در گفت‌وگو با کمال‌الدین قطب تاثیرات قرنطینه بر هنرهای تجسمی را بررسی کرده‌ایم
هنر، ثبت وقایع روزگار است
هنرمندانی که به علت شیوع ویروس کرونا به حبس اجباری در خانه تن دادند، آرام‌آرام از خلوت خود بیرون می‌آیند تا این‌بار آثاری را که در این قرنطینه خلق کرده‌اند، به مخاطبان خود ارائه کنند. هنرهای تجسمی هم از این قاعده، مستثنا نیستند و هنرمندان این آثار احتمالا باید بهره خوبی از قرنطینه در جهت خلق آثار تازه برده‌باشند. بعد از مدت‌ها تعطیلی به علت شیوع ویروس کرونا، بیست‌وسوم خرداد حراج ملی آثار هنری تجسمی در تهران برگزار خواهد شد. این حراج به آثار هنری مرتبط با ویروس کووید- 19 اختصاص دارد و پوستر فراخوان این حراج ملی، اثری چشم‌‌نواز از کمال‌الدین قطب است. قطب، عضو انجمن نگارگری ایران و فارغ‌التحصیل رشته نقاشی از دانشگاه‌آزاد تهران است. در گفت‌وگویی که با او داشته‌ایم، از حال و هوای این روزهای هنرمندان در پساکرونا پرسیده‌ایم.
بیش از دوماه‌ونیم است که هنرمندان در قرنطینه به‌سرمی‌برند. تاثیر این قرنطینه بر هنرهای تجسمی چه بوده‌است؟
شیوع ویروس کرونا بعد از جنگ جهانی دوم، بزرگ‌ترین اتفاقی بوده که همزمان در کل جهان شایع‌شده و مردم تمام کره‌زمین را درگیر خود کرده‌است. وقایعی چون سیل، زلزله، توفان و ... مردم یک منطقه جغرافیایی خاص را تحت تاثیر قرار می‌دهند اما کرونا شوک بزرگی بود که به مردم تمام جهان وارد شد و عرصه را برای همه تنگ کرد.
بعد از جنگ جهانی دوم اکثر هنرمندان دچار افسردگی شدید شدند و مکتب‌های گوناگونی در فضای هنر به‌وجودآمد که هیچ‌یک از هنرها از این مساله مستثنا نبودند. برای مثال مکتب دادائیسم از مکاتب هنری‌ای است که پس از جنگ جهانی دوم ایجاد شد و پیروانی نیز پیدا کرد. واقعه جنگ جهانی بر همه تاثیر گذاشت و در این میان، هنر کمک زیادی به تحمل بار روانی ناشی از جنگ کرد. برای مثال در بعضی از محله‌ها که در آنها نوازنده‌ای زندگی می‌کرد، نواختن ساز توسط آن نوازنده کاری بود که مرهم بر زخم دل‌های مجروح مردم بود. احساس من این است که در روزگار پس از کرونا هم، هنر می‌تواند چنین تاثیراتی برای مردم داشته‌باشد. البته هنرهای تجسمی مانند موسیقی نیستند و هنرمندان این عرصه غالبا بی‌سروصدا و به‌طور انفرادی به خلق اثر دست می‌زنند. تا همین لحظه هم نسبت به سایر هنرها که در موضوع کرونا وارد عمل شده‌اند، هنرهای تجسمی کمترین عکس‌العمل را داشته که احتمالا به این دلیل است که هنرمندان یا آثاری خلق کرده‌اند یا مشغول خلق آنها هستند که تا امروز آن را منتشر نکرده‌اند.
در ایام قرنطینه چه می‌کردید؟
من از دوم فروردین‌ماه که تقریبا بحث قرنطینه خانگی جدی‌تر شد، خودم را در آتلیه شخصی‌ام قرنطینه کردم. از آنجا که فاصله آتلیه من با منزل، فاصله زیادی نیست غالبا با رعایت نکات بهداشتی بین خانه و آتلیه در رفت‌وآمد بودم. در این دوره ابتدا سعی کردم کارهای نیمه‌کاره را کامل کنم. اما به‌مرور به خلق آثاری با موضوع کووید- 19 نیز پرداختم.
چه عاملی سبب شد به چنین موضوعی بپردازید؟ موضوعات هنری‌تر و صدالبته ساده‌تری هم برای خلق اثر وجود دارد!
کووید- 19 به‌قدری قدرت داشت که در این ایام در رسانه‌ها و فضای مجازی که چرخی می‌زدی می‌دیدی تمام خبرها معطوف به کروناست. انگار در جهان هیچ خبر دیگری وجود ندارد و دیگر هیچ تیری از تفنگی شلیک نشده!
