از دربار خاقان‌بن‌خاقان سلطان صاحبقران
افرادی که در روزگاری قاجارها زندگی می‌کردند در نوشتن از حج تلاش‌های بسیاری کردند و امروز سفرنامه‌های بسیاری در دسترس است که حکایت از تشرف افراد وابسته به آنها دارد. رسول جعفریان مجموعه‌ای هشت جلدی از سفرنامه‌های حج روزگار قاجار را گردآوری کرده و در قالب کتاب «پنجاه سفرنامه حج قاجاری» منتشر کرده است. این مجموعه گوشه‌ای از سفرهایی است که در زمان قاجاریان روایت شده است. به عقیده جعفریان دوره قاجار به این خاطر در این مجموعه مورد توجه قرار گرفته که سفرنامه‌های حج مولود این دوره تاریخی هستند و به همین دلیل با حجم بسیار زیادی از آثار در این بازه زمانی مواجه هستیم.
«سه روز به آخر دریا» سفرنامه یکی از بانوان شاهزاده قجری است که از سفرش به عتبات و حج حرف می‌زند و تصویری از سفر زنان در روزگار قاجار را نشان می‌دهد. «چادر کردیم رفتیم تماشا» و «خانم فردا کوچ است» دو عنوان دیگر از مجموعه سفرنامه‌های زنان قاجار است که نشر اطراف آنها را آماده انتشار کرده است. کتاب‌هایی که می‌تواند تصویری از روزگار قاجار و موقعیت زنان را به خواننده نشان دهد. نکته جالب در مورد سفرنامه‌های زنان قاجاری این است که با روایتی کاملا زنانه روبه‌رو هستیم که نشان می‌دهد زنان در آن روزگار هم به نوشتن و ابزارهای روایی تسلط داشته‌اند. 

بازسازی یک سفرنامه پس از 1000 سال
محمدرضا توکلی صابری شاید اسم مطرح و شناخته شده‌ای نباشد ولی او در هزارمین سالگرد تولد ناصرخسرو دست به یک حرکت بزرگ و مهم زد. او در هزارمین سالروز تولد ناصر خسرو قبادیانی مسیری را که وی در سفرش طی کرده را مجدد پیمود تا روایتی مجدد از آن مسیر ارائه کند. او در مقدمه سفرنامه دو جلدی‌اش می‌نویسد: «اگر به این مناسبت، کسی مسیری را که او پیمود،  بپیماید و ببیند در این هزار سال چه تغییراتی حاصل شده است، چه برجای مانده و چه ازبین رفته و چه چیزهای نوین دیگری به جای آنها آمده است و جهان در این هزاره، چه دگرگونی‌هایی پیدا کرده و مردمان چگونه زندگی می‌کنند» احتمالا اثری جاودانه خلق کند. اما آن فرد کسی نیست جز خودش و او پا در سفری هفت ساله می‌گذارد و مسیری که ناصر خسرو طی کرده بود را پشت سر گذاشت و سفرنامه خود با عنوان «سفر برگذشتنی؛ پابه‌پای ناصر خسرو بر جاده ابریشم» را نوشت و منتشر کرد. این کتاب به عنوان اثر برگزیده در بخش مستندنگاری جایزه جلال آل‌احمد نیز معرفی شد. او ایرانی ساکن ایالت اوهایو است و برای این سفر به ایران آمد و مسیر ناصر خسرو را طی کرد و مشاهداتش از شهرها و روستا و تغییرات طی یک هزاره را روی کاغذ ثبت کرد. این کتاب نیز در واقع یک سفرنامه حج است که برپایه سفرنامه ناصرخسرو تدوین شده است.

