پدیده تاریخی منفی شدن قیمت نفت شاید سرآغاز دوران دنیای بدون وابستگی به طلای سیاه باشد
شوک نفتی جهان با ایران چه می کند؟
روز دوشنبه تاریخی‌ترین روز بازار جهانی نفت رقم خورد و قیمت طلای سیاه در آمریکا منفی شد! منفی شدن قیمت یک کالا هرچند غیرواقعی به نظر می‌آید اما این اتفاق به سبب شرایط خاص بازار نفت آمریکا رقم خورد. دوشنبه در بورس کالای نیویورک قیمت هر بشکه نفت سبک آمریکا موسوم به وست تگزاس اینترمدییت WTI به منفی37دلار رسید. در همان ساعاتی که در بورس کالای نیویورک هر بشکه نفت سبک تگزاس برای تحویل در ماه آینده میلادی با قیمت‌های کمتر از صفر معامله می‌شد، قیمت نفت برنت در بورس کالای لندن بیش از 25 دلار در هر بشکه بود. حتی در همان بورس کالای نیویورک نیز هر بشکه نفت سبک تگزاس برای تحویل در ماه ژوئن (12 خرداد تا 10 تیر) بالاتر از 20 دلار خرید و فروش می‌شد. اگرچه منفی شدن قیمت نفت WTI در معاملات بورس کالای نیویورک ناشی از فرا رسیدن زمان انقضای قراردادهای آتی نفت برای تحویل در ماه آینده میلادی بود و قیمت نفت برای تحویل در ماه‌های بعد از آن منفی نیست، اما کارشناسان معتقدند این اتفاق را باید یک هشدار جدی برای بازار نفت تلقی کرد. در این گزارش به پیامدهای سقوط قیمت نفت بر اقتصاد جهان و ایران پرداخته‌ایم.
منفی شدن قیمت نفت یعنی چه؟
در معاملات آتی روز دوشنبه 20 آوریل 2020 (اول اردیبهشت 99) در بورس کالای نیویورک قیمت نفت سبک تگزاس با کاهشی وحشتناک نسبت به روز معاملاتی قبل وارد محدوده منفی شد؛ اتفاقی که شاید بتوان آن را عجیب‌ترین اتفاق تاریخ معاملات نفتی دانست.
روز دوشنبه حداقل برای ساعاتی کار به جایی رسید که معامله‌گران نفت سبک تگزاس (WTI) حاضر شدند برای فروش هر یک بشکه نفت خام، 40 دلار به خریداران بالقوه بپردازند. دلیل این اتفاق این بود که ظرفیت ذخیره‌سازی نفت در آمریکا پر شده است و برخی فعالان بدشانس بازار نفت مجبور به فروش نفت خود به این قیمت‌ها شدند.
قیمت نفت سبک تگزاس در معاملات روز دوشنبه صرفاً به این دلیل منفی شد که زمان انقضای قراردادهای معاملات آتی نفت برای تحویل در ماه می (12 اردیبهشت تا 11 خرداد) فرا رسیده بود و معامله‌گرانی که جایی برای ذخیره کردن نفتی که از قبل خریداری کرده بودند نداشتند، مجبور شدند نفت خود را حتی با قیمت‌های منفی بفروشند. به علت شیوع کرونا و سقوط تقاضای جهانی نفت، هم‌اکنون بازار با مازاد عرضه مواجه است و در دو ماه اخیر تمامی ذخایر نفتی آمریکا هم پر شده است، بنابراین هزینه نگهداری و انبارداری نفت هم بالا رفته است و در واقع هزینه نگهداری نفت بیشتر از قیمت نفت شده و صاحبان محموله‌های نفتی متوجه شدند که هزینه انبارداری نفت از فروش آن به قیمت منفی بیشتر است؛ بنابراین به ناچار به این اقدام دست زدند. در حال حاضر تولیدکننده نفت نه‌تنها نفت تولیدی خود را با قیمت صفر دلار در اختیار طرف تقاضا قرار می‌دهد؛ بلکه حتی حاضر است هزینه‌های مربوط به انتقال و ذخیره‌سازی طرف تقاضا را نیز به ازای هر بشکه از جیب خود پرداخت کند.
