به مناسبت 6 مرداد «روزجهانی هپاتیت» درباره خوردنیهای مجاز و غیرمجاز برای سلامت کبد بیشتر بدانیم
نمک، دشمــن کبـــــــد
هپاتیت، اسم رسمی یا علمیتر «یرقان» یا همان «زردی» است. همان عارضهای كه سفیدی چشمها و پوست را زرد كرده و زندگی را بههم میریزد. گرچه این بیماری در هر نوع دارای اثر سوء متفاوتی است، اما به هرحال میتواند ردش را روی بدن باقی بگذارد. یكی از راهكارهای كمك به درمان هر بیماریای تغذیه سالم و كامل است. به مناسبت ششم مرداد، روز جهانی هپاتیت با دكتر كوروش جعفریان، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشكی و خدمات بهداشتی درمانی تهران گفتوگو كردهایم كه در ادامه میخوانید.
در سالهای دور، یكی از درمانهای رایج خوراندن ماهی ریز خام به بیمار مبتلا به یرقان بود. این شرایط گاهی اینقدر ادامه پیدا میكرد كه بیمار به دلیل مصرف ماهی خام و عدم هضم آن یا ابتلا به بیماری جدید، مشكلات جدیدی را تجربه میكرد! درواقع هرچند پروتئین میتواند عاملی كمككننده به درمان بیماری باشد، اما مصرف ماهی خام، به هیچ عنوان درمان درستی برای هیچیك از انواع هپاتیت نیست.
دكتر جعفریان درباره تغذیه افراد مبتلا به هپاتیت میگوید: «در حال حاضر و با پیشرفت علم، گرچه میتوان به بعضی از توصیههای طب قدیمی یا درمان مادربزرگها اعتماد كرد، ولی همیشه اینطور نیست؛ بهویژه وقتی پای بیماری سخت و جدی درمیان باشد.»
اشتها را برگردانید
افرادی كه دچار بیماری خاصی نیستند هم باید اصل تعادل در تغذیه را رعایت كنند. این نكته درباره بیماران از اهمیت خاصتری برخوردار است. دكتر جعفریان معتقد است: «برای انتخاب غذای سالم باید به مغذی بودن غذا توجه كرد. غذای روزانه باید حاوی گروههای مناسب و اصلی غذاها، متناسب با توان و تحمل بیمار باشد.» بیاشتهایی یكی از نشانههای ابتلا به بیماری است. در افراد مبتلا به هپاتیت نیز همین مشكل وجود دارد. علاوه بر اینكه ممكن است خیلی زود سیر شده و احساس پُری كنند. اما برای بهبود باید تغذیه مناسب داشت. دكتر جعفریان درباره شیوه غذا خوردن میگوید: «حجم غذا را كم كنید. به جای آن تعداد دفعههای خوردن غذا را افزایش دهید. غذاهای سبك اما مغذی در حجم كم یا مایعات گزینههای خوبی هستند. به علاوه اینكه غذا نباید خیلی داغ یا سرد باشد كه طعم و عطر آن بهخوبی احساس نشود».
نمكیها را كم كنید
بیاشتهایی، اختلال در احساس عطر و طعم غذا به دلیل بیماری باعث میشود تا از نمك، شكر، ادویهها و... بیشتر استفاده كنیم. این رفتار درست نیست. این استاد دانشگاه درباره مصرف نمك در افراد مبتلا به هپاتیت میگوید: «میزان مصرف نمك بهتر است به كمتر از 2000 میلیگرم نیاز روزانه در روز برسد. بنابراین علاوهبر كاهش مصرف نمك، بهتر است موادغذایی حاوی نمك مانند انواع تنقلات نمكی، كنسروها، گوشتهای فرآوری شده، پنیرها (بهجز پنیرهای بدون نمك) و... متوقف شود.» این متخصص تغذیه درباره میزان مصرف نمك توصیه میكند: «میزان مصرف روزانه نمك به اندازه 300 میلیگرم كافی است و بیش از این مقدار توصیه نمیشود.»
