1- فرهنگ از نگاه رهبری
در نگاه رهبری، مهم‌ترین ویژگی یک جامعه که نشان از خودآگاهی جامعه دارد مبتنی بر فرهنگ است. به همین دلیل فرهنگ را اساس هویت جامعه و بقای یک تمدن را ناشی از پشتیبانی و تضمین فرهنگی آن بیان می‌کنند: «فرهنگ، هویت یک ملت است. ارزش‌های فرهنگی روح و معنای حقیقی یک ملت است.» از نگاه رهبری، «فرهنگ یعنی باورهای مردم، ایمان مردم، عادات مردم، آن چیزهایی که مردم در زندگی روزمره با آن سر و کار دائمی دارند و الهام‌بخش مردم در حرکات و اعمال آنهاست.» به اعتقاد ایشان «... فرهنگ هویت یک ملت است. ارزش‌های فرهنگی روح و معنای حقیقی یک ملت است. همه چیز مترتب بر فرهنگ است. فرهنگ حاشیه و ذیل اقتصاد نیست، حاشیه و ذیل سیاست نیست، اقتصاد و سیاست حاشیه و ذیل بر فرهنگ‌اند؛ به این باید توجه کرد...»

2- جایگاه فرهنگ در توسعه
نکته دیگری که به نگاه معرفتی رهبر به عرصه فرهنگ اشاره دارد، باید در نقش و جایگاه فرهنگ در توسعه رصد کرد. موضوعی که بارها در توصیه‌ به مسئولان و کارگزاران فرهنگی بدان تاکید کرده‌اند. ایشان در یکی از بیانات خود می‌فرمایند: «فرهنگ یک ملت است که می‌تواند آن ملت را پیشرفته، عزیز، توانا، عالم، فناور، نوآور و دارای آبروی جهانی کند.» موضوع مهمی که با گذری بر فعالیت‌های استعمار فرهنگی به راحتی می‌توان بر آن صحه نهاد. همان‌گونه که خود ایشان نیز آن را مورد تاکید قرار داده‌اند: «تمرکز دشمنان بر روی فرهنگ بیشتر از همه‌جاست. چرا؟ به‌خاطر تأثیر زیادی که فرهنگ دارد.»  به همین دلیل هم از فرهنگ به عنوان اولویت مهم کشور یاد می‌کنند و تاکید دارند «باید به مسأله‌ فرهنگ نگاه مدبرانه داشت.»

3- نقش و جایگاه حکومت در فرهنگ
انقلاب اسلامی ایران اساسا انقلابی فرهنگی است، چون جهت‌گیری اصلی آن رسیدن به فرهنگ مطلوب اسلامی در جامعه است. از منظر رهبری «فرهنگ با جوهر دین، با جوهر انقلاب، اساس کارهای ما است که بایستی واقعا به آن بپردازیم.» ایشان اصلاح فرهنگ عمومی را محور همه کارهای دیگر عنوان می‌کنند و معتقدند: «ما مسئولیت شرعی داریم، مسئولیت قانونی داریم در قبال فرهنگ و فرهنگ عمومی کشور.» در خصوص نحوه دخالت حکومت بر فرهنگ نیز معتقد به «نظارت، مدیریت، دقت در برنامه‌ریزی، شناخت درست از واقعیات» هستند. در نگاه ایشان « نه می‌شود فرهنگ را در جامعه رها کرد که هرچه پیش آمد پیش بیاید، نه می‌شود آن طور سختگیری‌های غلطی را که نه ممکن است و نه مفید، الگو قرار داد» بلکه باید با روحیه آزاداندیشی و برنامه‌ریزی عادلانه در این مسیر حرکت کرد.

4- روحیه‌ آزاداندیشی
ݢݢآزاداندیشی مدنظر رهبری ملزم به رعایت برنامه‌ریزی عادلانه است: «... من، هم معتقدم روحیه‌ آزاداندیشی وجود داشته‌باشد، [هم] برنامه‌ریزی عادلانه باید وجود داشته‌باشد. نه بی‌برنامگی و ولنگاری فرهنگی، نه جزم‌اندیشی و تحجر و استبداد فرهنگی؛ هیچ کدام از این دو طرف قضیه را بنده قبول ندارم. راه صحیح این است که برنامه‌ریزی کنیم. رهبری توجه به مبانی انقلاب و اسلام را اصل مهم در ترویج فرهنگ در جامعه می‌دانند و از آن به عنوان خط قرمزی یاد می‌کنند که دستگاه‌های حاکمیتی نباید در آن هیچ‌گونه مماشاتی داشته‌باشند. این مقوله اول به ایمان و اعتقاد و بعد برنامه‌ریزی وابسته است: «...ما از لحاظ فرهنگی باید کشور را، ملت را و جوانان را مصون‌سازی کنیم؛ این برنامه‌ریزی می‌خواهد. این هدف را اول باید قبول کنیم و به آن اعتقاد پیدا کنیم، بعد که اعتقاد پیدا کردیم برویم برنامه‌ریزی کنیم؛ این مصون‌سازی فرهنگی کار لازم دارد، برنامه لازم دارد...»

