تغییر دیدگاه نسبت به جهان در عصر فضا

به مناسبت آغاز هفته جهانی فضا

تغییر دیدگاه نسبت به جهان در عصر فضا


در سكانسی از فیلم «انجمن شاعران مرده» رابین ویلیامز در نقش معلم، شاگردان خود را یك به یك دعوت می‏كرد روی میز معلم بیایند و با ایستادن در این جای غیرعادی كلاس را از نقطه نگاه دیگری ببینند و بشناسند! او از این استعاره استفاده كرد تا به دانش‌آموزان یاد بدهد كه با تغییر نقطه نگاه به جهان، می‏توانیم جهانی جدید ببینیم و چیزهای تازه‌ای را كشف كنیم و زندگی دیگری را در آن تجربه كنیم.سفر به فضا نیز برای انسان چیزی از جنس چنین تغییری در دیدگاه نسبت به جهان است. بیشتر فضانوردان در پاسخ به این سوال كه مهم‌ترین چیزی كه از فضا دیده‏ می‌شود، چیست، می‌گویند: «از فضا روی زمین مرزی بین كشورها دیده‏ نمی‏شود.» بیان زیبایی كه از تغییر نقطه نگاه به جهانی سراسر درگیر جنگ و رقابت به دست آمده است.یا آن شاعرانه زیبای كارل ساگان از نمای زمین ثبت شده در تصویر فضاپیمای وویجر 1 از فاصله شش میلیون كیلومتری كه آن را یك «نقطه آبی كمرنگ» توصیف می‌كند خانه همه تاریخ و میراث بشر است و یاد ما می‏آورد چه ناچیز است آنچه برایش چنین در تكاپو و جدال هستیم. این هم بیان دیگری از یك تغییر نگاه است كه فناوری فضایی برایمان به ارمغان آورده است.

كم نیستند از این دست رویكردهای متمایز حاصل از سفر به فضا، اما اینجا می‏خواهیم یك نقطه نگاه دیگر را بررسی كنیم و از آن الهام بگیرم. مارك وندن‏های فضانورد آمریكایی است كه در مجموع 168 روز و پنج ساعت را در فضا گذرانده و در این مدت در چهار ماموریت راهپیمایی فضایی، 20 ساعت و 45 دقیقه را خارج از ایستگاه بوده است. او در مدت اقامت خود در ایستگاه فضایی با یك برنامه رادیویی مصاحبه كرد و در پاسخ به این سوال كه: شگفت‏انگیز‏ترین چیزی كه در سفر به فضا با آن رو به‌رو شدی چه بود؟ پاسخ داد: «نازكی اتمسفر».

بله، واقعا هم شگفت‏انگیز است. فاصله ما با آنچه مرز فضا می‏نامیم فقط صد كیلومتر است (یعنی حدود فاصله كرج تا قزوین) و ضخامت اتمسفر غلیظی كه ما را حفاظت می‏كند بسی كمتر از این و حدود 30 كیلومتر است (یعنی تنها حدود فاصله تهران تا كرج!) با مقایسه این اعداد با ابعاد كره زمین درمی‏یابیم كه اگر زمین را یك سیب تصور كنیم، محیط‏زیست ما كه در واقع همین اتمسفر غلیظ اطراف زمین است، از ضخامت پوست سیب هم نازك‏تر است! و ما تنها محدود به همین اندك سهم از بیكران جهان مانده‏ایم. مارك وندن‏های فضانورد هم وقتی این مطالب را به آن برنامه رادیویی می‏گفت تنها 400 كیلومتر با زمین فاصله داشته است، او هم راه دوری نرفته. اگر كیهان را چون دریایی بیكران فرض كنیم، ما به كودكی می‏مانیم كه تنها در ساحل تا مچ پا را خیس كرده است و سوال اینجاست: آیا انسان را همین بس است؟
شاید تا مدتی دیگر هم سرگرم گوشی پرچمدار بعدی و آخرین گجت معرفی شده به بازار باشیم، ولی در نهایت این ما را كافی نیست. سفر به مریخ یك نیاز انگیزشی است برای نجات گونه‏ ما كه شاید تنها گونه هوشمند در جهان مرئی و قابل دسترس باشد. ساخت كلونی روی ماه یك الزام است برای میان‏سیاره‏ای شدن نژاد بشر و استخراج فناوری‏های آینده برای سفر میان‏ستاره‏ای از دل داستان‏های علمی‏ -تخیلی، یك افق دید محرك است برای ما تا محدود به این پوست سیب نازك نمانیم.بیایید از دید فضانوردان به زمین و سپر نازك حفاظتی‏اش برای ما نگاه كنیم تا ارزش همین محیط‏زیست كوچك و شكننده خود را بیشتر بدانیم و هم به فراسوی آن، یعنی فضا جدی‏تر و بابرنامه‏تر فكر كنیم.