با این حال، منفی‌شدن قیمت نفت یک واقعیت بنیادی را درباره بازار نفت در دوران شیوع ویروس کرونا آشکار کرد: بر اثر مازاد عرضه مزمن در بازار نفت اکنون کار به جایی رسیده که ظرفیت انبارهای ذخیره‌سازی نفت، خطوط انتقال و حتی سوپرتانکرها پر شده و ارزش مهم‌ترین کالای خام جهان به‌سرعت در حال نزول است. بسیاری از معامله‌گران ناامیدانه به دنبال فروش محموله‌هایی بودند که هیچ‌کس به آنها نیازی نداشت و جایی هم برای ذخیره کردن آنها نبود.
حالا معنای قیمت منفی چیست؟ به این معناست که تولیدکننده نفت حاضر است نه تنها نفت تولیدی خود را به صورت رایگان و با قیمت صفر دلار در اختیار طرف تقاضا قرار دهد؛ بلکه حتی حاضر است هزینه‌های مربوط به انتقال و ذخیره‌سازی طرف تقاضا را نیز به ازای هر بشکه از جیب خود پرداخت کند که این مبلغی که طرف عرضه پرداخت می‌کند در قالب قیمت منفی نفت خودش را نشان داده است.
آیا قیمت همه نفت‌ها منفی شد؟
قیمت نفت آمریکا برای تحویل در ماه می، در روز دوشنبه منفی 37 دلار شد. نکته جالب آن است که قیمت نفت وست‌تگزاس‌اینترمدییت آمریکا برای تحویل در ماه بعدتر با قیمت مثبت 20 دلار و 43 سنت در هر بشکه معامله شد و این شکاف قیمتی بیش از 50 دلاری بین معاملات دو ماه در نوع خود بی‌نظیر بود. محسن قمصری، مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران معتقد است که قیمت منفی نفت آمریکا در معاملات روز دوشنبه به نوعی شیطنت سفته‌بازان این بازار است و نمی‌تواند ادامه‌دار باشد. وی با اشاره به این‌که منفی شدن قیمت نفت آمریکا در روز دوشنبه بازی بورس‌بازهای سهام بوده است، گفت: این منفی شدن در محموله کوچک ۲۰۰ هزار بشکه‌ای بوده که سررسید شده و این به مفهوم آن نیست که قیمت تمام نفت‌ها منفی شده باشد.
وی با تاکید بر این‌که این موضوع اثر خود را بر بازارهای بورس گذاشته و خواهد گذاشت، افزود: با این حال قیمت‌های منفی و تک‌رقمی نمی‌تواند در بازار نفت ادامه‌دار باشد. البته نباید انتظار داشت که قیمت نفت به سطح قبل از شیوع کرونا در جهان بازگردد.
چرا در شرایط سقوط قیمت، تولید نفت را متوقف نمی‌کنند؟
یکی از سوالاتی که همواره درباره بازار نفت مطرح می‌شود این است که چرا تولیدکنندگان در شرایط سقوط قیمت نفت که فروش آن مقرون به صرفه نیست، تولید خود را متوقف نمی‌کنند. پاسخ این است که برای تولیدکنندگان صرفه اقتصادی ندارد تولید خود را قطع کنند، زیرا خسارت وارد شده به تولیدکنندگان در شرایطی که نفت را به قیمت‌های پایین و حتی منفی بفروشند کمتر از حالتی است که کلاً تولید خود را متوقف کنند. چاه‌های نفت شرایط پیچیده‌ای دارند و این‌طور نیست که بتوان برای مدت طولانی، چاه نفت را بست، چراکه باعث می‌شود نفت موجود در مخزن پایین برود و استخراج مجدد آن را دشوار کند و هزینه‌های بیشتری به تولیدکننده تحمیل شود.
وضعیت تولید نفت شیل در آمریکا پیچیده‌تر است. استخراج نفت از شن‌های نفتی از طریق تزریق بخارآب به داخل منابع شن‌های نفتی برای ذوب قیرمعدنی و به جریان انداختن آن در چاه می‌شود. دما و فشار در این ذخایر باید برای اطمینان از تولید بلندمدت در سطح خاصی نگه داشته شوند. مختل شدن این جریان باعث آسیب دائمی به این تجهیزات و توقف دائم تولید می‌شود.