من در چنین موقعیتی مثل سایر هنرمندان خیلی تحت تاثیر قرار گرفتم و معتقدم این موقعیت بسیار خوبی برای همه ما بود و به این فکر می‌کردم خداوند چقدر ما هنرمندان را دوست داشته که مهارتی به ما اعطا کرده که بتوانیم از این فرصت برای خلق و کار هنری استفاده کنیم. به نظر من این ویروس آزمون بزرگی برای همه بود و همه به نوعی با آن درگیر بودند و از آن آسیب دیدند.
خود شما چه آسیبی از کرونا دیدید؟
آسیب بزرگی که کرونا داشت، به اعتقاد من آسیب معیشتی بود. این آسیب معیشتی به نظر من در هنرمندان بیشتر بود و خود من گرچه دو سه شغله محسوب می‌شوم، اما باز هم اقتصاد زندگی‌ام دچار مشکل شد؛ خصوصا این‌که باید این نکته را لحاظ کنیم که برای مثال یک موسیقیدان می‌تواند به‌طور آنلاین کار کند و با مخاطبش در ارتباط باشد، اما هنرمند هنرهای تجسمی چگونه می‌تواند آنلاین کار کند؟
چه شد که تابلوی شما با موضوع کرونا، به پوستر حراج ملی تبدیل شد؟
من این تابلو را از سوم یا چهارم فروردین شروع کردم که بعدها به تابلوی کووید- 19 معروف شد. بعد از اتمام پروژه، دوستی تابلوی مرا در فضای مجازی دید و پیشنهاد کرد از این تابلو به عنوان پوستر حراج ملی استفاده شود. من از این اتفاق خیلی خوشحال شدم چون حس کردم راهی که در این مدت رفته‌ام درست بوده و در سیر فعالیت هنری‌ام دچار اشتباه نشده‌ام. به اعتقاد من خیلی از هنرمندان درک صحیحی از فضای روز ندارند و رابطه خود با روز و روزگار خود را قطع کرده‌اند. اما من معتقدم هنرمند باید به‌گونه‌ای کار و زندگی کند، که بخشی از فرآیند هنری خود را به ثبت وقایع روزگار خود بگذراند. ما در تاریخ هم این نکته را در آثار بزرگان به وضوح می‌بینیم، برای مثال بخشی از شاهنامه شاه طهماسب کاملا ثبت وقایع روزانه است مانند واقعه جنگ چالدران که در همان روزگار اتفاق افتاده است.
روزگار هنرمندان تجسمی پس از کرونا چگونه خواهد بود؟
در حال حاضر، حالت‌های وسواس‌گونه مردم در حال فروکش کردن است. من فکر می‌کنم ما هیچ‌گاه به آن دوره که درگیر ماسک و اسپری ضدعفونی و امثالهم بودیم، باز نخواهیم گشت. در این میان هنرمندان می‌توانند راوی خوبی برای این روزگار سپری شده باشند.
آن‌طور که من فضای هنری را رصد کرده‌ام، شاعران در این حوزه خیلی خوب عمل و سینماگران هم کارهایی را شروع کرده‌اند. در این میان در موسیقی و هنرهای تجسمی هنوز اتفاق خاصی نیفتاده و شاید هم خلق اثر صورت گرفته اما هنوز خبری از آن منتشر نشده است. من فکر می‌کنم باید جریانی راه بیندازیم تا برای مردم بگوییم که در این برهه از تاریخ چه اتفاقی افتاد. خود من به‌زودی فراخوانی را منتشر خواهم کرد که ذیل آن از دوستانم در حوزه هنرهای تجسمی درخواست کرده‌ام با موضوع کووید- 19 آثاری خلق کنند.
به نظر شما این آثار چقدر می‌توانند ماندگاری داشته باشند؟
بدون شک چنین آثاری ماندگار خواهند بود. خود من زمان جنگ سوریه، چندین تابلو با موضوع داعش کار کردم و اتفاقاتی مثل مرگ آیلان که در فضای مجازی و رسانه‌ها بسیار به آن پرداخته شد، تاثیرات زیادی روی من گذاشت. این تابلوها تاکنون نمایش داده نشده اما مطمئنم یک روز از این آثار به عنوان سندهای تاریخی یاد خواهد شد.
چرا نمایش داده نشد؟ خودتان نخواستید؟
اتفاقا من تمام تلاشم را کردم که این تابلوها دیده شوند و حتی قرار بود نمایشگاهی در اربیل و اقلیم کردستان برگزار کنیم که این آثار در آن مناطق به تماشا گذاشته شوند اما به‌دلایلی نشد و تا امروز نشده است.
