آشفته‌بــازار تبلیغات در فضای مجازی

افزایش تبلیغات خارج از عرف در فضای مجازی، خطری است كه جدی گرفته نمی‌شود

آشفته‌بــازار تبلیغات در فضای مجازی

بحث مدیریت در فضای مجازی قدمتی به اندازه خود رونق این فضا دارد، با گسترش ضریب نفوذ اینترنت در سراسر ایران و همه‌گیر شدن این فضا اما نوع مدیریت و نظارت بر این فضا جدی‌تر از گذشته است و در این راه تنها برخوردهای سلبی همچون فیلتر كردن بوده است كه به عنوان راهكار مسؤولان صورت گرفته است؛ راهی كه البته پر واضح است تاثیری در اقبال كاربرانش نداشته و همچنان نظارت روی این فضا به عنوان چالش مهمی برای مسؤولان و كاربران بی‌شمار فضای مجازی مطرح است. مخالفان سیاست‌های دولت در رابطه با این فضا معتقدند فضای مجازی به نوعی به حیاط خلوت دولتی‌ها تبدیل شده است و موافقانش هم از انحصار رسانه‌ای حزب رقیب گله دارند و بر این باورند كه این فضا توانسته انحصار رسانه‌ای آنها را بشكند. اما جدای از دعوای سیاستگذاران این حوزه چیزی كه مورد توافق هر دو دسته است نیاز به نظارت بر محتوای فعالیت رسانه‌های رسمی در این فضاست. نظارتی كه حالا مدتی است به‌واسطه تكرار آگهی‌های خارج از عرف از سوی نهادهای رسمی و شركت‌های خدماتی بیشتر به چشم می‌آید. از بیلبوردهای حاشیه ساز علی بابا بگیرید تا ویدئوی تبلیغاتی نشان تجاری یك شكلات كه حسابی صدای مخالفان را درآورد و البته آگهی‌های هنجارشكن برخی پزشكان كه حتی واكنش تند سازمان نظام پزشكی را هم به همراه داشت. حالا هم آگهی یك شركت بیمه در این فضا دست به دست می‌شود كه برخی‌ها معتقدند بسیاری از هنجار‌های اجتماعی را شكسته است و سنخیتی با فرهنگ و سبك زندگی ایرانی-اسلامی جامعه ندارد. همین است كه دوباره بحث نظارت بر محتوای آگهی‌های فضای مجازی را جدی‌تر از گذشته كرده است.

