به مناسبت هفته آگاهی از مغز و در مسیر پیگیری تاكیدات رهبر انقلاب در بیانیه گام دوم بر رشد علمی كشور در علوم نوپدید
عزم جدی در توسعه علوم شناختی
علوم شناختی در كنار فناوری نانو، زیستفناوری و فناوری اطلاعات به عنوان مجموعه چهارگانه علوم همگرا شناخته میشوند. هدف از مطالعات علوم شناختی، پژوهش علمی در مورد ذهن و مغز است. با پیشرفت فناوریهای تصویربرداری مغز، تحریكات مغز از طریق الكتروفیزیولوژی، بررسی ساختارهای میكروسكوپی سلولهای مغز و فناوری اطلاعات از نیمه دوم قرن بیستم، میزان آگاهی انسانها از ساختار و كاركرد مغز به میزان چشمگیری افزایش پیدا كرد. در آن زمان پژوهشهای زیادی برای استفاده از دانش به دست آمده در جهت درمان بیماریهای مغزی و همچنین افزایش توانمندی و كارایی مغز شكل گرفت، بهطوری كه دهه آخر قرن بیستم دهه مغز نامگذاری شد. این مطالعات كه در حال حاضر با نام علوم شناختی (Cognitive Science) شناخته میشود، بخش عظیمی از مطالعات كشورهای مختلف را در بر گرفت. كشور ما نیز همزمان با سایر كشورهای پیشرفته از دهه 70 شمسی پا در عرصه علوم شناختی نهاد. بهطوری كه در نقشه جامع علمی كشور، علوم شناختی در اولویتهای اول یا همان بند الف قرار گرفت. بر همین اساس، برای شكلگیری و جهتدهی مطالعات این حوزه، ستاد توسعه علوم و فناوریهای شناختی بهعنوان زیرمجموعهای از معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری شكل گرفت و سال 1390 اساسنامه آن در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد. به مناسبت آغاز هفته سلامت مغز و با توجه به تاكیدات رهبر انقلاب در دیدار سوم بهمن 97 ایشان با مسؤولان و نخبگان حوزه علوم شناختی برای توجه بیشتر به این حوزه و كاربردهایش در مسیر توسعه علوم دیگر، با دكتر محمدتقی جغتایی، مشاور عالی ستاد علوم و فناوریهای شناختی در امور آموزش گفتوگو كردهایم.
نگاه ویژه برای تربیت نیروی انسانی متخصص و متعهد
دكتر محمدتقی جغتایی، مشاور عالی ستاد علوم و فناوریهای شناختی ضمن اشاره به اهمیت تربیت نیروی انسانی كارآمد و متعهد در حوزه علوم نوپدید و خصوصا علوم همگرا كه میتواند سرنوشت یك كشور را بهصورت كامل تغییر دهد، به جامجم میگوید: «در حال حاضر حدود 20 دانشگاه كشور امكان تحصیل در مقطع دكتری برای رشتههای علوم اعصاب و گرایشهای مختلف علوم شناختی را فراهم كردهاند. همچنین امكان شركت در دورههای كوتاهمدت بینالمللی و فرصتهای مطالعاتی هر ساله برای متخصصان جوان و دانشجویان مقاطع تحصیلات تكمیلی فراهم شده تا بتوانند از تازهترین دستاوردهای دنیا در جهان باخبر شده و دانش مورد نیاز برای پیشبرد اهداف ملی را كسب كنند.» وی در ادامه با اشاره به كاهش توان مالی ستاد براثر نوسانات اخیر قیمت ارز در كشور افزود: «اگرچه امسال با محدودیتهایی برای اعزام نخبگان روبهرو بودیم و تعداد افراد تا حدی كاهش پیدا كرده است، اما همچنان روند این فعالیتها ادامه داشته است.»
