امروز روز تولد مخترع دینامیت و آغازكننده جایزه نوبل است، نگاهی انداخته‌ایم به زندگی نوبل و روند این جایزه
نوبل با بوی دینامیت
عنوان جذابی است كه سال‌ها ادیبان و دانشمندان بسیاری دوست داشتند آن را از خود كنند تا در كارنامه فعالیت‌هایشان بنویسند دارنده جایزه نوبل. برای مردم عادی هم عنوان پرطمطراقی است كه می‌تواند توجه‌شان را جلب كرده و به‌خصوص در بخش نوبل ادبیات بكشاندشان به سمت خواندن آثار نویسنده‌ای كه شاید قبل از دریافت نوبل او را خیلی هم نمی‌شناخته‌اند. امروز تولد پایه‌گذار جایزه نوبل است، مردی كه یك پشیمانی و افسردگی ناشی از آن مسیرش را تغییر داد و او را واداشت تا تلاش كند عنوان مخترع دینامیت و اسلحه‌ساز را در كنار اسمش كمرنگ كند.
سلام جناب آقای نوبل
همان‌طور كه گفتیم امروز تولد جناب برنارد آلفرد نوبل است؛ هم شیمیدان و مخترع دینامیت و هم پایه‌گذار جایزه مشهور نوبل در جهان. نوبل سالانه تحت عنوان معتبرترین جایزه در حوزه‌های علمی به یك دانشمند در پنج حوزه فیزیك و شیمی، صلح، ادبیات، پزشكی و فیزیولوژی و اقتصاد تعلق می‌گیرد. حالا ربطش به این آقای نوبل چیست؟ ربطش چیزی است شبیه آنچه آقای سعدی خودمان می‌گوید: نام نیكو گر بماند ز آدمی/ به كزو ماند سرای زرنگار
جناب آقای نوبل شیمیدان، مهندس، مخترع و كارخانه‌دار سوئدی دینامیت را اختراع كرد، او بعدتر پشیمان از مسیری كه رفته، سرمایه‌ای را كه از راه ساخت تسلیحات كسب كرده بود صرف بنیانگذاری مهم‌ترین جایزه جهانی با عنوان نوبل كرد. این چهره سوئدی در طول عمر خود 350 اختراع به ثبت رساند و در زمان مرگ مالك 90 كارخانه تولید سلاح بود. او بیشتر عمر خود را صرف سفر به كشورهای مختلف برای احداث كارخانه كرد اما...
زمانی‌كه لودویگ نوبل برادر آلفرد در سال 1888 درگذشت، آلفرد نوبل برای دیدن كن به فرانسه رفته بود كه آگهی ترحیم برادرش را در یك روزنامه دید. این نشریه فرانسوی لودویگ را به دلیل فعالیت‌هایش در زمینه مواد منفجره متهم كرده و تیتر زده بود: سوداگر مرگ مُرد. آلفرد نوبل به فكر فرورفت و حس كرد كه دوست ندارد پس از مرگش روزنامه‌ها بنویسند: دكتر آلفرد نوبل كه با یافتن راه‌هایی برای كشتن سریع‌تر انسان‌های بیشتر ثروتمند شد، روز گذشته بدرود حیات گفت. بنابراین او 27 نوامبر 1895 در باشگاهی سوئدی - نروژی آخرین وصیت‌نامه‌اش را امضا كرد و قسمت اعظم دارایی‌اش را برای بنیانگذاری جایزه نوبل اختصاص داد. او با تخصیص 94درصد میراثش، مبلغ 31 میلیون و 225 هزار كرونی را صرف راه‌اندازی پنج جایزه نوبل پزشكی، شیمی، ادبیات، فیزیك و صلح كرد. این جایزه قرار شد هر سال با در نظر گرفتن ملاك‌های آلفرد نوبل كه در وصیت‌نامه‌اش قید شده به برترین شخصیت‌های جهان بدون درنظر گرفتن ملیت آنها اعطا شود. آلفرد نوبل كه از بیماری آنژین رنج می‌برد، سرانجام سال 1896 درگذشت و اكنون جهان او را نه به عنوان مخترع دینامیت، بلكه بیشتر با لقب بنیانگذار جوایز نوبل به یاد می‌آورد. بدن او در استكهلم به خاك سپرده شد.