از سوی دیگر طبق قوانین ایالات متحده در صورت توقف تولید نفت، تولیدکنندگان با جریمه‌های سنگینی مواجه خواهند شد درنتیجه طبق محاسباتی که به وجود آمده، فروش نفت با قیمت منفی زیان کمتری نسبت به توقف تولید نفت برای آنها دارد؛ بنابراین شاهد قیمت‌های منفی در بازار نفت بودیم.
آیا تولید نفت با این قیمت‌ها مقرون به صرفه است؟
هزینه تمام‌شده تولید نفت در کشورهای مختلف، هیچ‌گاه به طور رسمی از جانب کشورها اعلام نمی‌شود، اما بسته به نحوه استخراج آن فرق دارد. مثلاً نفت تولیدی ایران، از نفت‌های متوسط است که هزینه تولید و استخراج آن در هر بشکه کمتر از ده دلار است حتی رقم 5 دلار هم گفته می‌شود؛ اما نفت شیل در آمریکا بین 30 تا 50 دلار هزینه دارد. تولید نفت آمریکا در قیمت‌های کنونی و حتی قیمت‌های آتی نفت، اقتصادی نیست و از همین رو زنگ خطر تعطیلی صنایع نفتی این کشور به صدا درآمده است.
برای تولید نفت یک هزینه سرمایه‌ای وجود دارد و یک هزینه عملیاتی. قیمت فعلی نفت نمی‌تواند هزینه‌های عملیاتی را پوشش دهد و درنتیجه تولیدکنندگان ضرر می‌کنند؛ اما در صورت توقف تولید، هزینه‌های سرمایه‌ای نیز به خسارت تولیدکنندگان اضافه می‌شود.
تفاوت نفت برنت و WTI
برنت، همان نفت سبک دریای شمال در اروپاست که معیار جهانی است. وست تگزاس اینترمدییت یا همان WTI نفت سبک تولیدی آمریکاست. از آنجا که نفت WTI در مناطق خشکی آمریکا تولید و برای رسیدن به بنادر و کشتی‌های نفتکش هزینه بیشتری متحمل می‌شود، نسبت به نفت برنت که در دریا به دست می‌آید، قیمت پایین‌تری دارد.
چرا نفت برنت ارزان نشد؟
نفت برنت، شاخص نفتی در اروپا و نفت WTI شاخص نفتی بورس آمریکاست. یکی از مشکلات قیمت‌گذاری نفت در آمریکا موضوع مخازن ذخیره‌سازی و انتقال نفت است. این مشکل موجب می‌شود بهای شاخص وست تگزاس تحت تأثیر قرار گیرد.
نفت آمریکا برای این ارزان شد که انبارهای نفتی در این کشور پر شده بود، اما نفت برنت که در اروپا عرضه می‌شود به این مشکل دچار نشده است؛ اما اگر ظرفیت انبارهای نفت با سرعتی بیش از این پر شود، نفت برنت نیز می‌تواند مانند نفت WTI به سمت کف قیمتی خود حرکت کند.
در معاملات آتی روز دوشنبه 20 آوریل 2020 (اول اردیبهشت 99) در بورس کالای نیویورک قیمت نفت سبک تگزاس با کاهشی وحشتناک نسبت به روز معاملاتی قبل وارد محدوده منفی شد؛ اتفاقی که شاید بتوان آن را عجیب‌ترین اتفاق تاریخ معاملات نفتی دانست.
روز دوشنبه حداقل برای ساعاتی کار به جایی رسید که معامله‌گران نفت سبک تگزاس (WTI) حاضر شدند برای فروش هر یک بشکه نفت خام، 40 دلار به خریداران بالقوه بپردازند. دلیل این اتفاق این بود که ظرفیت ذخیره‌سازی نفت در آمریکا پر شده است و برخی فعالان بدشانس بازار نفت مجبور به فروش نفت خود به این قیمت‌ها شدند.