دكتر جغتایی همچنین با تاكید بر پیشرفتهای علمی صورتگرفته در زمینه علوم شناختی خاطرنشان میكند: «در حال حاضر در كشور دورههای جذب دانشجو برای دوره پسادكتری نیز در حال برگزاری است و سالانه از داخل و خارج كشور جذب دانشجو صورت میگیرد. بهطوری كه سال گذشته موفق به برگزاری دوره پسادكتری برای 40متقاضی از داخل و خارج از كشور شدیم.» این دانشجویان عمدتا پس از گذراندن دورههای تخصصی به عنوان نیروی انسانی متخصص جذب مراكز آموزشی و پژوهشی كشور در حوزه علوم شناختی میشوند.
از دیگر فعالیتهای انجامشده ستاد در زمینه آموزش نیروی انسانی، فراهمكردن امكانات آموزشی برای ارائه واحد اختیاری علوم اعصاب و علوم شناختی در رشتههای مرتبط دانشگاهی مانند پزشكی و زیستشناسی برای آشنایی بیشتر دانشجویان و همچنین ایجاد انگیزه برای ادامه تحصیل در رشتههای علومشناختی بوده است.
تاكید رهبر انقلاب بر استفاده آگاهانه از دانش شناخت مغز
دكتر جغتایی ضمن تاكید بر توصیه رهبر انقلاب در دیدار اخیر با مسؤولان و پژوهشگران حوزه علوم شناختی مبنی بر تلاش پژوهشگران حوزه علوم شناختی برای افزایش آگاهی جوانان از تواناییها و پیچیدگیهای مغز و قدرت ذهن بهمنظور افزایش معرفت و شناخت خالق یكتا تصریح میكند: «در حال حاضر ستاد علوم شناختی از طریق برنامههای مختلف آموزشی در جهت دستیابی به این هدف در تلاش است.»
یكی از ماموریتهای مهم تعریف شده ستاد علوم شناختی، ترویج این علم در جامعه و افزایش آگاهی عموم مردم درباره عملكرد و تواناییهای مغز است. دكتر جغتایی ضمن اشاره به اهمیت ویژه ترویج علوم در سنین دانشآموزی و نقش آن در فرهنگسازی جامعه درخصوص فعالیتهای ویژه ستاد برای ترویج علم توضیح میدهد: «سالانه حدود 50هزار دانشآموز با همكاری وزارت آموزش و پرورش تحت آموزشهای ویژه علوم شناختی قرار میگیرند.» وی در ادامه در ارتباط با نحوه آموزشهای دانشآموزی ستاد تصریح میكند: «ما همزمان از چند روش برای آشنایی بیشتر دانشآموزان با حوزه علوم شناختی بهره میگیریم. ایجاد دانشسراها و آزمایشگاههای تجهیز شده در مدارس، برگزاری مسابقات علمی، برگزاری دورههای كوتاهمدت آموزشی برای برگزیدگان مسابقات، تشكیل مدرسههای تابستانه یا زمستانه به صورت دورههای آموزشی یك هفتهای در مدارس، برگزاری دورههای اختصاصی روش پژوهش و همچنین اعزام دانشجویان به عنوان سفیران مغز و شناخت برای سخنرانی در مدارس و آشناكردن دانشآموزان با حوزه علوم شناختی از جمله اقدامات ستاد برای ترویج این دانش از بنیادیترین بخش جامعه بوده است.»
تلاش برای عمومیسازی
علوم شناختی
معاون عالی ستاد در امور آموزش با اشاره به هفته آگاهی از مغز با شعار «مغزت را بشناس» برگزاری سالانه این رویداد را یكی دیگر از دستاوردهای ستاد توسعه علوم شناختی در زمینه ترویج این علم در جامعه میداند.
وی در ادامه از تلاشهای ستاد برای ترویج علوم شناختی در سطح دانشجویان یاد میكند و میافزاید: «تاكنون حدود
40 آزمایشگاه و مركز تحقیقاتی در دانشگاهها تجهیز شدهاند. احداث آزمایشگاه ملی نقشهبرداری مغز در سال 1395 به عنوان مركزی مستقل مهمترین دستاورد ستاد علوم شناختی در زمینه تجهیز آزمایشگاهها و زیرساختهای مورد نیاز برای مطالعات مغز به شمار میآید.» وی همچنین به تشكیل حدود 50 انجمن مغز و شناخت به منظور آشنایی بیشتر دانشجویان با حوزه علوم شناختی در دانشگاهها خبر داد.
