تمام این تفاسیر و در مجموع، توجه ویژه و تیزبینانه سازندگان كاست، به دوران سلطنت تأثیرگذار این جعبههای كوچك پلاستیكی كه اوج لذت روزهای آنالوگ را برای ما به همراه داشتند، قابل تأمل و تقدیر است.
مستند كاست به تهیهكنندگی سجاد گودرزی و از تولیدات شبكه مستند است كه در جشنواره سینما حقیقت توانست جایزه شهید آوینی را دریافت كند.