اكران ناموفق یك فیلم ورزشی، باعث شد سراغ بیاعتنایی سینمای ایران به این گونه سینمایی برویم
ورزش در خاک سینما
گلزنی غلام وفاخواه و مسعود معینی و قهرمانی دراماتیك و رویایی تیم فوتبال استقلال در مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا در 1970 یكی از فرازهای تاریخ باشكوه و 74 ساله یكی از بزرگترین باشگاههای تاریخ فوتبال ایران است كه روایت آن در مستند آبی به رنگ آسمان به كارگردانی امیر رفیعی آمده و این روزها در برخی سینماهای كشور اكران میشود. اكران عمومی این مستند ورزشی باعث شد سراغی از وضع فیلمهای ورزشی در سینمای ایران بگیریم كه به شكل واضحی به هیچ وجه حال و روز خوشی ندارد و هیچگاه سینمای ما بها و ارزشی برای این گونه مهم و محبوب سینمایی قائل نبود. سینمای ایران نه از افتخارات ورزشی، بهره میبرد و نه از ظرفیت قصه گویی در فضای ورزش. به عبارت دیگر درك صحیحی از دراماتیزه كردن قهرمانها و افتخارات و فرازهای ورزشی در سینمای ایران وجود ندارد. فیلمهای ورزشی ایران با اغماض و ارفاق از عدد 10 فراتر میرود و تازه همین تعداد واقعا اندك و درعین حال تلخ و خندهدار هم ساختار چندان محكم سینمایی ندارند، هرچند دو سه مورد آنها به هرحال زمان اكران خود به فروش خوبی هم در گیشه دست پیدا كردند، اما این روند به دلایل مختلف ادامه پیدا نكرد، بهطوری كه سلیقه و ذائقه ورزشی سینمادوستان ایرانی هم در این زمینه تربیت نشد و شكل نگرفت و احیانا اگر هم فیلم ورزشی موفقی هم در سینمای ایران اكران شود، با اقبال مخاطبان مواجه نشود. اما در آنسو واقعا مرغ همسایه غاز است و فیلمهای ورزشی موفق و ماندگاری را میتوان مثال زد كه ظرفیتهای بالا و بالقوه این گونه سینمایی را یادآوری میكند.
میزان فروش: 82 میلیون تومان
این مستند به كارگردانی امیر رفیعی و تهیهكنندگی رفیعی و علی فتحا...زاده تا اینجا و بعد از یك ماه اكران، حدود 82 میلیون تومان در گیشه فروخته است. بااینكه سوژه فوتبالی جذابی چون باشگاه استقلال و چهرههای شناخته شدهای چون همایون ارشادی، مهناز افشار، سیامك انصاری، فرهاد اصلانی، حمیدرضا آذرنگ، بابك حمیدیان و رضا یزدانی در فیلم حضور دارند، اما فیلم با اقبال خوبی روبهرو نشده و میتوان دست كم در گیشه آن را شكست خورده دانست. در حالیكه اگر نیمی از انبوه طرفداران استقلال هم برای دیدن این فیلم به سینما میآمدند، با فیلمی چند میلیاردی و ركوردشكن روبهرو بودیم.
عرق سرد
میزان فروش: 2 میلیارد تومان
باوجود اینكه عرق سرد فیلمی در گونه اجتماعی و درام است اما پایه و اساس فیلم، حول موضوعی ورزشی میچرخد. البته سهیل بیرقی، كارگردان عرق سرد از زندگی یك فوتبالیست زن استفادهای دیگر میكند و به زندگی مشترك پرچالش او با همسرش میپردازد و داعیه حمایت از حقوق زنان را دارد. عرق سرد همین فروش نه چندان خوبش را هم مدیون سوژه ملتهب مبتنی بر واقعیتش و حضور چهرههای شناخته شده اش است، هرچند یكی از انتقادات برخی تماشاگران و منتقدان به بازیگر نقش اصلی زن فیلم است كه وزنش نسبتی با یك فوتبالیست حرفهای نداشت.