قدیمی‌ها
ناصرخسرو قبادیانی یکی از اولین سفرنامه‌نویسانی است که شرح سفر قبله‌اش را که هفت سال به طول انجامیده در این کتاب بازگو کرده است.سفری که از مرو آغاز می‌شود و زمینه آن نیز رویایی است که ناصرخسرو می‌بیند. توصیفاتی که ناصرخسرو در کتاب استفاده می‌کند از حد مشاهداتش فراتر نمی‌رود و آن چیزهایی که او دیده یا شنیده را با عباراتی مانند «گویند» یا «گفته‌اند» و ... نقل می‌کند. او مسیری پر پیچ و خم را برای رسیدن به خانه خدا پیش می‌گیرد و یکی از شگفتی‌های این سفرنامه، عبور ناصر خسرو از بیت‌المقدس است. در مجموع این کتاب یک سفرنامه کهن است و از حیث ادبی نیز اهمیت دارد اما اثری سنگین و دیریاب نیست و هر خواننده‌ای می‌تواند با اندکی حوصله از آن استفاده کند. این سفر در قرن پنجم هجری انجام شده است.
سفرنامه ابن‌بطوطه یکی دیگر از آن کتاب‌هایی است که باید آن را از جمله قدیمی‌ترین سفرنامه‌های موجود دانست. ابن‌بطوطه که یکی از بزرگترین و معروف‌ترین سیاحان جهان محسوب می‌شود مدتی بعد از ناصرخسرو پا به سفر گذاشته و مشاهدات خودش را در کتاب سفرنامه‌اش ثبت و ضبط کرده است. او هم به نیت قبله سفرش را آغاز می‌کند و در سفر بزرگی که پیش می‌گیرد شش مرتبه حج به جا می‌آورد. وی  27 سال (برخی به عدد ۲۹ سال اشاره کرده‌اند) در سفر بوده و محصول مشاهداتش از سراسر گیتی را در این کتاب گردآورده و امروز در دسترس است. ابن‌بطوطه سفرش را در ابتدای قرن هشتم هجری آغاز کرد.
ابن جبیر یکی دیگر از سفرنامه‌نویسانی است که البته پیش از ابن‌بطوطه پا در مسیر قبله گذاشت و مشاهداتش را در کتابی با عنوان «الرحله الکنانی» ضبط کرده است. ماجرای سفر او در اواخر قرن ششم هم شباهت زیادی به سفر ناصرخسرو دارد هرچند که ناصرخسرو در عالم رویا دعوت می‌شود ولی ابن‌جبیر برای مخالفت با حرام الهی پا در مسیر قبله می‌گذارد. او کاتب حاکم شهر بود و چون حاکم او را مجبور به شرابخواری کرد، ابن‌‌جبیر از ادامه خدمت پوزش خواست و قصد حج کرد. ابن‌جبیر 38 سال داشت که به کشتی نشست و عازم حج شد.

معاصران
جلال آل‌احمد و علی شریعتی از معروف‌ترین افرادی هستند که دست به روایت سفرشان زده‌اند اما در اینجا اشاره‌ای به آنها نمی‌کنیم. علیرضا قزوه در «پرستو در قاف» روایتی از سفر حجش را نوشته و در دسترس مخاطبان قرار داده است. این سفرنامه از آنجا که نویسنده‌اش یک شاعر است در جای جای خود ذوق و قریحه شاعرانه نویسنده را در برابر دیدگان خواننده قرار می‌دهد. او در روایتش مناسبات میان ایران و عربستان را  بازتاب داده و البته این اتفاقی است که بسیاری از سفرنامه‌نویسان این روزگار دست به آن زده‌اند که آن هم به‌خاطر روابط این دو کشور و حواشی دیگر است.
«سفر به قبله» نام سفرنامه‌ای از هدایت‌ا... بهبودی است. نویسنده‌ای که او را در حوزه مستندنگاری می‌شناسیم و آثار او نظیر «شرح اسم» و «الف لام خمینی» طی سال‌های اخیر بسیار پر سر و صدا بوده است. بهبودی در این کتاب روایتی از مشاهدات خود از حج را برای خواننده بازگو کرده است. بهبودی در «سفر به قبله» تنها به مقوله حج توجه نداشته بلکه مانند آل‌احمد و شریعتی ابعاد دیگری از سرزمین وحی با زاویه دید فردی پس از سال‌های انقلاب را برای خواننده روایت کرده است.