تاكنون بیش از ده هزار مقاله علمی شامل مقالات در مرزهای دانش، مقالات كاربردی مرتبط با فناوریهای این حوزه و همچنین مقالات مروری پژوهشگران ایرانی حوزه مغز و شناخت در مجلات معتبر سراسر دنیا منتشر شده است.
دكتر جغتایی در ادامه به شكلگیری بیش از 20 شركت دانشبنیان طی هفت سال فعالیت ستاد اشاره كرده و تصریح میكند: «ستاد در حال حاضر از طرحهای فناورانه مرتبط با فناوریهای كاربردی روز علوم شناختی مانند واقعیت مجازی، دستگاههای تحریككننده عمقی و سطحی اعصاب، فناوری اپتوژنتیك (استفاده از پرتوهای نوری برای تحریكات مغزی) و سایر فناوریهای نوظهور حمایت ویژهای میكند.»
هشتم اسفند، رونمایی از پردیس مغز من
دكتر جغتایی در گفتوگو با جامجم از رونمایی جدیدترین دستاورد ستاد توسعه علوم شناختی خبر میدهد و میافزاید: «پردیس مغز من چهارشنبه هشتم اسفند 97 در باغ كتاب به صورت رسمی رونمایی خواهد شد. هدف از تاسیس این مجموعه همانگونه كه از اسم آن بر میآید افزایش آگاهی و آشنایی بازدیدكنندگان با ساختار و تواناییهای مغزشان است. مخاطب هدف این پردیس نوجوانان است. در بخشهای مختلف این مجموعه تجربهمحور دانشآموزان میتوانند از طریق بازیها و فعالیتهای طراحی شده با مغز و پیچیدگیهای آن بیشتر آشنا شوند و آن را بهتر درك كنند.»
هدفهای خودتان را در این دانش معین كنید
از نكات دیگری كه رهبر انقلاب در دیدار با فعالان حوزه علوم شناختی بر آن تاكید داشتند، نشانهگذاری و تعیین هدف دقیق برای انجام پژوهشهای حوزه علوم شناختی است. مشاور عالی امور آموزش ستاد در رابطه با این رهنمود رهبر انقلاب اسلامی به تشكیل و گسترش گروههای تحقیقاتی پیشرو برای انجام ماموریتهای مختلف در ستاد پس از دیدار اشاره میكند و میافزاید: «در این كارگروهها محققان و مختصصان حوزه مشخصی از مراكز تحقیقاتی سراسر كشور در كنار هم قرار میگیرند و به صورت هدفمند طرحهای تحقیقاتی را برای دستیابی به محصول ثبت میكنند. اگرچه هنوز نتوانستهایم این ویژگی را در سراسر دامنه علوم شناختی كشور پیادهسازی كنیم ولی در حال تلاش برای بهبود این روند و پیشبرد طرحهای ماموریتمحور در كشور هستیم.»
دكتر جغتایی همچنین به تاكید دیگر رهبر انقلاب مبنی بر حمایت دولت از پژوهشهای نوین علوم شناختی اشاره و تصریح میكند: «تاكنون ما از حمایتهای دولت برخوردار بودیم. اما تحقیقات علوم شناختی با تمام اهمیت، ویژگیهای منحصر به فرد و نقشی كه در توسعه آتی كشورها خواهد داشت، هزینه بالایی دارد. بنابراین اگر خواستار بهرهمندی از مزایای این دانش نوپای بشری هستیم باید نگاه ویژهتری به سرمایهگذاری در این حوزه داشته باشیم. زیرا با توجه به بیانات رهبر انقلاب، تمامی كشورهای پیشرفته در تنگناهای اقتصادی و سیاسی خود نگاه ویژهای به توسعه دانش داشتند و از این طریق توانستند از تنگناها عبور كنند. بنابراین دولت ما نیز در این زمان با وجود تلاشی كه دشمنان برای آسیب به اقتصاد كشور داشتهاند، باید توجه ویژهای به سرمایهگذاری در توسعه تحقیقات علوم پیشرو و همگرا از جمله علومشناختی داشته باشد.»