غلامرضا تختی
میزان فروش: 2 میلیارد تومان
احتمالا این فیلم به كارگردانی بهرام توكلی، به لحاظ ساختار و كیفیت، مهمترین اثر در میان فیلمهای ورزشی تاریخ سینمای ایران باشد، هرچند به دلیل همان افت سلیقه و گرایش نداشتن مخاطب ایرانی به فیلمهای گونه ورزشی، حتی از فیلمی در این حد و اندازه و درباره اسطوره كشتی ایران یعنی جهان پهلوان تختی هم استقبال خوبی نمیشود. رقم دو میلیارد تومانی فروش فیلم هم باتوجه به هزینه تولید بسیار زیادتر فیلم، قطعا تعبیری جز شكست ندارد. هرچند فیلم تا حدودی نقدهای مثبتی از برخی منتقدان دریافت كرد.
پرواز از اردوگاه
میزان فروش: 300 میلیون تومان
این ساخته حسن كاربخش از پرفروشترین و پرمخاطبترین فیلمهای ورزشی سینمای ایران است و در سالهای 74 تا 80 و در چند نوبت اكران، مخاطبان زیادی بهویژه در شهرستانها را به سالنهای سینما كشاند. هرچند فیلم در فضای جبهه و جنگ میگذرد و حتی برخی آن را فیلمی جنگی میدانند، اما میتوان به دلیل سكانسهای پایانی و مهم فیلم كه شامل مبارزات جمشید هاشمپور با نیروهای دشمن در میدان مسابقه رزمی است، آن را به خاك محدود ورزشی سینمای ایران كشاند.
قهرمانان كوچك
میزان فروش: دو میلیارد و 600 میلیون تومان
این فیلم به كارگردانی حسین قناعت باوجود اینكه اثری در ژانر كودك و نوجوان است، اما به دلیل صحنههای اكشن فیلم كه با محوریت ورزش تكواندو به تصویر كشیده میشود و به دلیل حضور قهرمان تكواندوی ایران و جهان، یوسف كرمی میتوان آن را در گونه ورزشی هم دسته بندی كرد. این میزان فروش باتوجه به اینكه فیلم در ژانر كودك و نوجوان است، یك موفقیت گیشهای به حساب میآید، اما به عنوان یك فیلم ورزشی تمام و كمال و درست و حسابی، چندان نمیتوانیم روی آن حساب باز كنیم.
فوتبالیستها
میزان فروش: 50 میلیون تومان
حضور چهرههای فوتبالی مشهور و محبوبی چون علی پروین، حمید استیلی و افشین پیروانی درصورت یك قصه فوتبالی جذاب قابلیت تبدیل شدن به فیلمی تماشایی را داشت، اما فوتبالیستها به كارگردانی علیاكبر ثقفی كه بازیگرانی چون فاطمه گودرزی و جمشید اسماعیلخانی هم در آن بازی میكردند، چنگی به دل نزد و به جز كنجكاویهایی اندك در سال 81، گیشه موفقی نداشت.
مثلث آبی
میزان فروش: 10 میلیون تومان
این فیلم به كارگردانی هادی صابر كه در سالهای 79 و 80 در سینماها اكران شد، از ناموفقترین فیلمهای ورزشی است و حتی حضور چهرههایی چون جواد زرینچه هم برای موفقیت در گیشه به داد آن نرسید.
یاسهای وحشی
میزان فروش: 15 میلیون تومان
این فیلم ساخته محسن محسنی نسب كه سال 80 اكران شد، از موفقترین فیلمهای ورزشی سینمای ایران دستكم در گیشه است. فیلمی كه البته زمینهای جنگی دارد و نمیتوان آن را یك فیلم ورزشی صرف دانست. بخشهای مهم فیلم به مسابقات كاراته قهرمانان ایرانی با ضدقهرمانان خارجی میپردازد.
