گفتوگو با مهندس عبدالرضا ذكایی؛ طراح ساختمان مجلس
ما بساز و بفروشی نکردیم
آبان سال 1383 بود كه ساختمان جدید مجلس شورای اسلامی افتتاح شد. نمایندگانی كه به دوره هفتم مجلس راهیافتهبودند، در روز آغاز به كار مجلس وارد ساختمان هرمیشكلی شدند كه ساخت آن پنجسال طولكشیدهبود و نمایندگان مجلس ششم در آخرین ماههای حضورشان در مجلس، حاضر نشدند این ساختمان را افتتاح كنند. آنها بر این باور بودند كه این ساختمان اشرافی است و تمایلی ندارند كه در آخرین روزهای كارشان در مجلس، افتتاح این ساختمان هم در كارنامه آنها ثبت شود. در آن سالها، ساختمان مجلس هم معماری ویژهای داشت، هم گفته میشد خیلی گران تمام شده و علاوهبراین ظاهرش شبیه اهرام مصر است و این سوال مطرح شدهبود كه وقتی معماری سنتی ایرانی، یكی از بهترین و برجستهترین معماریهای جهان است، چرا ساختمان مجلس باید شكل هرم باشد؟ همان سالها سازندگان ساختمان مجلس به همه مسؤولانی كه در اینباره سوال داشتند، توضیحات مفصلی دادند و عاقبت متقاعدشان كردند كه ساختمان هرمیشكل مجلس، ساختمانی مدرن است كه در ساخت آن از معماری سنتی ایرانی هم استفاده شده است. سالها گذشت و حالا دیگر همه به ساختمان هرمیشكل مجلس در میدان بهارستان عادت كردهاند. در آستانه افتتاح مجلس یازدهم با مهندس عبدالرضا ذكایی، طراح ساختمان مجلس درباره این بنای مهم گفتوگو کردهایم.
وقتی یك پروژه را به معمار سفارش میدهند، وظیفه معمار این است كه این پروژه را هموزن دیگر ساختمانهای مشابه آن در جهان طراحی کند. از طرفی ساختمانی كه او میسازد باید با بافت معماری منطقه عجین شود و شبیه آدم غریبهای در یك جمع نباشد. این دقت عمل برای معمار مهمتر از این است كه طرح و ساختمان او جهانی شود یا نه. اگر این ساختمان عملكرد خوبی در منطقه داشته باشد و رسانههای داخلی به آن توجه كنند، در جهان به آن فكر خواهند كرد و اهل هنر و معماری متوجه آن خواهند شد. تبلیغات جهانی برای یك اثر هنری و معماری اهمیت زیادی دارد. ساختمانی كه من برای مجلس طراحی كردم، برگرفته از محیط اطراف خودش است. احجام و ساختمانهای میدان بهارستان است كه فرم ساختمان مجلس را شكل داد.
معماری ظاهر مجلس، مدرن است اما بافت میدان بهارستان سنتی است و تاریخچهای قدیمی دارد و این ساختمان هرمیشكل سنخیت زیادی با این بافت ندارد.
در معماری سنتی ایرانی، خانه، بازار و كاروانسرا به بیرون پنجره ندارد، پنجرهها به حیاط باز میشوند و هیچ پنجرهای به كوچه باز نمیشود كه صحبتهایی كه درون اتاق و اندرونی میشود از بیرون هم شنیده شود. برای همین میگویند معماری اسلامی درونگراست. آنهایی كه میگویند ساختمان مجلس، مدرن است و ایرانی- اسلامی نیست، از معماری چیزی نمیدانند. این ساختمان؛ مدرن، ایرانی و اسلامی است. درون مجلس براساس موتیفهای معماری ایرانی ساختهشده، مقرنسكاریها كاملا ایرانی است اما مدرن شده. پنجرهها همه از سقف است كه تداعیكننده نورگیرهای بازارهای سنتی ایران است.
