بیماری كه تحت بازسازی صورت قرار گرفت چه شرایطی داشت؟
این جراحی برای یك خانم 33 ساله بود كه بر اثر تصادف شدیدی كه حدود دو سال پیش برایشان اتفاق افتاده بود، صورتش از جمله هر دو طرف كاسه چشم، بینی، فك بالا و پایین كاملا شكسته بود و چشمش را هم در حادثه از دست داده بود. ایشان به مركزی مراجعه كرده بودند كه متخصص جراحی فك و صورت در آن حضور نداشته و توسط همكار دیگری اقداماتی روی او صورت گرفته، اما خیلی موفقیت‌آمیز نبوده و صورت بیمار خیلی دچار آسیب شده بود به طوری كه حتی ارتباطات اجتماعی بیمار هم تحت تأثیر قرار گرفته بود. استخوان‌های صورت در این حادثه به حدی آسیب دیده بودند كه شكستن دوباره آنها و جابه‌جا كردنشان در جای قبلی امكان‌پذیر نبود.
 از چه فناوری‌هایی برای ترمیم صورت بیمار استفاده كردید؟
آنچه ما برای این بیمار انجام دادیم، این بود كه با استفاده از  فناوری‌های جدیدی كه در حال حاضر وجود دارد، شامل سی‌تی‌اسكن سه‌بعدی و نرم‌افزارهای پیچیده‌ای كه می‌توانند صورت را بازسازی كنند، توانستیم در فضای نرم‌افزار جراحی را انجام دهیم و پروتزهای لازم را ساخته و قسمت‌های آسیب‌دیده را بازسازی كنیم. طراحی توسط این نرم‌افزار در مركز تحقیقات فك و صورت بیمارستان شریعتی و شركت‌های دانش‌بنیان طب دیجیتال انجام شد و پروتزهای اختصاصی برای بیمار ساخته شد. معمولا شكستگی‌های صورت یك‌طرفه هستند و از تصویر آینه‌ای قسمت سالم صورت، بخش آسیب‌دیده را بازسازی می‌كنند. اما در این بیمار، چون كل صورت از بین رفته بود، ما هیچ الگویی نداشتیم. اما از فناوری دیگری استفاده كردیم. در مركز تحقیقات جراحی فك و صورت دانشگاه تهران با همكاری دانشگاه فناوری‌های نوین، فناوری دیگری مورد استفاده قرار می‌گیرد كه اطلسی تهیه شده كه ما برای بیمارانی با آسیب دوطرفه صورت استفاده كردیم و تازه بودن این كاری كه كردیم بیشتر به استفاده از این اطلس برمی‌گردد. درواقع ما با استفاده از این اطلس، از سی‌تی‌اسكن افراد سالم استفاده كردیم و سی‌تی‌اسكنی را كه اندازه‌هایش با اندازه‌های صورت بیمار شبیه بود بر صورت بیمار را منطبق كردیم تا بتوانیم شرایط مطلوب را فراهم كنیم و پروتز مناسب را برای بیمار بسازیم. این پروتز در فضای مجازی با استفاده از اطلس ساخته شد و بعد با استفاده از چاپگر سه‌بعدی پرینت شد. در اتاق عمل، قسمت‌های آسیب‌دیده صورت بیمار  را دوباره باز كردیم و با استفاده از  فناوری  دیگری به نام نویگیشن استفاده كردیم. این دستگاه، محل قرارگیری پروتز را دقیق مشخص می‌كند و دقت كار را بالا می‌برد و درنهایت پروتز را روی صورت بیمار و ناحیه كاسه چشم و فك بالا نصب و ثابت كردیم.
همین‌طور شكستگی فك بالا و اینكه ارتباط دندان‌های بیمار هم با هم قطع و جویدن هم برای بیمار دچار مشكل شده بود، فك بالای بیمار هم به سه قسمت شده بود و با این عمل تمام این مشكلات به حالت طبیعی برگشت و جفت شدن دندان‌ها هم ترمیم شد. علاوه بر این، از دنده بیمار غضروف برداشته شد و به كمك آن، بینی بیمار را كه كاملا از بین رفته بود بازسازی كردیم. از قبل هم یك پروتز چشمی برای بیمار ساخته شده و داخل پروتز صورت و به جای چشم از دست رفته بیمار قرار گرفته است.
 وضعیت بیمار در حال حاضر چگونه است؟
درواقع، در این عمل جراحی، تركیبی از گِرَفت و پیوند از خود بیمار، بازسازی سیستم جونده و بازسازی صورت بیمار با استفاده از این فناوری‌ها و همزمان با جراحی انجام شد كه كار پیچیده‌ای بود و عمل حدود چهار تا پنج ساعت طول كشید. خوشبختانه در حال حاضر، بیمار از آی‌سی‌یو خارج شده و شرایط مطلوبی دارد.
 پروتز گذاشته شده برای بیمار چه مقدار به چهره طبیعی بیمار شباهت دارد؟
در ساخت این پروتز ثابت از اطلس استفاده شده و ما تعداد قابل توجهی سی‌تی‌اسكن‌های نرمال را تهیه كردیم و دپویی از آنها به‌دست آوردیم، سی‌تی‌اسكنی كه شبیه‌ترین اسكلت را به صورت داشته، انتخاب كردیم و براساس آن، صورت بیمار را دوباره بازسازی می‌كنیم.