به نظر شما، وقایع تلخ تاثیر بیشتری روی هنرمندان می‌گذارد یا اتفاقات شیرین؟
شما در کار خبر هستید و وقایع روزانه را ثبت می‌کنید. به نظر من این کار، بیش از این‌که کار شما باشد، کار هنرمندان است. هنرمند باید تاریخ را ثبت کند و این مسأله موجب ماندگاری وقایع تاریخی خواهد شد. نگارگرها غالبا زیبایی‌طلب هستند و دوست دارند تنها روایتگر زیبایی باشند. اما بدون تعارف، دنیا وجه زشت و نازیبا هم دارد و هنرمند نباید نسبت به این وجوه بی‌تفاوت باشد.
شیوع ویروس کرونا بعد از جنگ جهانی دوم، بزرگ‌ترین اتفاقی بوده که همزمان در کل جهان شایع‌شده و مردم تمام کره‌زمین را درگیر خود کرده‌است. وقایعی چون سیل، زلزله، توفان و ... مردم یک منطقه جغرافیایی خاص را تحت تاثیر قرار می‌دهند اما کرونا شوک بزرگی بود که به مردم تمام جهان وارد شد و عرصه را برای همه تنگ کرد.
بعد از جنگ جهانی دوم اکثر هنرمندان دچار افسردگی شدید شدند و مکتب‌های گوناگونی در فضای هنر به‌وجودآمد که هیچ‌یک از هنرها از این مساله مستثنا نبودند. برای مثال مکتب دادائیسم از مکاتب هنری‌ای است که پس از جنگ جهانی دوم ایجاد شد و پیروانی نیز پیدا کرد. واقعه جنگ جهانی بر همه تاثیر گذاشت و در این میان، هنر کمک زیادی به تحمل بار روانی ناشی از جنگ کرد. برای مثال در بعضی از محله‌ها که در آنها نوازنده‌ای زندگی می‌کرد، نواختن ساز توسط آن نوازنده کاری بود که مرهم بر زخم دل‌های مجروح مردم بود. احساس من این است که در روزگار پس از کرونا هم، هنر می‌تواند چنین تاثیراتی برای مردم داشته‌باشد. البته هنرهای تجسمی مانند موسیقی نیستند و هنرمندان این عرصه غالبا بی‌سروصدا و به‌طور انفرادی به خلق اثر دست می‌زنند. تا همین لحظه هم نسبت به سایر هنرها که در موضوع کرونا وارد عمل شده‌اند، هنرهای تجسمی کمترین عکس‌العمل را داشته که احتمالا به این دلیل است که هنرمندان یا آثاری خلق کرده‌اند یا مشغول خلق آنها هستند که تا امروز آن را منتشر نکرده‌اند.
در ایام قرنطینه چه می‌کردید؟
من از دوم فروردین‌ماه که تقریبا بحث قرنطینه خانگی جدی‌تر شد، خودم را در آتلیه شخصی‌ام قرنطینه کردم. از آنجا که فاصله آتلیه من با منزل، فاصله زیادی نیست غالبا با رعایت نکات بهداشتی بین خانه و آتلیه در رفت‌وآمد بودم. در این دوره ابتدا سعی کردم کارهای نیمه‌کاره را کامل کنم. اما به‌مرور به خلق آثاری با موضوع کووید- 19 نیز پرداختم.
چه عاملی سبب شد به چنین موضوعی بپردازید؟ موضوعات هنری‌تر و صدالبته ساده‌تری هم برای خلق اثر وجود دارد!
کووید- 19 به‌قدری قدرت داشت که در این ایام در رسانه‌ها و فضای مجازی که چرخی می‌زدی می‌دیدی تمام خبرها معطوف به کروناست. انگار در جهان هیچ خبر دیگری وجود ندارد و دیگر هیچ تیری از تفنگی شلیک نشده!
من در چنین موقعیتی مثل سایر هنرمندان خیلی تحت تاثیر قرار گرفتم و معتقدم این موقعیت بسیار خوبی برای همه ما بود و به این فکر می‌کردم خداوند چقدر ما هنرمندان را دوست داشته که مهارتی به ما اعطا کرده که بتوانیم از این فرصت برای خلق و کار هنری استفاده کنیم. به نظر من این ویروس آزمون بزرگی برای همه بود و همه به نوعی با آن درگیر بودند و از آن آسیب دیدند.