طرح سهضلعی و هرمیشكل ساختمان چگونه به ذهنتان رسید و به آن رسیدید؟ برای دیدهشدنبیشتر بود یا دلیل دیگری داشتید؟
همانطور كه گفتم، معماری باید در بافت فضای اطراف درهمتنیده شود و ساختمان جدید كه میسازی نباید به بافت منطقه كه در اینجا میدان بهارستان است، آسیب بزند. صحن علنی مجلس در ساختمان هرمیشكل طراحیشده و در اطراف آن ساختمان نمایندگان (14طبقه) و ساختمان كمیسیونها (دوطبقه) قرار دارد. این مجموعه نه مسجد را خراب كرده و نه مجلس قدیمی را. حركتی آرام دارد. بلندترین نقطه ساختمان از میدان آزادی بلندتر است اما این بلندی چشم را آزار نمیدهد. چون شیب و حركت مناسبی دارد. تفكر این نبود كه یك فرم معماری اهرام مصر با 6000سال قدمت را در میدان بهارستان بازسازی كنیم، هرچند فرم بسیار غنی و زیباست. اوج ساختمان هرمیشكل، از ساختمان نمایندگان فاصله مناسبی دارد به نوعی كه پنجرههای آن ساختمان را كور نكرده و آفتاب روی تالار اصلی چرخش زیبایی داشته و زمانی كه خورشید به سمت غرب حركت میكند نورش روی راس ساختمان منعكس میشود و باز هم زیبایی چشمنوازی دارد.
خبر دارید، چند طرح برای این ساختمان ارائه شد و از بین آنها طرح شما پذیرفته شد؟
وقتی ساخت این ساختمان را شروع و خاكبرداری را آغاز كردیم به سازهای برخوردیم كه مُدور بود و بخش فوندانسیون آن هم ساخته شده بود، اما بعد گویا طرح نیمهكاره مانده بود و روی آن را پوشانده بودند. تحقیق كردیم، متوجه شدیم چند سال قبل قرار بوده آقای پرویز موید عهد، ساختمان مجلس را بسازند كه پروژه متوقف شده بود. چون كارشناسان به این نتیجه رسیده بودند ساختمانی كه ایشان قرار است بسازد برای مجلس كارایی ندارد. طرحی كه ما برای مجلس دادیم و ساخته شد، طرح دومی بود كه برای ساختمان مجلس ارائه شد و طرح سوم، طرحی بود كه به مسابقهای كه به این منظور برگزار شده بود ارائه شد كه آن را هم خودم داده بودم و طرحی برگرفته از معماری كاشان بود. اما طرح سه ضلعی و هرمی شكل را مناسبتر دیدم و آن را ساختم.
ساخت این ساختمان چند سال طول كشید؟
سال 74 شروع كردیم و سال 79 به پایان رسید. یعنی در كمترین زمانی كه یك پروژه به بزرگی مجموعه مجلس، ساخته و تحویل داده شد.
هزینه تمام شده چقدر شد؟
زمانی كه این ساختمان تمام شد، هزینه ساختش، حرف و حدیث زیادی به همراه داشت. اما ما هزینه هر متر ساخت و سازش را مثل ساختمانهای معمولی برآورد كردیم. آن زمان هر متر حدود 400 تا 500 هزار تومان برآورد میشد. كل مجموعه با همه تجهیزات حدود ده میلیارد تومان هزینه شد. از مبلمان بگیر تا بقیه تجهیزات ساختمان. این ساختمان به سفارش وزارت مسكن ساخته شد و بخش خصوصی در آن دخیل نبود كه به اصطلاح بساز و بفروشی ساخته شود. ساختمانی بسیار محكم و بسیار بهصرفه بود و هست. الان كه دیگر برای دولت سود خالص است، كمتر كسی باور میكند كه مجموعه مجلس با ده میلیارد تومان به بهرهبرداری رسیده باشد.
روز افتتاح مجلس دعوت شده بودید؟
نه! در ایران اینجور كارها باب نیست كه در روز افتتاح ساختمانی كه معماری متفاوتی دارد، معمار آن را دعوت كنند. قبل از افتتاح رسمی توسط نمایندگان گروهی از معماران و هنرمندان را دعوت كردم و چند سخنرانی انجام شد. این گردهمایی بهانهای شد تا اكوستیك ساختمان را هم چك كنم و خاطرم از بابت صدا هم جمع شود. هیچ جای این ساختمان هیچ اسمی از طراحان و معمار این ساختمان ثبت نشده است.
هنرمندان معمولا آثارشان را مانند بچههای خود میدانند. اگر درباره شما هم این گفته مصداق داشته باشد، ساختمان مجلس چندمین فرزند شماست؟
ساختمان كه زیاد ساختهام، اما این فرزند بسیار خلف است. برای همه دستاندركاران ساخت آن هم باعث افتخار است. امیدواریم ساختمان مجلس بیشتر از 100 سال عمر كند. بیمارستان 400تختخوابی را هم در اهواز در زمان جنگ ساختم كه بسیار محكم است و یادم هست در زمان جنگ در مقابل راكتها بسیار مقاوم بود و از چند راكتی كه به آن اصابت كرد، جان سالم بهدر برد.