قیمت نفت سبک تگزاس در معاملات روز دوشنبه صرفاً به این دلیل منفی شد که زمان انقضای قراردادهای معاملات آتی نفت برای تحویل در ماه می (12 اردیبهشت تا 11 خرداد) فرا رسیده بود و معامله‌گرانی که جایی برای ذخیره کردن نفتی که از قبل خریداری کرده بودند نداشتند، مجبور شدند نفت خود را حتی با قیمت‌های منفی بفروشند. به علت شیوع کرونا و سقوط تقاضای جهانی نفت، هم‌اکنون بازار با مازاد عرضه مواجه است و در دو ماه اخیر تمامی ذخایر نفتی آمریکا هم پر شده است، بنابراین هزینه نگهداری و انبارداری نفت هم بالا رفته است و در واقع هزینه نگهداری نفت بیشتر از قیمت نفت شده و صاحبان محموله‌های نفتی متوجه شدند که هزینه انبارداری نفت از فروش آن به قیمت منفی بیشتر است؛ بنابراین به ناچار به این اقدام دست زدند. در حال حاضر تولیدکننده نفت نه‌تنها نفت تولیدی خود را با قیمت صفر دلار در اختیار طرف تقاضا قرار می‌دهد؛ بلکه حتی حاضر است هزینه‌های مربوط به انتقال و ذخیره‌سازی طرف تقاضا را نیز به ازای هر بشکه از جیب خود پرداخت کند.
با این حال، منفی‌شدن قیمت نفت یک واقعیت بنیادی را درباره بازار نفت در دوران شیوع ویروس کرونا آشکار کرد: بر اثر مازاد عرضه مزمن در بازار نفت اکنون کار به جایی رسیده که ظرفیت انبارهای ذخیره‌سازی نفت، خطوط انتقال و حتی سوپرتانکرها پر شده و ارزش مهم‌ترین کالای خام جهان به‌سرعت در حال نزول است. بسیاری از معامله‌گران ناامیدانه به دنبال فروش محموله‌هایی بودند که هیچ‌کس به آنها نیازی نداشت و جایی هم برای ذخیره کردن آنها نبود.
حالا معنای قیمت منفی چیست؟ به این معناست که تولیدکننده نفت حاضر است نه تنها نفت تولیدی خود را به صورت رایگان و با قیمت صفر دلار در اختیار طرف تقاضا قرار دهد؛ بلکه حتی حاضر است هزینه‌های مربوط به انتقال و ذخیره‌سازی طرف تقاضا را نیز به ازای هر بشکه از جیب خود پرداخت کند که این مبلغی که طرف عرضه پرداخت می‌کند در قالب قیمت منفی نفت خودش را نشان داده است.
آیا قیمت همه نفت‌ها منفی شد؟
قیمت نفت آمریکا برای تحویل در ماه می، در روز دوشنبه منفی 37 دلار شد. نکته جالب آن است که قیمت نفت وست‌تگزاس‌اینترمدییت آمریکا برای تحویل در ماه بعدتر با قیمت مثبت 20 دلار و 43 سنت در هر بشکه معامله شد و این شکاف قیمتی بیش از 50 دلاری بین معاملات دو ماه در نوع خود بی‌نظیر بود. محسن قمصری، مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران معتقد است که قیمت منفی نفت آمریکا در معاملات روز دوشنبه به نوعی شیطنت سفته‌بازان این بازار است و نمی‌تواند ادامه‌دار باشد. وی با اشاره به این‌که منفی شدن قیمت نفت آمریکا در روز دوشنبه بازی بورس‌بازهای سهام بوده است، گفت: این منفی شدن در محموله کوچک ۲۰۰ هزار بشکه‌ای بوده که سررسید شده و این به مفهوم آن نیست که قیمت تمام نفت‌ها منفی شده باشد.
وی با تاکید بر این‌که این موضوع اثر خود را بر بازارهای بورس گذاشته و خواهد گذاشت، افزود: با این حال قیمت‌های منفی و تک‌رقمی نمی‌تواند در بازار نفت ادامه‌دار باشد. البته نباید انتظار داشت که قیمت نفت به سطح قبل از شیوع کرونا در جهان بازگردد.
