صندوق ضمانت صادرات شاید برای بسیاری از مردم یا حتی برخی از صادركنندگان چندان شناخته شده نباشد. به عنوان سؤال اول می‌خواستم توضیحاتی درباره وظایف و عملكرد این صندوق ارائه كنید. به هر حال با شنیدن اسم این صندوق به نظر می‌آید صندوقی است كه در راستای حمایت از صادركنندگان، صادرات آنها را ضمانت كرده و به نوعی ریسك صادرات را پوشش می‌دهد.
در دنیا وقتی صادركنندگان حرفه‌ای می‌خواهند صادراتشان را به صورت اعتباری انجام دهند معمولا بدون این‌كه تحت پوشش بیمه‌های اعتبار صادراتی قرار بگیرند این كار را انجام نمی‌دهند. چرا كه ممكن است خریدار به هر دلیلی بعد از دریافت كالا و خدمت پول صادركننده را پرداخت نكند. در ایران صندوق ضمانت صادرات همتای این مؤسسات بیمه‌ای خارج از كشور است. مؤسساتی كه البته اكثرا با پشتوانه‌های دولتی ایجاد شده‌اند چرا كه مؤسسات اعتبار صادراتی عموما مؤسسات سودآوری به‌شمار نیامده و جنبه حمایتی آن بیشتر مطرح است. این حمایت‌ها نیز به مدل‌های مختلف انجام می‌شود یك مدل آن صدور بیمه‌نامه است كه یكی از محصولات و ماموریت‌های اصلی این مؤسسات صدور این بیمه‌نامه‌هاست. در شرایط فعلی كشور، كه تحریم‌های اقتصادی مشكلاتی را برای فروش كالاهای ایرانی ایجاد كرده فروش اعتباری می‌تواند یك مزیت برای اقتصاد ایران به‌شمار رود تا از این طریق برخی خریداران به‌خاطر پرداخت هزینه به صورت اعتباری به خرید كالا از ایران ترغیب شوند. فروش اعتباری در كنار كیفیت و قیمت یك امتیاز برای خریداران به‌شمار می‌رود. از طرفی چون برخی از خریداران دنیا بنا‌به دلایل تحریمی تمایلی برای كار كردن با ما ندارند فروش اعتباری محصولات ایرانی می‌تواند مانند یك آپشن و امتیاز اضافه عمل كرده و برخی از خریداران را مشتری كالاهای ایرانی كند.
برای مثال چند ماه پیش كه با مدیران شركت‌های پتروشیمی صحبت می‌كردم آنها با ناراحتی می‌گفتند به‌خاطر شرایط تحریمی، مجبوریم محصولات‌مان را زیر قیمت جهانی بفروشیم، اما اخیرا و با فروش اعتباری محصولات‌مان طی یك بازه 30 تا 45روزه می‌توانیم محصولات‌مان را با قیمت جهانی بفروشیم. در واقع اگر ما در شرایط تحریمی و جنگ اقتصادی هستیم باید از تمام ظرفیت‌های موجودمان استفاده كنیم تا حداقل با تمهیداتی مجبور نباشیم محصولات‌مان را كه با سختی آنها را صادر می‌كنیم زیر قیمت جهانی بفروشیم.
یعنی در شرایط فعلی اگر بخواهیم محصولاتمان را نقد بفروشیم مجبوریم پایین‌تر از قیمت‌های جهانی بفروشیم، اما اگر فروش‌مان به صورت اعتباری باشد با قیمت‌های جهانی می‌فروشیم و این فروش اعتباری به‌دلیل ضمانت‌های صندوق است؟
بله، همین‌طور است. مثل وقتی شما كالایی را نسیه می‌فروشید، می‌توانید آن كالا را با قیمت بیشتری به خریدار بفروشید.