تا سال‌ها تلویزیون تنها محل پخش محتوای ویدئویی - تبلیغاتی هر محصولی چه فرهنگی و تجاری بود. طی چند سال گذشته و با فراگیر شدن سرویس‌های ویدئویی و همچنین فضای مجازی این انحصار شكسته شد. همزمان با باز شدن فضای تبلیغاتی، ایده‌های جدید در این حوزه بروز كرد و محتوای برخی تبلیغات كه دیگر چارچوب‌های صداوسیما را به همراه نداشت، راحت‌تر شد. اما همان نبود نظارت كافی روی محتوای فضای مجازی معمولا در این فضا تعبیر به بی‌قانونی می‌شده است. به این مفهوم كه بسیاری از تولیدكنندگان آگهی‌های فضای مجازی به این دلیل این فضا را برای تبلیغات خود انتخاب می‌كنند كه گمان می‌كنند قانونی برای آن وجود ندارد، در صورتی كه برای تبلیغات در این فضا هم قانون و مقرراتی هست، هر‌چند نظارتی برای برخورد با بی‌قانونی وجود ندارد. طبق ماده ۳ دستورالعمل كمیته مركزی سازمان‌های تبلیغاتی كشور، «تمامی آگهی‌های مندرج در شبكه‌ها و پیام رسان‌ها تابع ماده ۱۲ آیین‌نامه تاسیس و نظارت بر نحوه كار و فعالیت كانون‌های آگهی و تبلیغاتی و سایر قوانین و مقررات تبلیغاتی كشور هستند و رعایت آنها الزامی است.» این ماده ۱۲ آیین‌نامه نكات مختلف و زیادی را شامل می‌شود كه دو بند آن به تنهایی تناقض آشكاری دارد با همه آگهی‌های عنوان شده در این گزارش. «الف ـ آگهی‌های تبلیغاتی باید با موازین شرعی و قانونی كشور منطبق باشد.» و «ث ـ آگهی تبلیغاتی نباید محتوی گفتار یا تصاویری باشد كه برای اخلاق و معتقدات مذهبی و عفت عمومی توهین‌آمیز باشد.» با همین دو بند قانونی می‌توان متوجه شد هم آگهی شركت بیمه و هم ویدئوی تبلیغاتی شكلات و هم همه آگهی‌های پزشكان متخلف در فضای مجازی از قانون موجود سرپیچی كرده‌اند.
 فتح تهران توسط علی‌بابا
وقتی بیلبوردهای علی بابا بزرگراه‌های تهران را فتح كرد بسیاری از موفق بودن ایده تبلیغاتی این شركت نوشتند، به باور آنها تبلیغ و ضد تبلیغ وجود ندارد، تابلوهای تبلیغاتی كه بتواند سر و صدا كند یعنی رسالتش را انجام داده چرا كه گزاره معروفی در تبلیغات وجود دارد با این محتوا كه «شهرت خوب و شهرت بد نداریم، شهرت، شهرت است.» اما بسیاری از كارشناسان حوزه رسانه هم صدایشان بلند شد كه تابلوی تبلیغاتی دیگر یك ابزار نیست و سال‌هاست كه به عنوان یك رسانه -اتفاقا تاثیرگذار-مطرح است. همین است كه محتوای تبلیغاتی تابلوهای تبلیغاتی صرفا كاركرد تبلیغاتی ندارد و می‌تواند حتی منجر به تغییر در سبك زندگی افراد شود. ماجرای علی بابا اما فراتر از گلایه نرم كارشناسان حوزه رسانه بود. چرا كه بسیاری با توجه به آرایش غلیظ شخصیت مرد روی تابلو این آگهی را هنجارشكن و گستاخانه توصیف كردند. هر چند مهرشاد كاظمی، مدیركل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران هم در گفت‌وگویی با جام‌جم همه این موارد را رد و عنوان كرد، این آگهی به نظر او هیچ مشكلی نداشته است!
 جولان پزشكان در دنیای مجاز ی
رسیدن هرم جمعیتی ایران به دوره درمان، شبكه‌های اجتماعی را پر كرده است از آگهی‌های پزشكی. هر شبكه اجتماعی هم به فراخور كاربرانش جنس آگهی متفاوتی را طلب می‌كند، از جراحی‌های زیبایی در اینستاگرام بگیرید تا شفای عرفانی بیماران در تلگرام! اما آش آگهی‌های هنجارشكن برخی از پزشكان آن‌قدر شور شد كه پای پلیس فتا و سازمان نظام پزشكی را هم به ماجرا باز كرد. خرداد امسال بود كه پس از هشدارهای متعدد كارشناسان درخصوص تبلیغات گمراه‌كننده و خارج از عرف پزشكان سرانجام رئیس سازمان نظام پزشكی خواستار برخورد با تبلیغات پزشكی غیرمجاز شد. هشدارهای سازمان نظام پزشكی و برخورد پلیس فتا در حالی بود كه همچنان شاهد تبلیغ گسترده خارج از عرف پزشكی به‌خصوص تبلیغات پزشكان زیبایی در فضای مجازی بودیم. تبلیغاتی كه در مواقعی به استفاده از تصاویر برهنه و خارج از عرف بیماران در این فضا می‌پرداخت و یك پزشك حتی بدون توجه به حقوق بیمار، عكس‌های آنها را به‌راحتی منتشر می‌كرد. این در حالی بود كه منتشركنندگان این تصاویر، عكسی از پیكر بیمار منتشر می‌كردند كه با موازین شرعی ما در تضاد مشهود قرار داشت و بی‌توجهی به این موضوع باعث شده بود كه صفحات برخی پزشكان پر از عكس‌های دور از شؤونات اسلامی و فرهنگی باشد. رسانه‌ای شدن این ماجرا واكنش دبیر شورای عالی نظام پزشكی را هم به همراه داشت. محسن مصلحی در همان روزها اعلام كرد هم از نظر قانون و هم از نظر وجهه جامعه پزشكی و شرافت انسانی، تبلیغ در حوزه پزشكی به‌طور كل ممنوع است. حتی تبلیغ درباره خدمات نیز طبق آیین‌نامه تبلیغات مصوبه شورای عالی پزشكی ممنوع است.
 تبلیغ تلخ شكلات تلخ
از آگهی خارج از عرف یك شركت بیمه و حتی تبلیغات هنجارشكن پزشكان هم كه بگذریم انتشار یك ویدئوی تبلیغاتی از یك شركت شكلات‌سازی هم چند وقت پیش حسابی سر‌و‌صدا به پا كرد و باعث بحث و جدل میان كاربران فضای مجازی شد. بسیاری معتقد بودند این تیزر تبلیغاتی مرزهای شرع و عرف را جابه‌جا كرده است و محتوای آن را می‌توان كاملا خارج و مخالف با عرف و موازین شرعی دانست. تصاویر این ویدئو به‌نحوی بود كه توجه هیچ بیننده‌ای به تبلیغ شكلات جلب نمی‌شد و تنها جلوه‌های بصری هنرپیشه زن به چشم می‌آمد. انتشار این ویدئو آن هم در آستانه روز زن باعث شد بسیاری آن را شیطنت شركت شكلات سازی بدانند و دوباره حرف از نظارت بر محتوای آگهی‌ها مطرح شود. این ویدئو سبب شد بار دیگر كاربران شبكه‌های اجتماعی این اقدام را متهم كنند و از وزارت ارشاد بخواهند در نوع تبلیغات در فضای مجازی ورود كرده و به اصطلاح فیلترهایی برای این نوع تبلیغات قرار دهد اما حالا و با گذشت یك‌سال همچنان به نظر می‌رسد هیچ مدیریتی در این فضا وجود ندارد و حتما كه باید انتشار یك آگهی خارج از عرف به نوعی رسانه‌ای شود تا واكنش حداقلی برخی از سیاستگذاران را به‌همراه داشته باشد.