به مناسبت 25 اسفند روز پایان کتابت شاهنامه
خوشی آخر شاهنامه
25 اسفند روز پایان کتابت شاهنامه است که البته هر جوری حساب کنیم آخرش اصلا هم خوش نیست. از طرفی این شاهکار ادب پارسی، روایت تاریخ ایران را با شکست رستم فرخزاد در برابر سعد وقاص، هزیمت یزدگرد سوم و فروپاشی سلسله ساسانیان به پایان میبرد. پیروزی سعد در نبرد تن به تن با رستم و ترس و شکست سپاه ایران را فردوسی این طور توصیف میکند:
یکی تیغ زد بر سر ترگ اوی
که خون اندرآمد ز تارک به روی
چو دیدار رستم زخون تیره گشت
جهانجوی تازی برو چیره گشت
دگر تیغ زد بر بر و گردنش
به خاک اندرافگند جنگی تنش
همی جست مر پهلوان را سپاه
برفتند تا پیش آوردگاه
بدیدندش از دور پرخون و خاک
سراپای کرده به شمشیرچاک
هزیمت گرفتند ایرانیان
بسی نامورکشته شد در میان
از طرف دیگر، فردوسی، سراینده این شاهکار هم مدتی بعد در احقاق حق خود از دربار غزنوی بازمیماند و سلطان محمود را که پاداش بیش از 30سال رنج او را بالا کشیده، این طور مورد عتاب و خطاب قرار میدهد:
ایا شاه محمود کشورگشای
ز کس گر نترسی، بترس از خدای
چو بر باد دادند گنج مرا
نبُد حاصلی سی و پنج مرا
در واقع «شاهنامه، آخرش خوش است» ضربالمثلی است که به کنایه در میان ایرانیان رواج یافته اما به هر حال روز 25 اسفندماه که این شاهکار به گنجینه زبانفارسی تقدیم شد، نه تنها برای ما ایرانیها که برای بشریت روز خوشی است.
اما انگار دانشنامه آزاد ویکیپدیا هم در تاریخ پایان سرایش «شاهنامه» کاربران را دچار اشتباه میکند؛ در حالی که در این منبع روز ۲۴اسفند به عنوان زمان پایان سرایش این اثر ذکر شده اما براساس اسنادی تاریخ درست روز ۲۵ اسفند است. ایسنا نوشتاری پژوهشی از جلال خالقی مطلق آورده است: «در پایان بیشتر دستنویسهای کامل شاهنامه، روز پایان نظم پادشاهی یزدگرد سوم، روز «ارد» از «اسفندارمذ» یاد شده است. از آنجا که این تاریخ روز در بیشتر دستنویسها در ارتباط با تاریخ سال پایان نظم شاهنامه آمده است، پس به احتمال بسیار تاریخ روز پایان نظم شاهنامه نیز هست. ولی از سوی دیگر، چون در دستنویسهای شاهنامه برای تاریخ سال پایان نظم کتاب دو تاریخ آمده، یکی سال ۳۸۴هجری و دیگر سال ۴۰۰هجری، از این رو روشن نیست که تاریخ روز ارد اسفندارمذ، یعنی ۲۵اسفند، در اصل مربوط به سال پایان نخستین نظم شاهنامه، یعنی سال ۳۸۴ بوده، یا مربوط به سال پایان نهایی آن که سال ۴۰۰هجری باشد.