جایگاه صندوق در اینجا چیست؟
فروشنده یعنی شركت ایرانی می‌خواهد مثلا 40میلیون دلار كالا اعم از مواد پتروشیمی یا میوه و زعفران و... را به خریداری در خارج از كشور بفروشد. حالا از آن طرف یك خریدار خارجی ــ از هر كشوری ــ كه حاضر به خرید محصول ایرانی است، می‌گوید پول این كالای صادراتی را تا دو ماه دیگر پرداخت می‌كنم. این موضوع در دنیا عرف بوده و به آن فروش اعتباری گفته می‌شود. در واقع یكی از امتیازات صادركننده به خریدار است. خب صادركننده ایرانی اگر كالا را صادر كرد، اما خریدار خارجی به هر دلیلی پول صادركننده ایرانی را نداد طرف ایرانی باید چه كار كند؟ كاری كه صندوق در اینجا می‌كند این است كه صادركننده، خریدار محصول خود (شركت یا فرد خریدار خارجی) را به صندوق معرفی می‌كند و از ما می‌خواهد كه صادرات او را بیمه كنیم. در اینجا ما عدم پرداخت خریدار را بیمه می‌كنیم. در اینجا اگر صندوق محموله صادركننده ایرانی را بیمه كند به این معناست كه صادركننده ایرانی محصول خود را به اعتبار ضمانت‌نامه صندوق به صورت اعتباری به خریدار خارجی فروخته‌است حالا اگر این خریدار به هر دلیلی پول صادركننده ایرانی را ندهد صندوق حمایت از صادرات این كار را خواهد كرد. این كار به معنای كاهش ریسك صادرات و باز بودن دست صادركننده در انتخاب مشتری و نحوه فروش خود است. طبیعتا با این روش فروش، مشتریان بیشتری خواهان خرید كالای ایرانی می‌شوند.
یعنی شما هر خریداری از هر كشوری را تضمین می‌كنید؟ آمدیم و خریدار دو ماه دیگر مثلا آن 40 میلیون دلار را به طرف ایرانی پرداخت نكرد. شما چه كار می‌كنید؟ یعنی سازوكار شما برای این‌كه این اتفاق نیفتد چیست؟
مكانیزم كار ما فقط اعتبار‌سنجی است. یعنی ما بر‌اساس صورت‌های مالی سه سال آخر خریداران، وضعیت آنها را بررسی كرده و بر‌اساس صورت‌های مالی، گردش مالی و شاخص‌های مالی این شركت‌ها كه در اختیار داریم، می‌گوییم حاضریم این شركت را تا سقف پنج میلیون دلار و شركت دیگر را مثلا تا سقف 50 میلیون دلار بیمه كنیم. از طرفی صورت‌های مالی آن خریدار را از خودش نمی‌گیریم كه بگویید ممكن است در صورت‌های مالی دست برده باشد. ما در بانك اطلاعاتی عضویت داریم كه فقط صندوق ضمانت صادرات در ایران به این بانك اطلاعاتی دسترسی دارد. به طوری كه شاید بتوان گفت به صورت آنلاین به ترازنامه‌ها و صورت‌های مالی‌ حدود 500 میلیون شركت دنیا دسترسی داریم. ضمن این‌كه این خریدارها علاوه بر شركت‌های ایرانی از اقصی‌نقاط دنیا خرید دارند. ما حتی اطلاعات و نحوه مراوده و معامله این شركت‌ها با دیگران را نیز در اختیار داریم. مثلا شركتی كه قرار است 100 میلیون دلار خشكبار از شركت ایرانی خریداری كند در سال گذشته از كدام شركت‌ها و كشورهای دیگر كالا خریده و با توجه به وضعیت پرداخت‌هایش آیا مشتری خوش‌حسابی است یا نه؟ یعنی می‌دانیم آیا تابه‌حال علیه این شركت در دادگاه‌های دنیا اقامه دعوی شده‌است یا نه؟ ضمن این‌كه با دفاتر مشابه صندوق ضمانت صادرات در سایر كشورها نیز ارتباط داریم و گاهی می‌توانیم اطلاعات مالی شركت‌های هر كشور را از این مراكز نیز بگیریم. این موارد راه‌های كسب اطلاعات ما برای ضمانت شركت‌های خارجی خریدار كالا از ایران است. از طرفی ما نرم‌افزار هوشمندی داریم كه این نرم‌افزار براساس اطلاعات داده‌شده مشخص می‌كند ما هر شركت را می‌توانیم تا چه سقفی ضمانت و بیمه كنیم. می‌توان گفت درحال‌حاضر روزانه چیزی حدود 30 تا 40میلیون دلار ضمانت‌نامه در صندوق صادر می‌شود.