نوبل‌های حاشیه‌ساز
آلفرد نوبل در وصیت‌نامه خود شرط اعطای جایزه نوبل ادبیات را نگارش اثری در راستای ایده‌آل‌ها دانست. آكادمی سوئدی نوبل سال‌های بسیار تصور می‌كرد منظور از این جمله نگارش آثار ایده‌آلیستی است. به همین دلیل نویسندگانی چون لئو تولستوی و هنریك ایبسن كه در آثار خود كمتر به فاكتورهای رمانتیك توجه داشتند، شایسته دریافت نوبل ادبیات شناخته نشدند. گفته می‌شود خصومتی كه نوبل با یك ریاضیدان داشت، دلیل تخصیص داده نشدن جایزه در رشته ریاضی شد. به دلیل كامل نبودن طراحی‌ای كه آلفرد نوبل در وصیت‌نامه خود ارائه داده بود، تاسیس بنیاد نوبل پنج سال طول كشید و اولین جایزه نوبل در 10 دسامبر 1901 اعطا شد.
كم نبودند كسانی كه این سال‌ها آكادمی نوبل را به جانبداری و اهدای سیاسی جوایز محكوم و خیلی‌های دیگر هم این محكومیت را تایید كرده‌اند. انتخاب‌های عجیب و دور از ذهن نوبل در موارد بسیاری واكنش‌های جهانی را هم داشته است. اما جالب‌ترین این موارد را می‌توان در برخورد برنارد شاو دانست. در واقع می‌توان گفت نخستین ایراد پُر سر و صدا از جانب برنارد شاو نویسنده ایرلندی وارد آمد كه به او جایزه ادبی نوبل داده بودند و او نپذیرفته بود. هجدهم نوامبر سال ۱۹۲۶ جورج برنارد شاو نویسنده و اندیشمند ایرلندی ساكن انگلستان رسما اعلام كرد كه جایزه ادبی نوبل سال ۱۹۲۵ را كه به یك داستان او تعلق گرفته بود، نمی‌پذیرد.
مردی كه جایزه را پس فرستاد
برنارد شاو دلیل نپذیرفتن جایزه را این‌گونه اعلام كرد كه این پول از فروش مواد منفجره‌ای به دست می‌آید كه در كارخانه‌های مهندس نوبل تولید می‌شود. بیشتر این مواد در كشتار مردم به كار می‌رود و یك انسان چنین پولی را دریافت نمی‌كند. انسان پول آلوده و ناپاك را نباید هزینه زندگانی كند. نوبل صاحب چند كارخانه (عمدتا شیمیایی) در كشورهای اروپایی بوده است. یكی از بدترین موارد هم در ۱۹۷۳رخ داد كه در آن هنری كیسینجر و له دوك‌تو به خاطر بازگرداندن صلح به ویتنام به‌طور مشترك برنده جایزه صلح نوبل شده بودند و این در حالی بود كه جنگ ویتنام همچنان ادامه داشت. له دوك تو با این استدلال كه صلح هنوز محقق نشده است از دریافت جایزه خودداری كرد.
جایزه به مدافع نسل‌كشی
همین امسال هم نوبل ادبیات 2019 كم حاشیه نداشت. رسید به پیتر‌هاندكه، نویسنده اتریشی و آنچه بسیاری از نویسندگان و طرفداران هاندكه را شوكه كرد، حضور او در مراسم تدفین اسلوبودان میلوشویچ رئیس‌جمهور سابق صربستان و ابراز همدردی با صرب‌ها در جنگ یوگسلاوی در دهه ۹۰ میلادی بود. میلوشویچ در حالی درگذشت كه به جرم جنایت علیه بشریت محاكمه می‌شد و از هاندكه خواسته بود در دفاع از او شهادت دهد؛ پیتر‌هاندكه نیز در مقابل هزاران نفر در مراسم تدفین او سخنرانی كرد. زمانی كه هاندكه در سال ۲۰۱۴ برای دریافت جایزه ایبسن به نروژ رفت تعدادی با پلاكاردهایی با عنوان فاشیست و انكاركننده نسل‌كشی از او استقبال كردند.
همان‌طور كه گفتیم امروز تولد جناب برنارد آلفرد نوبل است؛ هم شیمیدان و مخترع دینامیت و هم پایه‌گذار جایزه مشهور نوبل در جهان. نوبل سالانه تحت عنوان معتبرترین جایزه در حوزه‌های علمی به یك دانشمند در پنج حوزه فیزیك و شیمی، صلح، ادبیات، پزشكی و فیزیولوژی و اقتصاد تعلق می‌گیرد. حالا ربطش به این آقای نوبل چیست؟ ربطش چیزی است شبیه آنچه آقای سعدی خودمان می‌گوید: نام نیكو گر بماند ز آدمی/ به كزو ماند سرای زرنگار
جناب آقای نوبل شیمیدان، مهندس، مخترع و كارخانه‌دار سوئدی دینامیت را اختراع كرد، او بعدتر پشیمان از مسیری كه رفته، سرمایه‌ای را كه از راه ساخت تسلیحات كسب كرده بود صرف بنیانگذاری مهم‌ترین جایزه جهانی با عنوان نوبل كرد. این چهره سوئدی در طول عمر خود 350 اختراع به ثبت رساند و در زمان مرگ مالك 90 كارخانه تولید سلاح بود. او بیشتر عمر خود را صرف سفر به كشورهای مختلف برای احداث كارخانه كرد اما...