خود شما چه آسیبی از کرونا دیدید؟
آسیب بزرگی که کرونا داشت، به اعتقاد من آسیب معیشتی بود. این آسیب معیشتی به نظر من در هنرمندان بیشتر بود و خود من گرچه دو سه شغله محسوب می‌شوم، اما باز هم اقتصاد زندگی‌ام دچار مشکل شد؛ خصوصا این‌که باید این نکته را لحاظ کنیم که برای مثال یک موسیقیدان می‌تواند به‌طور آنلاین کار کند و با مخاطبش در ارتباط باشد، اما هنرمند هنرهای تجسمی چگونه می‌تواند آنلاین کار کند؟
چه شد که تابلوی شما با موضوع کرونا، به پوستر حراج ملی تبدیل شد؟
من این تابلو را از سوم یا چهارم فروردین شروع کردم که بعدها به تابلوی کووید- 19 معروف شد. بعد از اتمام پروژه، دوستی تابلوی مرا در فضای مجازی دید و پیشنهاد کرد از این تابلو به عنوان پوستر حراج ملی استفاده شود. من از این اتفاق خیلی خوشحال شدم چون حس کردم راهی که در این مدت رفته‌ام درست بوده و در سیر فعالیت هنری‌ام دچار اشتباه نشده‌ام. به اعتقاد من خیلی از هنرمندان درک صحیحی از فضای روز ندارند و رابطه خود با روز و روزگار خود را قطع کرده‌اند. اما من معتقدم هنرمند باید به‌گونه‌ای کار و زندگی کند، که بخشی از فرآیند هنری خود را به ثبت وقایع روزگار خود بگذراند. ما در تاریخ هم این نکته را در آثار بزرگان به وضوح می‌بینیم، برای مثال بخشی از شاهنامه شاه طهماسب کاملا ثبت وقایع روزانه است مانند واقعه جنگ چالدران که در همان روزگار اتفاق افتاده است.
روزگار هنرمندان تجسمی پس از کرونا چگونه خواهد بود؟
در حال حاضر، حالت‌های وسواس‌گونه مردم در حال فروکش کردن است. من فکر می‌کنم ما هیچ‌گاه به آن دوره که درگیر ماسک و اسپری ضدعفونی و امثالهم بودیم، باز نخواهیم گشت. در این میان هنرمندان می‌توانند راوی خوبی برای این روزگار سپری شده باشند.
آن‌طور که من فضای هنری را رصد کرده‌ام، شاعران در این حوزه خیلی خوب عمل و سینماگران هم کارهایی را شروع کرده‌اند. در این میان در موسیقی و هنرهای تجسمی هنوز اتفاق خاصی نیفتاده و شاید هم خلق اثر صورت گرفته اما هنوز خبری از آن منتشر نشده است. من فکر می‌کنم باید جریانی راه بیندازیم تا برای مردم بگوییم که در این برهه از تاریخ چه اتفاقی افتاد. خود من به‌زودی فراخوانی را منتشر خواهم کرد که ذیل آن از دوستانم در حوزه هنرهای تجسمی درخواست کرده‌ام با موضوع کووید- 19 آثاری خلق کنند.
به نظر شما این آثار چقدر می‌توانند ماندگاری داشته باشند؟
بدون شک چنین آثاری ماندگار خواهند بود. خود من زمان جنگ سوریه، چندین تابلو با موضوع داعش کار کردم و اتفاقاتی مثل مرگ آیلان که در فضای مجازی و رسانه‌ها بسیار به آن پرداخته شد، تاثیرات زیادی روی من گذاشت. این تابلوها تاکنون نمایش داده نشده اما مطمئنم یک روز از این آثار به عنوان سندهای تاریخی یاد خواهد شد.
چرا نمایش داده نشد؟ خودتان نخواستید؟
اتفاقا من تمام تلاشم را کردم که این تابلوها دیده شوند و حتی قرار بود نمایشگاهی در اربیل و اقلیم کردستان برگزار کنیم که این آثار در آن مناطق به تماشا گذاشته شوند اما به‌دلایلی نشد و تا امروز نشده است.
به نظر شما، وقایع تلخ تاثیر بیشتری روی هنرمندان می‌گذارد یا اتفاقات شیرین؟
شما در کار خبر هستید و وقایع روزانه را ثبت می‌کنید. به نظر من این کار، بیش از این‌که کار شما باشد، کار هنرمندان است. هنرمند باید تاریخ را ثبت کند و این مسأله موجب ماندگاری وقایع تاریخی خواهد شد. نگارگرها غالبا زیبایی‌طلب هستند و دوست دارند تنها روایتگر زیبایی باشند. اما بدون تعارف، دنیا وجه زشت و نازیبا هم دارد و هنرمند نباید نسبت به این وجوه بی‌تفاوت باشد.