صفر تا سكو
میزان فروش: 400 میلیون تومان
زندگی پرفراز و نشیب سه خواهر ورزشكار، از آن سوژههایی است كه میتوان بهرهای دراماتیك و سینمایی از آن برد كه سازندگان صفر تا سكو (سحر مصیبی: كارگردان و مهتاب كرامتی و طهورا ابوالقاسمی: تهیهكنندگان) از آن بهره بردند. ضمن اینكه بخش زیادی از شهرت این خواهران، مربوط به حضورشان در برنامه تلویزیونی ماه عسل بود. این مستند از معدود آثار موفق به لحاظ ساختاری در میان فیلمهای ورزشی ایران است و در جشنواره سی و پنجم فیلم فجر سینماحقیقت تحسین شد.
شیرهای جوان
میزان فروش: 200 میلیون تومان
این فیلم هم كه كارگردانی آن را محسن محسنینسب به عهده داشت، گیشه موفقی داشت و از سال 79 تا 85 و در چند مقطع در سینماهای تهران و شهرستانها اكران شد. شیرهای جوان هم ورزش كاراته را دستمایه روایت قصه قرار داده بود.
یك گونه محبوب و موفق
هرچقدر سینمای ایران به فیلمهای ورزشی پشت پا میزند و بیاعتنایی میكند، سینمای جهان بهخوبی از این ظرفیت مهم بهرهبرداری كرده است. نیاز به اشاره ما نیست و بهتر میدانید كه این گروه از فیلمها، چطور در گیشه و حتی در مواجهه با منتقدان و تماشاگران خاص و نخبه پسند سینمایی موفق عمل میكنند. این هم چند نمونه با عدد و رقم.
عزیز میلیون دلاری
ورزش: مشتزنی
هزینه تولید: 30 میلیون دلار
میزان فروش: 216 میلیون دلار
موفقیت اعتباری: اسكار بهترین فیلم، بهترین كارگردان، بهترین بازیگر زن، بهترین بازیگر نقش مكمل مرد و موفقیت در گلدن گلوب و نقدهای مثبت.
راكی
ورزش: مشترنی
هزینه تولید: یك میلیون دلار
میزان فروش: 225 میلیون دلار
موفقیت اعتباری: اسكار بهترین فیلم، بهترین كارگردان، از فیلمهای تاثیرگذار تاریخ سینما كه منجر به ساخت فیلمهای راكی 2، 3، 4، 5، كرید و كرید 2 شد كه همه آنها فروشهایی بالا در گیشه داشتند و به سوددهی كامل رسیدند.
گاو خشمگین
ورزش: مشتزنی
هزینه تولید: 18 میلیون دلار
میزان فروش: 23 میلیون دلار (فقط در آمریكای شمالی)
موفقیت اعتباری: اسكار بهترین بازیگر مرد و... از موفقترین فیلمهای ورزشی تاریخ سینمای جهان ساخته مارتین اسكورسیزی و بازی تماشایی رابرت دنیرو كه استفادهای درخشان از ورزش برای خلق یك درام درست و حسابی میكند.
بیلیاردباز
ورزش: بیلیارد
هزینه تولید: دو میلیون دلار
میزان فروش: هفت میلیون دلار
موفقیت اعتباری: این ساخته رابرت راسن با بازی جذاب پل نیومن از مهمترین درامهای تاریخ سینماست كه بهرهای هنرمندانه از یك ورزش میبرد.
فرار به سوی پیروزی
ورزش: فوتبال
هزینه تولید: ده میلیون دلار
میزان فروش: 27 میلیون دلار
موفقیت اعتباری: این ساخته جان هیوستون كه از بازیگران مشهوری چون سیلوستر استالونه، ماكس فون سیدو و مایكل كین و فوتبالیستهای بزرگی چون پله و اسوالدو آردیلس و بابی مور بهره میبرد، از مشهورترین و محبوبترین فیلمهای ورزشی تاریخ سینماست كه در زمینهای جنگی روایت میشود.