تئاتری که در ایام فاطمیه دیگر تعطیل نیست
بی‌شک در میان تمام زنان مورد احترام ایران‌زمین، بانو فاطمه(س) برجسته‌ترین و شناخته‌ترین شخصیت اسطوره‌ای زن در فرهنگ دینی ایرانیان است که به واسطه ارادت عامه به ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری خاص‌شان، بیش از سایر زنان هویت‌ساز، مورد توجه هنرمندان تئاتر قرار گرفته‌است.
جلوه بانو فاطمه(س) و ماجرای شهادت مظلومانه ایشان را می‌توان در تعزیه به عنوان یکی از اولین گونه‌های نمایشی که بر مضامین مذهبی تشیع تمرکز داشت، جست‌جو کرد. یک قالب نمایشی پرطمطراق و متنوع که برای اولین بار توسط معزالدوله دیلمی شهره عام و خاص شد و در دوره قاجاریه به شکوه و جلالی می‌رسد. قدیمی‌ترین نسخ به جا مانده از تعزیه نشان می‌دهد هنرمندان تئاتر اهمیتی ویژه برای ایشان قائل بودند. آنچه از اولین نسخ گردآوری شده در خصوص تعزیه یافت می‌شود، نشان دهنده این است که توجه هنرمندان تئاتر به ویژگی‌های بارز رفتاری و اخلاقی بانو فاطمه(س) و نحوه شهادت ایشان با اولین نمایش‌های مذهبی تشیع یعنی تعزیه همگام بوده‌است. مثلا در نسخ موجود در کتابخانه واتیکان که طی سال‌های 1950 تا 1954 به همت انریکو چرلی گردآوری شد و توسط اتور روسی فهرست‌بندی و سال 1961 منتشر شد، در میان نسخ تعزیه، عناوینی همچون نسخه مناجات فاطمه(س)، نان پختن حضرت زهرا، عروسی رفتن حضرت زهرا، غصب فدک، مصائب حضرت زهرا پس از فوت پیغمبر، وصیت‌کردن حضرت فاطمه و وفات ایشان دیده می‌شود. الکساندر ادمون خوچکو شاعر، دیپلمات و نخستین ایران‌شناس لهستانى نیز در دوره هشت‌ساله حضورش در ایران بین سال‌های 1833 تا 1840 میلادی مجموعهاى با عنوان «جنگ شهادت» درباره 33 تعزیه‌نامه گردآوری کرد که سال 1878 به کتابخانه ملى پاریس داده شد. در این مجموعه نیز دو نسخه تعزیه با عنوان «غصب کردن عمر باغ فدک را» و «وفات فاطمه(ع)» وجود دارد. با آغاز دوران پهلوی، اول تعزیه به همان سرعت که به وجود آمده‌بود، رو به زوال گذاشت. هر چند پس از سقوط رضاخان، تعزیه با قوت بیشتر به تجدید حیات گذشته رسید، ولی به دوران اوج خود یعنی عهد ناصری بازنگشت.
بانوی اسطوره‌ای ایران پس از انقلاب
با پیروزی انقلاب، هنرمندان تئاتر مذهبی به مرور نگاه‌شان را از میدان‌های شهر و تکیه‌ها به سمت تماشاخانه‌ها و سالن‌های تئاتری هدایت کردند و به مرور رشد و پویایی یافت. توجه به مقام شامخ بانو فاطمه(س) نیز از همان ابتدا مورد توجه بود و به مرور میل و علاقه به ورود هنرمندان به این حوزه بیشتر و بیشتر شد. نمایش‌هایی که برخی از آنها در زمان خود شاهکارهای تئاتری محسوب شده و پرمخاطب بودند.
«زخم مدینه» پرتکرارترین نمایش: این نمایش که اثر مهدی توسلی، نخستین‌بار در ایام فاطمیه سال 72 به مدت 10 شب در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به صحنه رفت. نمایش سه سال بعد یعنی سال ۷۵ دوباره و این بار در تالار وحدت به مدت۱۲ شب در ایام فاطمیه اجرا شد. در سال‌های 76 و 77 نیز در همان تالار ادامه یافت. این نمایش در سال ۷۸ به فرهنگسرای بهمن رسید و از آن سال به تناوب در سالن کوثر و تالار وحدت اجرا شده‌است. بر اساس آمار اعلامی موسسه فرهنگی فدک، ۱۵۰هزار نفر در ۱۷۶ اجرای اولیه این نمایش از سال ۷۲ تا ۸۵ تماشاگر آن بوده‌اند.
«شعله در زمهریر» پرمخاطب ترین نمایش: یکی از نمایش‌هایی که همواره حتی در رپرتوار توانست مخاطبان زیادی را به خود جذب کند، نمایش شعله در زمهریر به کارگردانی محمدرضا مداحیان، سال88توانست با 22اجرا، 18هزار و986مخاطب را جذب کند و در سال‌های 88 و 87 به‌عنوان نمایش پرمخاطب معرفی شود.