برای ترمیم بخورید
به نظر شما چرا به افرادی كه بیمار شده یا دچار آسیبهای بدنی میشوند، مصرف موادغذایی حاوی پروتئین پیشنهاد میشود؟ مثلا به آنها كباب، تخممرغ، ماهی و... میدهند. دكتر جعفریان درباره نیاز به مصرف پروتئین در افراد مبتلا به هپاتیت میگوید: «پروتئینها، داروی طبیعی ترمیم بدن هستند. در این مورد نیز خوردن پروتئینها توصیه میشود؛ اما باید از انواع سبك و زودهضم بوده و به مقدار كم مصرف شوند تا كبد دچار آسیب مضاعف نشود.» استاد دانشگاه علوم پزشكی تهران ادامه میدهد: «سلولهای كبد به دلیل ابتلا به هپاتیت، آسیب میبینند. مصرف پروتئین میتواند روند ترمیم آنها را تسریع كند. اما خوردن پروتئین به مقدار زیاد یا از انواع سنگین در افراد مبتلا به بیماریهای كبدی حاد، باعث آسیب مضاعفی به اسم آنسفالوپاتی میشود. این بیماری به سلولهای مغز آسیب وارد میكند. بنابراین پیش از مصرف پروتئین، با پزشك یا متخصص تغذیه درباره خوردن نوع، زمان و مقدار پروتئین روزانه مشورت كنید.»
انرژی از منابع سالم
این بار بعد از سرخكردن غذا حتی با روغن جامد مخصوص سرخ كردن (امیدواریم از این روغنها استفاده نكنید!) به كف ماهیتابه نگاه كنید كه چه لایه ضخیمی از روغن منجمد شده است. تصور كنید چه بر سر اندامهای ما با رسوب روغن میآید! بنابراین گرچه یكی از مهمترین منابع تامین انرژی بدن، روغنها هستند، اما باید در مصرف آنها دقت كنید. دكتر جعفریان درباره انتخاب روغن مصرفی میگوید: «روغنها به انواع خوب و بد تقسیم میشوند. انواع خوب، مانند روغنهای تهیه شده از دانهها و روغن موجود در بعضی دیگر از خوراكهاست.» این متخصص تغذیه ادامه میدهد: «روغنهای دیگر شامل انواع روغن بذركتان، زیتون و ماهی است. این روغنها هم باید به مقدار كم مصرف شوند. از خوردن هر نوع روغن یا چربی نامناسب مانند روغن جامد، چربی مرغ و گوشت و كره نیز خودداری كنید.»
با میوهها و سبزیها باشید
هیچكسی از خوردن میوه و سبزی تازه ضرر نكرده است. نهایت عارضه آنها، نفخ است كه اتفاقا مانع چسبندگی روده بزرگ میشود. دكتر كوروش جعفریان درباره مصرف میوه و سبزی تازه میگوید: «روزانه تا پنج وعده میوه و سبزی تازه میل كنید. میوهها و سبزیهایی كه آنتیاكسیدان بالایی دارند، به ترمیم سلولهای آسیبدیده كبد كمك بیشتری میكنند.»
شیرین نباشید
اگر از خوردن شیرینی و شكلات و... یك نكته مثبت پیدا كردید، نظرم را درباره مضرات آنها تغییر میدهم! پوسیدگی دندانها، تغییر ناگهانی در قند خون، اضافه وزن، افزایش اسید معده و... همگی از عوارض مصرف شكر و قند به هر شكل است. دكتر جعفریان برای مصرف قندها توصیه میكند: «بهترین منابع دریافت هیدرات كربن، منابع طبیعی آن یعنی حبوبات و غلات بهویژه انواع سبوسدار، پاستا، برنج قهوهای، توت، كشمش و خرماست. بنابراین از خوردن منابع حاوی هیدرات كربن مصنوعی جدا خودداری كنید.»
