جمعی از نخبگان دانشگاه تربیتمدرس با تأسیس شرکت «فرامرزآب خاورمیانه»، موفق به طراحی و ساخت نرمافزاری دانشبنیان برای کمک به تصمیمگیریهای کلان در حوزه منابع آب شدهاند
پشتیبانی فناورانه از سیاستگذاری منابع آب
با توجه به افزایش خشکسالی و بحران پیشرونده منابع آب در دنیا و به ویژه در کشورهایی مانند ایران، توجه به ذخایر آبی و نحوه عرضه و مصرفشان بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. زمانی که صحبت از منابع آبی به میان میآید، بیشتر نقش مدیریت عرضه منابع آبی و اصول فنی و مهندسی برای بهرهبرداری دقیق و پیشرفته از منابع آبی مانند احداث سدها، چاهها، شبکههای آبیاری، آبشیرینکنهای اتمی و... در ذهن ما پررنگ میشود؛ اما در شرایط کنونی که لحظه به لحظه با محدودیتهای بیشتری در خصوص منابع آبی در دسترس روبهرو هستیم، مدیریت تقاضای آب سهم اثرگذارتری را در عبور از این بحران جهانی میتواند ایفا کند. برخلاف مدیریت عرضه آب، که در آن سروکار متخصصان با اصول دقیق مهندسی و محاسبات است، در بحث مدیریت تقاضای آب، مهمترین عامل اثرگذار، بُعد انسانی یا افراد جامعه هستند. به همین علت در کنار اصول مهندسی آب، ابعاد مختلف علوم انسانی مانند عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، روابط بینالملل، امنیت جامعه و ... در این حوزه تأثیرگذار خواهند بود؛ بنابراین برای مدیریت تقاضای آب، نیاز است که افراد علاوه بر اصول مهندسی منابع آب به دانش علوم انسانی نیز احاطه داشته باشند. در عمل با توجه به گستره وسیع این دانش، چنین امکانی برای همه متخصصان حوزه مهندسی آب فراهم نیست؛ اما دانشبنیانها برای رفع این چالش نیز خوش درخشیدهاند و این فاصله را با پاسخی فناورانه از میان برداشتهاند! ایده راهاندازی شرکت «فرامرزآب خاورمیانه»، در سال 95 و با همراه شدن چند فارغالتحصیل جوان در حوزههای نوین مدیریت آب و بهدنبال آن ایجاد یک هسته فناوری در پارک علموفناوری دانشگاه تربیتمدرس، شکل گرفت.
دکتر محمدرضا شهبازبگیان، عضو هیئتعلمی دانشگاه تربیتمدرس و مدیرعامل مجموعه فرامرزآب خاورمیانه در خصوص کاربردهای این نرمافزار دانشبنیان به جامجم میگوید: «این محصول نوعی شبیهساز است که با کمک الگوریتمهای مختلفی که در آن تعریف شده، قادر است با در نظر گرفتن متغیرهای مختلف تأثیرگذار در حوزه تقاضای آب، متخصصان را از آموختن سایر دانشهای تخصصی مرتبط بینیاز کند. برای مثال، وقتی یک دیپلمات کشور بخواهد با افغانستان بر سر مسائل رود هیرمند مذاکره کند، قطعا فرصت کافی برای اشراف به تمام حوزههای مهندسی آب، اقتصاد، محیطزیست و ... را نخواهد داشت؛ اما با کمک این محصول میتواند متوجه شود که برای احیای دریاچه هامون باید بر سر چه میزان از آب هیرمند مذاکره کند؟ این مذاکره تا چه اندازه میتواند اقتصاد منطقه را احیا کند؟ تا 30 سال آینده چه تأثیری بر جمعیت خواهد داشت؟ و به همین ترتیب به مسائل و پیشبینیهای مورد نیاز دیگری که باید پیش از مذاکره مدنظر قرار دهد، دست خواهد یافت.»