شعله در زمهریر نوشته یاسین حجازی که تا سال 90 در تالار اندیشه حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و تالار وحدت و چند فرهنگسرا روی صحنه رفته‌بود، آخرین اجرای خود را سال 91 به مناسبت ایام سوگواری حضرت فاطمه زهرا(س) در سالن اصلی تئاترشهر انجام داد.
«بانوی بی‌نشان» نمایشنامه‌ای خاص برای ایام فاطمی: نمایشنامه «بانوی بی‌نشان» عنوان نمایشنامه‌ای است که سیدحسین فدایی‌حسین آن را بر اساس کتاب کشتی پهلو گرفته (اثر سیدمهدی شجاعی) نوشته‌است. این نمایش از سال78 اجراهای خود را به کارگردانی کوروش زارعی آغاز کرد و بارها در تهران و شهرستان‌ها در زمان ایام سوگواری حضرت فاطمه(س) روی صحنه رفت.
«مهراوه عشق» و درخشش: شاید از منظر حرفه‌ای نمهراوه عشق» را باید از مهم‌ترین آثار در خصوص سوگواره بانوی بزرگ تشیع بدانیم. اثری نمایشی، برگرفته از کتاب کشتی پهلوگرفته که به کارگردانی راشین امامی
روی صحنه رفت. این اثر هنری که تئاتری فیزیکال مذهبی است، بر اساس صفات عاشقانه و مهربانی حضرت‌زهرا(س) دراماتورژی شده‌بود و به شیوه بی‌‌کلام و با استفاده از فرم و حرکت اجرا می‌شد و تنها چند جمله برگرفته از کتاب در بین پرده‌‌ها پخش می‌شد. راشین امامی اولین بار این نمایش را ایام فاطمیه در اسفند 94 روی صحنه حافظ برد.
تئاتر دیگر در ایام‌فاطمیه تعطیل نیست
سال‌ها بود که سالن‌ها و تماشاخانه‌ها در ایام سوگواری درگذشت بانوی دو عالم تعطیل می‌شد اما در یک دهه اخیر تلاش‌ها برای اجرای نمایش‌هایی مناسب این ایام نتیجه داد و چند سالی است که بیشتر سالن‌ها در ایام سوگواری فاطمیه دیگر تعطیل نیست. امسال نیز آثار زیادی در تهران و سایر استان‌ها در این ایام روی صحنه رفته‌اند:
«هتل ریتاج» در تالار اصلی تئاترشهر: حمید حرا که سال گذشته با نمایش تا اشکستان ایام فاطمیه را در تالار اصلی تئاترشهر میزبان مخاطبان خود بود، امسال نمایش «هتل ریتاج» را به این تالار آورد.
قصه نمایش در یک هتل کوچکی اتفاق می‌افتد که پذیرای مسافران مسلمان از کشورهای مختلف است. مسافرانی که برای زیارت رسول خدا(ص)، به مدینه آمده‌اند. یک خانواده ایرانی، دو دانشجو از فرانسه، یک نفر از انگلستان و چند نفر از اهالی عربستان در این هتل اقامت دارند. ناگهان محسن سراسیمه به لابی هتل می‌آید و با صدای بلند اعتراض می‌کند که یک شیء گران‌قیمت از اتاق آنها سرقت شده‌است و...
«فاطمه» در تالار سوره: مریم شعبانی نیز برای دومین بار «فاطمه» را در تالار سوره حوزه هنری و ویژه بانوان اجرا می‌شود. نمایش فاطمه هفت فراز از زندگی حضرت‌زهرا(س) از زمان و علت خلقت این بانو در هستی است.
نمایش «چرتکه» در پردیس تئاتر تهران: مسعود اسماعیلی نیز نمایش «چرتکه» را در پردیس تئاتر تهران روی صحنه برده‌است. داستان این نمایش درباره یک گروه تئاتری است که نمایشی را با محوریت حضرت‌فاطمه‌زهرا(س) تمرین می‌کنند و در میانه تمرینات یکی از بازیگران مجبور به ترک کار شده و گروه نیز بازیگری مسیحی را جایگزین او می‌کنند و ...
بانوی اسطوره‌ای ایران پس از انقلاب
با پیروزی انقلاب، هنرمندان تئاتر مذهبی به مرور نگاه‌شان را از میدان‌های شهر و تکیه‌ها به سمت تماشاخانه‌ها و سالن‌های تئاتری هدایت کردند و به مرور رشد و پویایی یافت. توجه به مقام شامخ بانو فاطمه(س) نیز از همان ابتدا مورد توجه بود و به مرور میل و علاقه به ورود هنرمندان به این حوزه بیشتر و بیشتر شد. نمایش‌هایی که برخی از آنها در زمان خود شاهکارهای تئاتری محسوب شده و پرمخاطب بودند.
