دارودرمانی چگونه و با در
 نظر گرفتن چه ویژگی‌هایی در هر فرد شخصی می‌شود؟
اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم، پزشكی شخصی شده یا personalized medicine در واقع اطلاعاتِ در سطح مولكولی فرد را به‌كار می‌گیرد تا تیم سلامت بتواند بهترین تصمیم گیری منجر به ارتقای كیفیت زندگی و مراقبت از او را داشته باشد. این تصمیمات علاوه بر اثر‌گذاری در درمان بیماری می‌تواند در حوزه تشخیص یا حتی پیشگیری هم موثر باشد.
از طرف دیگر، این اطلاعاتِ مولكولی انسان‌ها در واقع تابعی از خصوصیات ژنتیكی آنهاست. به این ترتیب در پزشكی شخصی شده، ما هم می‌توانیم بر اساس خصوصیات پایه‌ای ژنتیكی افراد و هم بر اساس نشانگرهای مولكولی در مورد احتمال ابتلا افراد به بیماری‌ها، حتی قبل از آن‌كه علائم یا نشانه‌های بالینی بیماری بروز كرده باشد، پیش بینی‌ها و اقدامات لازم را انجام دهیم. حتی قبل از آن‌كه بیماری یا علائم آن به‌صورت پیشرفته در بیمار تظاهر پیدا كند. در حوزه دارودرمانی به این علم، دارودرمانی شخصی شده اطلاق می‌شود.در دارودرمانی شخصی شده، علاوه بر خصوصیات ژنتیكی، مولكولی و اختصاصی بیمار، سایر خصوصیات او از قبیل سوابق پزشكی و دارویی، شرایط اختصاصی و حتی ارزش‌ها، عادات و باورهای بیمار به‌كار گرفته می‌شود تا درمان هدفمند همراه با پیشگیری از واكنش‌های نامطلوب دارویی در بیمار تحقق پیدا كند.
  آیا این اتفاق در كشورهای پیشرفته دنیا افتاده؟ نتایج آن در درمان بیماری‌های سخت و صعب‌العلاج چه بوده است؟
این‌كه بگوییم دارودرمانی شخصی شده در كشورهای دنیا به‌طور كامل اتفاق افتاده، حرف درستی نیست. اولا این‌كه هنوز این روش‌های درمانی، تمركز روی داروها و بیماران خاصی دارند و دوم آن‌كه الزاماتی برای اجرایی و
 كاربردی شدن یافته‌ها در این حوزه مورد نیاز است كه هنوز به‌طور كامل تحقق نیافته‌اند.  صرف دستیابی به یك دانش یا تجربه جدید در حوزه پزشكی شخصی شده به این معنا نیست كه از فردا امكان اجرا و عملیاتی كردن آن در بالین بیمار به‌طور روزمره وجود دارد. لازم است ارتباط بین سازمان‌های متولی سلامت و تنظیم‌كنندگان مقررات، محققان، پزشكان، آزمایشگاه‌ها، داروسازان، بیمه‌ها، مراكز ارائه خدمات سلامت، صنایع داروسازی و خود بیماران به‌خوبی برقرار شود‌. در كنار همه اینها باید بسترسازی‌های لازم در سیستم‌های اطلاعات سلامت كشورها صورت بگیرد و سیاستگذاران نظام سلامت منابع مالی و انسانی لازم را پیش‌بینی كنند.
در حال حاضر، سازمان غذا و داروی آمریكا، وزارت بهداشت كانادا و آژانس دارویی اروپا، انجام یك‌سری تست‌های مربوط به نشانگرها و خصوصیات ژنتیك بیماران را قبل از تجویز برای برخی داروها به‌صورت الزام آور و برای برخی دیگر از داروها توصیه كرده‌اند. در حال حاضر سازمان غذا و داروی آمریكا، درج اطلاعات فارماكوژنومیكی را در بروشور بیش از 170 قلم دارو اعلام كرده است تا در تجویز این داروها به آنها توجه شود. از جمله مهم‌ترین این داورها به برخی داروهای ضدسرطان، داروهای اعصاب و روان، داروهای ضد‌عفونت‌های ویروسی از جمله ایدز، داروهای قلبی و عروقی، برخی داروهای ضد‌درد و برخی داروهای مورد استفاده در پیوند عضو می‌توان اشاره كرد. نتیجه همه این اقدامات در نهایت اطمینان از انتخاب درمان مناسب و اثربخشی درمان، كاهش عوارض و سمیت دارویی، تنظیم دوز مبتنی بر ژنتیك بیماران، كنترل هزینه‌ها و در یك كلام تجویز و مصرف منطقی داروها خواهد بود.
  آیا دستیابی به دارودرمانی شخصی شده می‌تواند تحولی در حوزه درمان بیماری‌هایی مثل سرطان، آلزایمر، ام اس، پاركینسون، ایدز، بیماری‌های قلبی، آسم و بیماری‌های خود ایمنی ایجاد كند؟
 پزشكی و دارودرمانی شخصی شده، یك روش یا فناوری خاص نیست كه فكر كنیم ما فقط با یك روش می‌توانیم روش تشخیص یا درمان همه بیماری‌ها را جوابگو باشیم. در این علم، برای هر بیماری و هر دارو و هر گروه بیماران با خصوصیات ژنتیك و شرایط منحصر به‌فردشان، باید نسخه جداگانه‌ای پیچیده شود. حال اگر با این رویكرد در دارودرمانی شخصی شده وارد شویم و تحقیقات لازم را به ثمر برسانیم، می‌توانیم بگوییم قدم بزرگی در درمان هدفمند و منطقی آن بیماری برداشته‌ایم.
  بررسی‌های ژنتیك در این حوزه به نظر بسیار پرهزینه است؛ با این تفاسیر دستیابی به آن برای عموم مردم بسیار دور به نظر نمی‌رسد؟
در حال حاضر این علم در ابتدای راه است و به‌عبارتی ما هنوز به تولید انبوه دانش و تجربه در این حوزه نرسیده‌ایم و در نتیجه ارائه انبوه و همه‌گیر خدمات مرتبط با دارودرمانی شخصی شده، به‌صورت یك امر رایج در نیامده است.
بنابراین، قطعا در حال حاضر، ارائه بسیاری از خدمات مبتنی بر پزشكی یا دارودرمانی شخصی شده، نه برای بیماران و نه برای نظام سلامت و سازمان‌های بیمه مقرون به‌صرفه نیست. با وجود این باید بگویم پروژه ژنوم انسانی، تحول و دستاورد بزرگی را در شناسایی ساختار ژنتیك انسان در اختیار محققان قرار داده است كه بر پایه آن می‌توان در حوزه پزشكی و دارودرمانی شخصی شده گام‌های بزرگی برداشت.
قطعا  همان‌طور كه روزی تصور یك رایانه شخصی روی میزكار یا یك گوشی هوشمند درجیب بغلتان سخت بود، دور از انتظار نخواهد بود كه روزی برسد ما شاهد ثبت توالی ژنومی و ویژگی‌های بیومولكولی افراد در پرونده پزشكی‌شان باشیم. به اعتقاد بنده حداقل در مورد بیماری‌های صعب‌العلاج و تهدید‌كننده حیات، بیماری‌های مزمن شایع و نیز داروهای پرهزینه كه بار بیماری و آسیب‌های اقتصادی -اجتماعی و انسانی ناشی از آنها از منظر نظام‌های سلامت و سیاستگذاران از اهمیت دوچندانی برخوردار است، تحقق این امرخیلی دور نخواهد بود.