5- جایگاه هنر در فرهنگ‌سازی
در کنار مسائل مختلفی که در حوزه فرهنگ وجود دارد، رهبر معظم انقلاب توجه خاصی به هنر و هنرمند هم داشته‌اند. هنر یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های خلقت و آفرینش است که بزرگ‌ترین اندیشه‌ها و معانی را در کمترین زمان و فضای موجود انتقال می‌دهد. در نگاه رهبری ،هنر در جامعه نقش یک رهایی‌بخش و روشن‌کننده راه را دارد. می‌تواند به زندگی انسان معنا ببخشد و پیام‌آور انواع مفاهیم زیربنایی مهم در رابطه با پیشرفت مانند، عناصر و مفاهیم دینی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی‌ و معنوی باشد: « ...امروز آن کسانی که پیامی برای مردم دارند؛ چه پیام رحمانی، چه پیام شیطانی - فرق نمی‌کند - بهترین وسیله‌ای که در اختیار می‌گیرند، وسیله‌ هنر است. لذا شما می‌بینید به کمک هنر، امروز در دنیا باطل‌ترین حرف‌ها را در ذهن یک مجموعه‌ عظیمی از مردم، به صورت حق جلوه می‌دهند که بدون هنر امکان نداشت، اما با هنر و به کمک ابزار هنر این کار را می‌کنند.»

6- بهره‌گیری از ظرفیت‌های هنری
رهبر انقلاب معتقد هستند که در جامعه امروز توجه به هنر بیش از گذشته است و هنرمندان اقدامات بسیار خوبی را در مسیر توسعه فرهنگ و تعالی انقلاب و اسلام داشته‌اند؛ اما بهره‌گیری از همه ظرفیت آن در مقایسه با سایر کشورها قابل دفاع نیست. ایشان در یکی از بیانات خود در این خصوص عنوان می‌کنند: «‌اگر امروز را با قبل از انقلاب مقایسه کنید، ما خیلی وضع‌مان خوب است و برجستگی هم داریم اما اگر با آنچه باید باشیم، مقایسه کنیم، نه، عقبیم؛ من صریحا اعتقاد دارم که عقبیم. ما هنوز در زمینه قصه‌نویسی، در زمینه شعر و در زمینه هنرهای نمایشی - یعنی سینما و تئاتر-کاستی‌های زیادی داریم؛ کارهای نشده فراوانی داریم و انسان ناشی‌گری‌های متعددی را مشاهده می‌کند.»


7- توجه به هنرمند انقلابی 
رهبری درباره بهره‌گیری از ظرفیت‌ها در حوزه فرهنگ و هنر تذکر می‌دهند: «... ما از لحاظ هنر، عقب هستیم. دنیا از ابزار هنر، علیه انقلاب، به اشد وجه استفاده می‌کند؛ ‌آن‌وقت اینجا چنانچه به هنرمندی گفته شود که آقا، شما این فیلم را در خدمت انقلاب و در دفاع از انقلاب بساز، فورا ‌متمسک می‌گویند ما هنر را برای اهداف سیاسی نمی‌توانیم به کار ببریم‌!‌‌ هنرمند مسلمان؛ هنرمندی که حاضر است با هنر، حقایق و اصالت‌ها را بیان کند، این را باید پرورش داد‌...» رهبری یکی از دلایل این ضعف را بی‌توجهی و عدم‌حمایت از هنرمندان انقلابی عنوان می‌کنند و با طرح این سؤال که «فرض کنید یک شخصیت فرهنگی هست که همه‌ عمر خودش را در راه انقلاب گذاشته، یک شخصیت فرهنگی هم هست که هر وقت توانسته به انقلاب نیش زده؛ شما رفتارتان با این دو نفر چه‌جور است؟» ایشان پاسخ به این سؤال را یک موضوع مهم در عرصه فرهنگی می‌دانند و تاکید دارند: «ما اگر به این نکات توجه نکنیم و بر اثر جوزدگی برویم سراغ مثلا فرض کنید که فلان کسی که از بن دندان با انقلاب اسلامی، با حکومت اسلامی و با نظام اسلامی مخالف است، خب این خلاف یک حرکت فرهنگی عاقلانه است.»

علی رحیمی - نویسنده و منتقد