 از عكس‌های چهره بیمار نمی‌شد برای شبیه‌سازی پروتز با چهره بیمار استفاده كرد؟
خیر. عكس‌های بیمار تنها نسج نرم بیمار را نشان می‌دهد و استخوان‌های بیمار را نشان نمی‌دهد. اسكلت بیشتر در سی‌تی‌اسكن نشان داده می‌شود و ما با استفاده از آن اسكلت صورت بیمار را بازسازی كردیم. البته ممكن است بعدا روی بافت و نسج نرم صورت بیمار هم كارهایی انجام شود. با توجه به مقالاتی كه در این زمینه وجود دارد، تفاوت میان اطلس و تصویر آینه‌ای خیلی زیاد نیست و حتی در برخی مقالات ذكر شده كه اطلس به دلیل ارائه اندازه‌های دقیق‌تر، تصویر شبیه‌تری به تصویر آینه‌ای ارائه می‌دهد.
 فناوری‌های به كار رفته در این جراحی تا چه حد ایرانی بودند؟
نكته مهم این است كه غیر از نرم‌افزار كه منبع خارجی داشت، در بقیه كارها از كارشناسان و شركت‌های دانش‌بنیان ایرانی استفاده كردیم كه در كاهش هزینه‌ها تأثیر بسیار زیادی داشت. به عنوان مثال، اگر بیماری برای انجام این چند عمل به خارج از كشور برود، بالای 50 تا 60 هزار دلار باید هزینه كند. اما در داخل كشور، علاوه بر كاهش هزینه‌های سفر، هزینه‌های درمان هم به طور قابل توجهی كاهش می‌یابد. هزینه‌های خود جراحی كاملا دولتی و به وسیله بیمه‌های معمول پایه پرداخت شده یا حتی بستری خارج از تعرفه‌های دولتی نبوده و تنها برای خدماتی چون طراحی، پرینت سه‌بعدی و فناوری‌های استفاده شده در این عمل كه تحت پوشش بیمه نیستند، هزینه‌های زیر ده میلیون تومان از بیمار دریافت شد كه در مقایسه با هزینه‌ها در خارج از كشور بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تر است.
 چه افراد و سازمان‌هایی به شما در این عمل جراحی کمک کردند؟
در اینجا از معاونت محترم پژوهشی وزارت بهداشت، دکتر ملک زاده تشکر می‌کنم که از ابتدای این پروژه در کنار ما بودند. همچنین از مسؤولان قبلی و فعلی بیمارستان شریعتی که امکانات فیزیکی این کار را برای ما فراهم کردند و نیز از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری که در خرید بعضی از دستگاه‌های ساخت ایران به ما کمک کردند سپاسگزاریم.
 نمونه‌های دیگری غیر از این بیمار هم داشته‌اید؟
بله. این بیمار پیچیده‌ترین بیماری بود كه داشتیم و به دلیل دوطرفه بودن عارضه، مجبور شدیم از اطلس برای بازسازی استفاده كنیم، اما تاكنون انواعی از بیماران را داشته‌ایم. ما از حدود 12 سال پیش در بیمارستان شریعتی از این فناوری‌ها استفاده می‌كردیم، اما تجمیع این‌ها كه شامل استفاده از تركیبی از این فناوری‌ها می‌شد، در این عمل رخ داد كه اتفاق تازه‌ای را در كشور رقم زد. درواقع، بیمار در این مركز همه خدمات را یك‌جا دریافت می‌كند. از این فناوری‌ها با همكاری جراحان اعصاب برای بازسازی جمجمه و رفع نقایص آن هم استفاده كرده‌ایم.
 احتمال پس زدن پروتز پیوندشده به بیمار وجود دارد؟
پروتزهایی كه به صورت اختصاصی برای بیمار ساخته می‌شوند، از یك طرف بحث مواد به كار رفته در ساخت آن مطرح است؛ می‌توان از فلز، پلیمر و بعضی مواد اختصاصی ساخته شوند كه هر كدام معایب و مزایای خاص خودشان را دارند. ما در ساخت پروتز دو طرفه برای این بیمار از «متیل متاكریلات» استفاده كردیم، اما می‌توان از پلیمرهایی هم استفاده كرد كه بعضی بسیار گران‌قیمت هستند. این پروتزها خیلی دفع پیوند ندارند، اما دو احتمال وجود دارد؛ یكی جابه‌جایی كه در این پروتز به دلیل ثابت كردن پروتز، این احتمال وجود ندارد و احتمال دیگر، عفونت است كه اگر بدن قادر به تحمل پروتز نباشد، ممكن است مجبور به خروج پروتز شویم، اما امروزه در دنیا از سلول‌های بنیادی و پلیمرهای قابل جذب هم استفاده می‌شود كه ما در ایران مشغول كار روی این قبیل طرح‌ها هستیم تا بتوانیم به این قابلیت‌ها هم دست پیدا کرده و آنها را اجرا كنیم و تا حد امكان جسم مصنوعی وارد بدن بیمار نكنیم و بتوانیم از انواع بایواكتیو آنها استفاده كنیم كه با بدن تعامل می‌كنند و سلول‌های بنیادی در آن استفاده می‌شود.