انواع هپاتیت را بشناسیم
هیاتیت دارای انواع مختلفی است كه به شكل شاخص، آن را به سه شكل هپاتیت A، B و C میشناسند. این بیماری گرچه باعث التهاب كبد میشود اما زمینه آن ویروسی است. از شاخصترین راههای انتقال این بیماری میتوان به خون و فرآوردههای خونی، انتقال مادر به جنین، تماس جنسی، تیغ و سرنگ مشترك در معتادان اشاره كرد. هپاتیت A نوعی عفونت كبدی بهشدت مسری است كه بهوسیله ویروس هپاتیت A ایجاد و منتقل میشود. هپاتیت نوعB، عفونت كبدی است كه با ویروس HBV منتقل میشود. هیاتیت نوع C، عفونتی ویروسی است كه با ویروس HCV انتقال مییابد. گرچه بعضی نشانههای ابتلا به بیماری در انواع هپاتیت مشترك است؛ اما هركدام دارای نشانههای اختصاصی نیز هستند.
دكتر جعفریان درباره تغذیه افراد مبتلا به هپاتیت میگوید: «در حال حاضر و با پیشرفت علم، گرچه میتوان به بعضی از توصیههای طب قدیمی یا درمان مادربزرگها اعتماد كرد، ولی همیشه اینطور نیست؛ بهویژه وقتی پای بیماری سخت و جدی درمیان باشد.»
اشتها را برگردانید
افرادی كه دچار بیماری خاصی نیستند هم باید اصل تعادل در تغذیه را رعایت كنند. این نكته درباره بیماران از اهمیت خاصتری برخوردار است. دكتر جعفریان معتقد است: «برای انتخاب غذای سالم باید به مغذی بودن غذا توجه كرد. غذای روزانه باید حاوی گروههای مناسب و اصلی غذاها، متناسب با توان و تحمل بیمار باشد.» بیاشتهایی یكی از نشانههای ابتلا به بیماری است. در افراد مبتلا به هپاتیت نیز همین مشكل وجود دارد. علاوه بر اینكه ممكن است خیلی زود سیر شده و احساس پُری كنند. اما برای بهبود باید تغذیه مناسب داشت. دكتر جعفریان درباره شیوه غذا خوردن میگوید: «حجم غذا را كم كنید. به جای آن تعداد دفعههای خوردن غذا را افزایش دهید. غذاهای سبك اما مغذی در حجم كم یا مایعات گزینههای خوبی هستند. به علاوه اینكه غذا نباید خیلی داغ یا سرد باشد كه طعم و عطر آن بهخوبی احساس نشود».
نمكیها را كم كنید
بیاشتهایی، اختلال در احساس عطر و طعم غذا به دلیل بیماری باعث میشود تا از نمك، شكر، ادویهها و... بیشتر استفاده كنیم. این رفتار درست نیست. این استاد دانشگاه درباره مصرف نمك در افراد مبتلا به هپاتیت میگوید: «میزان مصرف نمك بهتر است به كمتر از 2000 میلیگرم نیاز روزانه در روز برسد. بنابراین علاوهبر كاهش مصرف نمك، بهتر است موادغذایی حاوی نمك مانند انواع تنقلات نمكی، كنسروها، گوشتهای فرآوری شده، پنیرها (بهجز پنیرهای بدون نمك) و... متوقف شود.» این متخصص تغذیه درباره میزان مصرف نمك توصیه میكند: «میزان مصرف روزانه نمك به اندازه 300 میلیگرم كافی است و بیش از این مقدار توصیه نمیشود.»
برای ترمیم بخورید
به نظر شما چرا به افرادی كه بیمار شده یا دچار آسیبهای بدنی میشوند، مصرف موادغذایی حاوی پروتئین پیشنهاد میشود؟ مثلا به آنها كباب، تخممرغ، ماهی و... میدهند. دكتر جعفریان درباره نیاز به مصرف پروتئین در افراد مبتلا به هپاتیت میگوید: «پروتئینها، داروی طبیعی ترمیم بدن هستند. در این مورد نیز خوردن پروتئینها توصیه میشود؛ اما باید از انواع سبك و زودهضم بوده و به مقدار كم مصرف شوند تا كبد دچار آسیب مضاعف نشود.» استاد دانشگاه علوم پزشكی تهران ادامه میدهد: «سلولهای كبد به دلیل ابتلا به هپاتیت، آسیب میبینند. مصرف پروتئین میتواند روند ترمیم آنها را تسریع كند. اما خوردن پروتئین به مقدار زیاد یا از انواع سنگین در افراد مبتلا به بیماریهای كبدی حاد، باعث آسیب مضاعفی به اسم آنسفالوپاتی میشود. این بیماری به سلولهای مغز آسیب وارد میكند. بنابراین پیش از مصرف پروتئین، با پزشك یا متخصص تغذیه درباره خوردن نوع، زمان و مقدار پروتئین روزانه مشورت كنید.»