«زخم مدینه» پرتکرارترین نمایش: این نمایش که اثر مهدی توسلی، نخستین‌بار در ایام فاطمیه سال 72 به مدت 10 شب در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به صحنه رفت. نمایش سه سال بعد یعنی سال ۷۵ دوباره و این بار در تالار وحدت به مدت۱۲ شب در ایام فاطمیه اجرا شد. در سال‌های 76 و 77 نیز در همان تالار ادامه یافت. این نمایش در سال ۷۸ به فرهنگسرای بهمن رسید و از آن سال به تناوب در سالن کوثر و تالار وحدت اجرا شده‌است. بر اساس آمار اعلامی موسسه فرهنگی فدک، ۱۵۰هزار نفر در ۱۷۶ اجرای اولیه این نمایش از سال ۷۲ تا ۸۵ تماشاگر آن بوده‌اند.
«شعله در زمهریر» پرمخاطب ترین نمایش: یکی از نمایش‌هایی که همواره حتی در رپرتوار توانست مخاطبان زیادی را به خود جذب کند، نمایش شعله در زمهریر به کارگردانی محمدرضا مداحیان، سال88توانست با 22اجرا، 18هزار و986مخاطب را جذب کند و در سال‌های 88 و 87 به‌عنوان نمایش پرمخاطب معرفی شود.
شعله در زمهریر نوشته یاسین حجازی که تا سال 90 در تالار اندیشه حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و تالار وحدت و چند فرهنگسرا روی صحنه رفته‌بود، آخرین اجرای خود را سال 91 به مناسبت ایام سوگواری حضرت فاطمه زهرا(س) در سالن اصلی تئاترشهر انجام داد.
«بانوی بی‌نشان» نمایشنامه‌ای خاص برای ایام فاطمی: نمایشنامه «بانوی بی‌نشان» عنوان نمایشنامه‌ای است که سیدحسین فدایی‌حسین آن را بر اساس کتاب کشتی پهلو گرفته (اثر سیدمهدی شجاعی) نوشته‌است. این نمایش از سال78 اجراهای خود را به کارگردانی کوروش زارعی آغاز کرد و بارها در تهران و شهرستان‌ها در زمان ایام سوگواری حضرت فاطمه(س) روی صحنه رفت.
«مهراوه عشق» و درخشش: شاید از منظر حرفه‌ای نمهراوه عشق» را باید از مهم‌ترین آثار در خصوص سوگواره بانوی بزرگ تشیع بدانیم. اثری نمایشی، برگرفته از کتاب کشتی پهلوگرفته که به کارگردانی راشین امامی
روی صحنه رفت. این اثر هنری که تئاتری فیزیکال مذهبی است، بر اساس صفات عاشقانه و مهربانی حضرت‌زهرا(س) دراماتورژی شده‌بود و به شیوه بی‌‌کلام و با استفاده از فرم و حرکت اجرا می‌شد و تنها چند جمله برگرفته از کتاب در بین پرده‌‌ها پخش می‌شد. راشین امامی اولین بار این نمایش را ایام فاطمیه در اسفند 94 روی صحنه حافظ برد.
تئاتر دیگر در ایام‌فاطمیه تعطیل نیست
سال‌ها بود که سالن‌ها و تماشاخانه‌ها در ایام سوگواری درگذشت بانوی دو عالم تعطیل می‌شد اما در یک دهه اخیر تلاش‌ها برای اجرای نمایش‌هایی مناسب این ایام نتیجه داد و چند سالی است که بیشتر سالن‌ها در ایام سوگواری فاطمیه دیگر تعطیل نیست. امسال نیز آثار زیادی در تهران و سایر استان‌ها در این ایام روی صحنه رفته‌اند:
«هتل ریتاج» در تالار اصلی تئاترشهر: حمید حرا که سال گذشته با نمایش تا اشکستان ایام فاطمیه را در تالار اصلی تئاترشهر میزبان مخاطبان خود بود، امسال نمایش «هتل ریتاج» را به این تالار آورد.
قصه نمایش در یک هتل کوچکی اتفاق می‌افتد که پذیرای مسافران مسلمان از کشورهای مختلف است. مسافرانی که برای زیارت رسول خدا(ص)، به مدینه آمده‌اند. یک خانواده ایرانی، دو دانشجو از فرانسه، یک نفر از انگلستان و چند نفر از اهالی عربستان در این هتل اقامت دارند. ناگهان محسن سراسیمه به لابی هتل می‌آید و با صدای بلند اعتراض می‌کند که یک شیء گران‌قیمت از اتاق آنها سرقت شده‌است و...
«فاطمه» در تالار سوره: مریم شعبانی نیز برای دومین بار «فاطمه» را در تالار سوره حوزه هنری و ویژه بانوان اجرا می‌شود. نمایش فاطمه هفت فراز از زندگی حضرت‌زهرا(س) از زمان و علت خلقت این بانو در هستی است.
نمایش «چرتکه» در پردیس تئاتر تهران: مسعود اسماعیلی نیز نمایش «چرتکه» را در پردیس تئاتر تهران روی صحنه برده‌است. داستان این نمایش درباره یک گروه تئاتری است که نمایشی را با محوریت حضرت‌فاطمه‌زهرا(س) تمرین می‌کنند و در میانه تمرینات یکی از بازیگران مجبور به ترک کار شده و گروه نیز بازیگری مسیحی را جایگزین او می‌کنند و ...