چقدر از این بیمه‌نامه‌ها تبدیل به خسارت برای شما می‌شود؟ یعنی می‌خواهم بدانم اعتبارسنجی‌هایتان چقدر دقیق است و چقدر با پرداخت ریسك مواجه می‌شوید؟
اعتبارسنجی‌های ما دقیق است. به‌طوری‌كه درصد خسارت ما در 17 سال گذشته كه از تاسیس صندوق می‌گذرد چیزی حدود 6درصد بوده‌است، اگر بخواهیم این میزان را با نظام بانكی مقایسه كنیم طبق گفته خود بانك‌ها رقم ضریب خسارت در بانك‌ها چیزی حدود 13 درصد است ضمن این‌كه بانك‌ها هم وثیقه می‌گیرند و هم استمهال می‌كنند. با این وجود این عدد برای ما 6درصد اما برای بانك‌ها با درنظرگرفتن وثیقه و استمهال بیش از دوبرابر ماست. مثلا در حوزه پتروشیمی كه ارقام صادراتی ما ارقام بالایی است ما تا امروز حتی یك مورد خسارت هم نداشته‌ایم. این موضوع نشان‌دهنده دقت بالای اعتبار‌سنجی‌های ماست.
خب، شما یك نهاد دولتی هستید و تمام هزینه و اعتبارات مورد نیاز شما از سوی دولت تامین می‌شود. در این میان شما كارمزدی هم از شركت صادركننده برای ضمانت صادراتش دریافت می‌كنید؟
كارمزدهای ما خیلی حمایتی است. یعنی اعداد بالایی نبوده و میزان آن با توجه به مواردی چون دوره بازپرداخت فروش اعتباری و ریسك كشور خریدار تعیین می‌شود. ضمن این‌كه درصد و میزان كارمزد ما، مصوبه هیات وزیران است و از سوی صندوق تعیین نمی‌شود. حتی در مورد عراق و افغانستان به‌خاطر سیاست‌های حمایتی دولت از صادرات كالا و خدمت به این كشورها، رقم كمتری كارمزد دریافت می‌شود. چراكه استراتژی وزارت صمت به‌عنوان متولی و سیاست‌گذار حوزه صادرات این است كه صادرات به كشورهای همسایه باید به‌عنوان اولویت صادراتی كشور گسترش یابد. ما هم در راستای حركت به سمت توسعه صادرات به كشورهای همسایه كارمزد صندوق برای صادرات به عراق و افغانستان را نصف كردیم و به دنبال این هستیم كه در سال 99 حداقل چهار كشور دیگر را هم به این لیست اضافه كنیم.
نرخ كارمزدها به صورت میانگین چقدر است؟
متفاوت است. اما كارمزد بیمه‌نامه‌های ما از 2 در هزار تا 5 در هزار متغیر است.
حالا آمدیم و با توجه به سال جهش تولید و افزایش تولیدات و به‌تبع‌آن صادرات، میزان صادرات ما افزایش پیدا كرد و به‌واسطه تحریم‌ها صادركنندگان ایرانی به ضمانت‌نامه‌ها و بیمه‌نامه‌های صادراتی صندوق علاقه‌مند شدند. آیا صندوق سقفی برای صدور این ضمانت‌نامه‌ها دارد؟
اینجا بحث كفایت سرمایه صندوق مطرح است. سقف ما نیز مانند بانك‌ها براساس سرمایه‌مان تعیین می‌شود. معمولا این قبیل صندوق‌ها در دنیا می‌توانند حدود 7 تا 10 برابر سرمایه‌شان پوشش ریسك دهند. مجمع ما گفته بود صندوق می‌تواند تا 10 برابر هم پوشش ریسك دهد. حتی ما در جلسه مشتركی یك دستخط از وزیر وقت صمت گرفتیم كه ایشان گفته بود چون وزارتخانه نتوانسته برای صندوق افزایش سرمایه دهد صندوق می‌تواند تا 15برابر سرمایه‌اش نیز پوشش ریسك را تقبل كند. سرمایه صندوق در سال گذشته 1300 میلیارد تومان بود كه اگر بخواهیم ارزش آن را به دلار سال گذشته محاسبه كنیم به عبارتی سرمایه ما چیزی حدود 100میلیون دلار بود كه اگر می‌خواستیم تا 15برابر هم پوشش ریسك بدهیم چیزی حدود 5/1 میلیارد دلار می‌شد درحالی‌كه صندوق در سال گذشته چیزی حدود سه‌میلیارد دلار پوشش ریسك داد. از طرفی چون ریسك‌های تجاری و سیاسی ما بسیار زیاد شده بود، مجبور شدیم از سقف عبور كنیم.