چرا در شرایط سقوط قیمت، تولید نفت را متوقف نمی‌کنند؟
یکی از سوالاتی که همواره درباره بازار نفت مطرح می‌شود این است که چرا تولیدکنندگان در شرایط سقوط قیمت نفت که فروش آن مقرون به صرفه نیست، تولید خود را متوقف نمی‌کنند. پاسخ این است که برای تولیدکنندگان صرفه اقتصادی ندارد تولید خود را قطع کنند، زیرا خسارت وارد شده به تولیدکنندگان در شرایطی که نفت را به قیمت‌های پایین و حتی منفی بفروشند کمتر از حالتی است که کلاً تولید خود را متوقف کنند. چاه‌های نفت شرایط پیچیده‌ای دارند و این‌طور نیست که بتوان برای مدت طولانی، چاه نفت را بست، چراکه باعث می‌شود نفت موجود در مخزن پایین برود و استخراج مجدد آن را دشوار کند و هزینه‌های بیشتری به تولیدکننده تحمیل شود.
وضعیت تولید نفت شیل در آمریکا پیچیده‌تر است. استخراج نفت از شن‌های نفتی از طریق تزریق بخارآب به داخل منابع شن‌های نفتی برای ذوب قیرمعدنی و به جریان انداختن آن در چاه می‌شود. دما و فشار در این ذخایر باید برای اطمینان از تولید بلندمدت در سطح خاصی نگه داشته شوند. مختل شدن این جریان باعث آسیب دائمی به این تجهیزات و توقف دائم تولید می‌شود.
از سوی دیگر طبق قوانین ایالات متحده در صورت توقف تولید نفت، تولیدکنندگان با جریمه‌های سنگینی مواجه خواهند شد درنتیجه طبق محاسباتی که به وجود آمده، فروش نفت با قیمت منفی زیان کمتری نسبت به توقف تولید نفت برای آنها دارد؛ بنابراین شاهد قیمت‌های منفی در بازار نفت بودیم.
آیا تولید نفت با این قیمت‌ها مقرون به صرفه است؟
هزینه تمام‌شده تولید نفت در کشورهای مختلف، هیچ‌گاه به طور رسمی از جانب کشورها اعلام نمی‌شود، اما بسته به نحوه استخراج آن فرق دارد. مثلاً نفت تولیدی ایران، از نفت‌های متوسط است که هزینه تولید و استخراج آن در هر بشکه کمتر از ده دلار است حتی رقم 5 دلار هم گفته می‌شود؛ اما نفت شیل در آمریکا بین 30 تا 50 دلار هزینه دارد. تولید نفت آمریکا در قیمت‌های کنونی و حتی قیمت‌های آتی نفت، اقتصادی نیست و از همین رو زنگ خطر تعطیلی صنایع نفتی این کشور به صدا درآمده است.
برای تولید نفت یک هزینه سرمایه‌ای وجود دارد و یک هزینه عملیاتی. قیمت فعلی نفت نمی‌تواند هزینه‌های عملیاتی را پوشش دهد و درنتیجه تولیدکنندگان ضرر می‌کنند؛ اما در صورت توقف تولید، هزینه‌های سرمایه‌ای نیز به خسارت تولیدکنندگان اضافه می‌شود.
تفاوت نفت برنت و WTI
برنت، همان نفت سبک دریای شمال در اروپاست که معیار جهانی است. وست تگزاس اینترمدییت یا همان WTI نفت سبک تولیدی آمریکاست. از آنجا که نفت WTI در مناطق خشکی آمریکا تولید و برای رسیدن به بنادر و کشتی‌های نفتکش هزینه بیشتری متحمل می‌شود، نسبت به نفت برنت که در دریا به دست می‌آید، قیمت پایین‌تری دارد.
چرا نفت برنت ارزان نشد؟
نفت برنت، شاخص نفتی در اروپا و نفت WTI شاخص نفتی بورس آمریکاست. یکی از مشکلات قیمت‌گذاری نفت در آمریکا موضوع مخازن ذخیره‌سازی و انتقال نفت است. این مشکل موجب می‌شود بهای شاخص وست تگزاس تحت تأثیر قرار گیرد.
نفت آمریکا برای این ارزان شد که انبارهای نفتی در این کشور پر شده بود، اما نفت برنت که در اروپا عرضه می‌شود به این مشکل دچار نشده است؛ اما اگر ظرفیت انبارهای نفت با سرعتی بیش از این پر شود، نفت برنت نیز می‌تواند مانند نفت WTI به سمت کف قیمتی خود حرکت کند.
