راهنمای پیداكردن «مثلث بهاری»
از آنجا كه ستارهها نیز مانند خورشید و ماه در آسمان طلوع و غروب میكنند و همینطور بهواسطه گردش زمین به دور خورشید، در ماهها و فصلهای مختلف و در ساعتی یكسان، ستارهها و صورتهای فلكی گوناگونی را نزدیك به وسط آسمان خواهیم یافت، از این رو وقتی از صورتهای فلكی ماهها و فصلهای مختلف میگوییم، منظور این است كه ستارههای آن صورت فلكی در ماه یا فصل مورد نظر در آغاز شب در ارتفاع مناسبی از افق و نزدیك به وسط آسمان دیده میشوند. برای مثال در حال حاضر كه در آغاز دومین ماه فصل بهار هستیم، صورتهای فلكی زمستانی همچون جبار را بلافاصله پس از غروب خورشید بر فراز افق مغرب مشاهده میكنیم. اما حوالی ساعت 21 در بالای سر و نزدیك به وسط آسمان میتوانیم شاهد ستارههای صورتهای فلكی بهاری همچون اسد، گیسو، عوا، سنبله و ... در میانه آسمان باشیم.
ستارهشناسان از گذشتههای دور با به هم متصل كردن ستارهها در آسمان با خطوطی فرضی به یكدیگر اشكالی به نام صورت فلكی (Constellation) را در آسمان ترسیم میكردند كه بسیاری از آنها در پس طرح خود داستانی افسانهای از تمدنهای یونان، روم، مصر، ایران یا هند و چین را روایت میكردند. نجوم امروز 88 صورت فلكی در تمام آسمان را به رسمیت میشناسد كه تقریبا ریشه بیشتر آنها به اساطیر و نجوم در یونان باستان مربوط است؛ مانند دباكبر، ذاتالكرسی، قیفاووس، آندرومدا و ... . آن دسته از صور فلكی كه پس از سفرهای دریانوردان و اخترشناسان اروپایی به نیمكره جنوبی زمین موجودیت پیدا كردند اسامی امروزیتری دارند؛ مانند قطبنما، تلسكوپ، گونیا و میكروسكوپ.
اما صورتهای فلكی تنها طرحوارههایی نیستند كه اخترشناسان در كره آسمان ترسیم كردهاند. در قرن اخیر با رواج نجوم آماتوری، منجمان آماتور نیز اشكال جدیدی را از به هم متصل كردن ستارهها در آسمان ترسیم كردهاند كه به اینها صورتواره (Asterism) میگوییم.
یكی از شاخصترین صورتوارههای شبهای بهاری كه با چشم غیرمسلح میتوان در آسمان دید «مثلث بهاری» (Spring Triangle) است كه سه ضلع آن را سه ستاره به نامهای سِماك رامِح (از صورت فلكی عوا)، سِماك اَعزَل (از صورت فلكی سنبله) و قلبالاسد (از صورت فلكی اسد) تشكیل میدهند.
سماك رامح پرنورترین ستاره صورت فلكی عوا است. با فاصلهای در حدود 37 سال نوری از ما، 176 برابر خورشید درخشندگی دارد، سومین ستاره درخشان آسمان شب است و با رنگی متمایل به زرد که در آسمان شب جلوه میكند. قلبالاسد كمی دورتر است و از فاصله نزدیك به 80 سال نوری در آسمان شب دیده میشود. درخشندگی این ستاره 288 برابر خورشید است! اما در میان این سه، سماك اعزل از همه درخشندگی واقعی بیشتری داشته و البته از همه دورتر است. سماك اعزل در صورت فلكی زیبای سنبله حدود 260 سال نوری از ما فاصله دارد و 12هزار و صد برابر بیشتر از خورشید درخشندگی دارد! اما این سه در كنار یكدیگر فروغی ملایم را در آسمان شب به نمایش گذاشتهاند. هریك از اینها اگر شاید فاصلهاش تا زمین به نصف یا دوسوم فاصله كنونی كاهش مییافت میتوانستند فروغی به اندازه سیاره زهره یا حتی مهتاب در آسمان شب داشته باشند.
برای دیدن ستارههای مثلث بهاری كافی است طبق تصویر بالا در شبهای اردیبهشت حوالی ساعت 21 از شهرهای ایران رو به شرق بایستید و پیدایشان كنید.