منظورتان از ریسك سیاسی چیست؟
ریسك تجاری به معنای ورشكسته‌شدن خریدار خارجی است كه صندوق در اینجا زیان صادركننده را جبران می‌كند. ریسك‌های سیاسی هم مواردی مانند مصادره كشتی، مصادره اموال یا اقداماتی مانند مسدودكردن حساب‌های ارزی و ... است ما تمام اینها را پوشش می‌دهیم. چراكه در یك‌سال اخیر این ریسك‌ها خیلی افزایش پیدا كرده و صادركنندگان بیشتری برای ضمانت صادرات‌شان سراغ‌مان می‌آمدند. از طرفی اعتقاد خود من این بود كه در شرایط جنگ اقتصادی نباید معطل موضوع كفایت سرمایه باشیم. لذا در سال گذشته فراتر از قانون عمل كردیم و تا سه‌میلیارد دلار صادرات را پوشش ریسك دادیم. از طرفی به موازات آن تلاش كردیم تا بحث افزایش سرمایه را كه سال‌هاست مطرح است محقق كنیم. شاید طی 10 سال گذشته تمام مدیران وقت صندوق این موضوع را پیگیری كردند. حتی در دولت قبلی شخص رئیس‌جمهور در تمام جلسات شورای عالی صادرات یا روز ملی صنعت‌ومعدن و ... كه بحث افزایش سرمایه صندوق مطرح می‌شد با این موضوع موافقت كرده و شخصا از مدیرعامل صندوق می‌پرسید كه آیا 500میلیون دلار برای افزایش سرمایه خوب است؟ بعد هم دستور می‌داد كه این اتفاق بیفتد اما این اتفاق هرگز رخ‌نمی‌داد. در نهایت ما این موضوع را هم از طریق مصوبات سران قوا و هم از طریق گنجاندن در بودجه سال 99 پیگیری كردیم كه نتیجه داد و علی‌رغم تمام مشكلات ارزی دولت این كار صورت گرفت.
صندوق درمجموع 300 میلیون دلار افزایش سرمایه داد و باعث شد سرمایه صندوق از 100میلیون به 400میلیون دلار برسد. كه 100میلیون آن در بودجه 99 و 200میلیون دلار هم از طریق مصوبه سران قوا به سرمایه صندوق اضافه شد. این موضوع، ظرفیت ریسك‌پذیری صندوق را افزایش داده و ما امیدواریم در سال جاری بتوانیم شش الی هفت میلیارد دلار پوشش ریسك بدهیم.



هیچ محدودیتی برای  حمایت از صادرکنندگان نداریم
صندوق به لحاظ حجم و میزان صادرات هیچ محدودیتی برای ارائه بیمه نامه یا ضمانت‌نامه صادراتی ندارد اتفاقا ما به دنبال این هستیم که از بنگاه‌های کوچک حمایت بیشتری کنیم چرا که در حال حاضر عمده مشتری‌های ما از لحاظ ارزش پرتفوی، صادر کنندگان فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی هستند به طوری که اگر بخواهیم از لحاظ تعدادی محاسبه کنیم حدود 80 درصد مشتریان ما شرکت‌های متوسط و کوچک هستند. پرتفوی ما تابعی از ترکیب صادرات کشور است.
 اگر بخواهیم صادرات کشور را به لحاظ ارزشی بررسی کنیم بیشتر صادرات ما مواد معدنی و پتروشیمی است. با این حال صندوق هیچ محدودیتی برای  حمایت از صادرکنندگان ندارد. ما از هر صادرکننده‌ای با هر حجم و میزان صادراتی  حمایت می کنیم. درست مثل یک بیمه‌گذار که هم خودروی پراید و هم خودروی بنز را بیمه می کند اما برای این‌که بنگاه‌های کوچک بیشتر بتوانند از بیمه‌ها و ضمانت‌ها و خدمات صندوق استفاده کنند ما سقف اعتباری بنگاه‌های کوچک را افزایش داده‌ایم.