انرژی از منابع سالم
این بار بعد از سرخكردن غذا حتی با روغن جامد مخصوص سرخ كردن (امیدواریم از این روغنها استفاده نكنید!) به كف ماهیتابه نگاه كنید كه چه لایه ضخیمی از روغن منجمد شده است. تصور كنید چه بر سر اندامهای ما با رسوب روغن میآید! بنابراین گرچه یكی از مهمترین منابع تامین انرژی بدن، روغنها هستند، اما باید در مصرف آنها دقت كنید. دكتر جعفریان درباره انتخاب روغن مصرفی میگوید: «روغنها به انواع خوب و بد تقسیم میشوند. انواع خوب، مانند روغنهای تهیه شده از دانهها و روغن موجود در بعضی دیگر از خوراكهاست.» این متخصص تغذیه ادامه میدهد: «روغنهای دیگر شامل انواع روغن بذركتان، زیتون و ماهی است. این روغنها هم باید به مقدار كم مصرف شوند. از خوردن هر نوع روغن یا چربی نامناسب مانند روغن جامد، چربی مرغ و گوشت و كره نیز خودداری كنید.»
با میوهها و سبزیها باشید
هیچكسی از خوردن میوه و سبزی تازه ضرر نكرده است. نهایت عارضه آنها، نفخ است كه اتفاقا مانع چسبندگی روده بزرگ میشود. دكتر كوروش جعفریان درباره مصرف میوه و سبزی تازه میگوید: «روزانه تا پنج وعده میوه و سبزی تازه میل كنید. میوهها و سبزیهایی كه آنتیاكسیدان بالایی دارند، به ترمیم سلولهای آسیبدیده كبد كمك بیشتری میكنند.»
شیرین نباشید
اگر از خوردن شیرینی و شكلات و... یك نكته مثبت پیدا كردید، نظرم را درباره مضرات آنها تغییر میدهم! پوسیدگی دندانها، تغییر ناگهانی در قند خون، اضافه وزن، افزایش اسید معده و... همگی از عوارض مصرف شكر و قند به هر شكل است. دكتر جعفریان برای مصرف قندها توصیه میكند: «بهترین منابع دریافت هیدرات كربن، منابع طبیعی آن یعنی حبوبات و غلات بهویژه انواع سبوسدار، پاستا، برنج قهوهای، توت، كشمش و خرماست. بنابراین از خوردن منابع حاوی هیدرات كربن مصنوعی جدا خودداری كنید.»
انواع هپاتیت را بشناسیم
هیاتیت دارای انواع مختلفی است كه به شكل شاخص، آن را به سه شكل هپاتیت A، B و C میشناسند. این بیماری گرچه باعث التهاب كبد میشود اما زمینه آن ویروسی است. از شاخصترین راههای انتقال این بیماری میتوان به خون و فرآوردههای خونی، انتقال مادر به جنین، تماس جنسی، تیغ و سرنگ مشترك در معتادان اشاره كرد. هپاتیت A نوعی عفونت كبدی بهشدت مسری است كه بهوسیله ویروس هپاتیت A ایجاد و منتقل میشود. هپاتیت نوعB، عفونت كبدی است كه با ویروس HBV منتقل میشود. هیاتیت نوع C، عفونتی ویروسی است كه با ویروس HCV انتقال مییابد. گرچه بعضی نشانههای ابتلا به بیماری در انواع هپاتیت مشترك است؛ اما هركدام دارای نشانههای اختصاصی نیز هستند.