وی در خصوص بازههای زمانی پیشبینیهای ارائه شده در این سامانه میافزاید: «معمولا پیشبینیهای ارائه شده در این داشبورد مدیریتی، برای 20 تا 30 سال آینده خواهد بود و از مدلسازیهای بسیار قوی و پیشرفته در آن استفاده شده است.»
ویژگیهای کالای دانشبنیان
یکی از مهمترین مزیتهای کالای دانش بنیان «داشبورد پشتیبان تصمیم سیستمی» که بهوسیله شرکت دانشبنیان فرامرزآب خاورمیانه طراحی و ساخته شده این است که جدا از طراحی ظاهری نرمافزار، در برنامهنویسی پسزمینه نرمافزار از دانش پویایی سیستمها بهرهگیری شده است. دانش پویایی سیستمها نوعی دانش بینرشتهای است که بر اساس آن الگوریتمهای مورد نیاز برای قابلیتهای این نرمافزار استخراج شده و وارد مدل شبیهساز شدهاند. به گفته بنیانگذار شرکت فرامرزآب، برخلاف بسیاری از نرمافزارهای شبیهساز موجود در بازار، در این نرمافزار پس از آن که تمام الگوریتمها در مدل شبیهساز وارد میشوند، مرحله صحتسنجی شبیهساز با دقت بالا و مبتنی بر هفت نوع تست انجام میشود تا درک درستی از میزان دقت نرمافزار به مشتریان بدهد.
دکتر شهبازبگیان در خصوص ویژگیهای منحصربهفرد این نرمافزار میگوید: «محصول ما به دلیل بهرهبرداری از دانش پویایی سیستمها، در دسته محصولات با فناوری پیشرفته و سطح بالا طبقهبندی میشود. پویایی سیستمها نوعی دانش مادر است که با بهرهگیری از آن میتوان اثرگذاری حوزههای مختلف بر یکدیگر را مدلسازی کرد.»
وی در ادامه میافزاید: «در حال حاضر مدیریت منابع آبی در کشور ما بیشتر بر مبنای «آمایش سرزمین با محوریت منابع آبی» انجام میشود و بر «پیوند میان آب، غذا و انرژی» تأکید دارد. ما در این محصول با بهکارگیری دانش پویایی سیستمها به بهترین شکل میتوانیم مدلسازی این پیوند را ایجاد کنیم.»
مدیر عامل این شرکت در ادامه میگوید: «نقطه قوت دیگر محصول دانشبنیان ما، نحوه جمعآوری اطلاعات خام مورد نیاز شبیهساز است. جمعآوری دادهها در مجموعه ما به روش سنجش از دور انجام میگیرد که برای آن معمولا از موتور گوگلاِرث (Google Earth Engine) استفاده میشود. اما متأسفانه به دلیل وضع تحریمهای ناجوانمردانه علیه کشورمان، امکان دسترسی بهاین اطلاعات خام از داخل کشور فراهم نیست؛ اما در جهت حل این مشکل، ما از ظرفیت همکاری های بین المللی در حوزه سنجش از دور برای دسترسی به اطلاعات 200 نوع سطح زیرکشت محصول آببر بهعنوان ورودی مدلساز طراحی شده خود استفاده میکنیم. این مزیت موجب شده است که مدلسازیها بسیار بهروز، قوی و با دقت بسیار بالا انجام شود.»
مدیرعامل شرکت فرامرزآب، مخاطبان این محصول را سازمانها و نهادهای دولتی مرتبط با حوزه مدیریت آب میداند و میافزاید: «ما در حال حاضر با در اختیار داشتن فناوریهای سطح بالا، آماده ارائه خدمات به استانداریها، شهرداریها، سازمانهای صداوسیما، برنامهوبودجه، بازرسی کل کشور و آبوفاضلاب، کمیسیونهای آبوکشاورزی، بودجه، امنیت ملی، انرژی مجلس شورای اسلامی، وزارتخانههایهای صمت، نیرو، کشاورزی، اطلاعات، وزارت کشور و قوه قضاییه و سایر سازمانهای مرتبط با حوزه مدیریت تقاضای آب هستیم.»