صنایع دستی، راهی برای تبادل فرهنگ و تمدن
ایران را باید مهد هنر دانست و وقتی بحث صنایع دستی به میان میآید، آنقدر تنوع وجود دارد که انتخاب یکی از هزاران است. در هر گوشه از ایران مردمانی هستند که مطابق با فرهنگ و تاریخ آن منطقه از نسلهای پیشین خود هنری را به ارث بردهاند و هنوز ادامهدهنده این راه و صنعتاند و چرخه اقتصاد را میچرخانند.
صنایع دستی ایران آنقدر خاص و چشمگیر است که آبراهامپوپ، تاریخنویس آمریکایی در باره آن میگوید: «صنایع دستی ایران، هنرمندانه خلق شدهاند وهریک از آنها پیامآور عقیدهها، سلیقهها، روشهای زندگی و شخصیت نیاکان مردم این کشور است. صنایع دستی، زبان گویا و روشن تاریخ، تمدن، هویت و هنر ایرانیهاست.»از نظر سازمان صنایع دستی در ایران ۳۷۰رشته صنایع دستی وجوددارد که در۲۴دسته قرارمیگیرند. معروفترین این رشتهها شامل: بافتنیهای داری، محصولهای چرم و پوست، حکاکی روی سنگ، بافتنی، سفالگری، نمدبافی، شیشهگری، محصولهای فلزی و آلیاژی، معرقکاری، ساخت زیورآلات، میناکاری، خاتمسازی، منبتکاری، حصیربافی و کاشیکاری میشوند.با وجود آنکه ایران از رشتههای متنوع و متعدد صنایع دستی برخوردار است اما همچنان رتبههای اول و دوم بازار جهانی صنایع دستی را به چین و هند واگذار کرده و تولیدکنندگان ایرانی با مشکلات عدیدهای از کمبود مواد اولیه گرفته تا نبود چتر حمایتی رنج میبرند.صنایع دستی، پس از جنگ جهانی دوم، با محتوای هنری و فرهنگی، موردتوجه کشورهای پیشرفته قرار گرفت. در دهم ژوئن ۱۹۶۴ میلادی نخستین همایش جهانی با شرکت مسئولان اجرایی، استادان دانشگاه، هنرمندان وصنعتگران بیش از۴۰کشور جهان، در نیویورک برگزار شد. در قطعنامه پایانی آن همایش، تأسیس «شورای جهانی صنایع دستی»، به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب شد. سالروز تأسیس این همایش، به عنوان «روز جهانی صنایع دستی» نامگذاری شد.آثار صنایع دستی مجموعهای است که بهوسیله مواد اولیه بومی با دست و ابزار مورد نیاز ساخته میشود. هنرهای دستی هر کشوری نسل به نسل منتقل شده تا به امروز رسیده و به نسلهای بعدی نیز انتقال خواهد یافت. ساختن صنایع دستی ریشه در تاریخ دارد و نمیشود برای پیدایش آن تاریخ دقیقی را مشخص کرد اما بهمرور زمان اشیای ساده شکلهای پیچیدهتر و زیباتری به خود گرفتهاند. صنایع دستی فقط برای خرید و فروش نیستند، بلکه میتوان با آنها فرهنگ و تمدن را مبادله کرد.شاید نمونههای کارخانهای زیادی از انواع مختلف صنایع دستی وجود داشته باشد اما در آثاری که با دستهای هنرمندان وبا ذوق و نگاه هنری ساخته شده است تفاوتهای زیادی موجود است که در هیچنمونه کارخانهای و ماشینی دیده نمیشود وهمین موضوع باعث ارزش واهمیت محصولات دستساز میشود.باید به این نکته توجه داشت که هراثر یا صنعتی رانمیتوان در زمره صنایع دستی قرار داد. برای آنکه محصولی در لیست صنایع دستی قرارگیرد باید دارای ویژگیهایی مانند نقش فرهنگی وهویت بخشی به یک ملت، عدم نیازبه سرمایهگذاری کلان در مقایسه باسایر رشتههای صنعتی و قابلیت ایجاد وتوسعه در مناطق مختلف شهری وروستایی و حتی جوامع عشایری را داشته باشد. همچنین کمک به رشد وتوسعه اقتصادی وداشتن زمینههای مناسب جهت صادرات از دیگر مواردی است که یک محصول راجزئی ازصنایع دستی میکند.درحالحاضر ایران درزمینهصادرات صنایعدستی باتمام معضلات ومشکلات خود جزو سه رتبه برتردرجهان قراردارد. هند وچین باصادرات رسمی حدودپنج میلیارد دلار درسال بهعنوان رتبهاول ودوم جهان هستند.
دکتر مجتبی ابراهیمی | کارشناس حوزه فرهنگی