زمانی‌كه لودویگ نوبل برادر آلفرد در سال 1888 درگذشت، آلفرد نوبل برای دیدن كن به فرانسه رفته بود كه آگهی ترحیم برادرش را در یك روزنامه دید. این نشریه فرانسوی لودویگ را به دلیل فعالیت‌هایش در زمینه مواد منفجره متهم كرده و تیتر زده بود: سوداگر مرگ مُرد. آلفرد نوبل به فكر فرورفت و حس كرد كه دوست ندارد پس از مرگش روزنامه‌ها بنویسند: دكتر آلفرد نوبل كه با یافتن راه‌هایی برای كشتن سریع‌تر انسان‌های بیشتر ثروتمند شد، روز گذشته بدرود حیات گفت. بنابراین او 27 نوامبر 1895 در باشگاهی سوئدی - نروژی آخرین وصیت‌نامه‌اش را امضا كرد و قسمت اعظم دارایی‌اش را برای بنیانگذاری جایزه نوبل اختصاص داد. او با تخصیص 94درصد میراثش، مبلغ 31 میلیون و 225 هزار كرونی را صرف راه‌اندازی پنج جایزه نوبل پزشكی، شیمی، ادبیات، فیزیك و صلح كرد. این جایزه قرار شد هر سال با در نظر گرفتن ملاك‌های آلفرد نوبل كه در وصیت‌نامه‌اش قید شده به برترین شخصیت‌های جهان بدون درنظر گرفتن ملیت آنها اعطا شود. آلفرد نوبل كه از بیماری آنژین رنج می‌برد، سرانجام سال 1896 درگذشت و اكنون جهان او را نه به عنوان مخترع دینامیت، بلكه بیشتر با لقب بنیانگذار جوایز نوبل به یاد می‌آورد. بدن او در استكهلم به خاك سپرده شد.
نوبل‌های حاشیه‌ساز
آلفرد نوبل در وصیت‌نامه خود شرط اعطای جایزه نوبل ادبیات را نگارش اثری در راستای ایده‌آل‌ها دانست. آكادمی سوئدی نوبل سال‌های بسیار تصور می‌كرد منظور از این جمله نگارش آثار ایده‌آلیستی است. به همین دلیل نویسندگانی چون لئو تولستوی و هنریك ایبسن كه در آثار خود كمتر به فاكتورهای رمانتیك توجه داشتند، شایسته دریافت نوبل ادبیات شناخته نشدند. گفته می‌شود خصومتی كه نوبل با یك ریاضیدان داشت، دلیل تخصیص داده نشدن جایزه در رشته ریاضی شد. به دلیل كامل نبودن طراحی‌ای كه آلفرد نوبل در وصیت‌نامه خود ارائه داده بود، تاسیس بنیاد نوبل پنج سال طول كشید و اولین جایزه نوبل در 10 دسامبر 1901 اعطا شد.
كم نبودند كسانی كه این سال‌ها آكادمی نوبل را به جانبداری و اهدای سیاسی جوایز محكوم و خیلی‌های دیگر هم این محكومیت را تایید كرده‌اند. انتخاب‌های عجیب و دور از ذهن نوبل در موارد بسیاری واكنش‌های جهانی را هم داشته است. اما جالب‌ترین این موارد را می‌توان در برخورد برنارد شاو دانست. در واقع می‌توان گفت نخستین ایراد پُر سر و صدا از جانب برنارد شاو نویسنده ایرلندی وارد آمد كه به او جایزه ادبی نوبل داده بودند و او نپذیرفته بود. هجدهم نوامبر سال ۱۹۲۶ جورج برنارد شاو نویسنده و اندیشمند ایرلندی ساكن انگلستان رسما اعلام كرد كه جایزه ادبی نوبل سال ۱۹۲۵ را كه به یك داستان او تعلق گرفته بود، نمی‌پذیرد.
مردی كه جایزه را پس فرستاد
برنارد شاو دلیل نپذیرفتن جایزه را این‌گونه اعلام كرد كه این پول از فروش مواد منفجره‌ای به دست می‌آید كه در كارخانه‌های مهندس نوبل تولید می‌شود. بیشتر این مواد در كشتار مردم به كار می‌رود و یك انسان چنین پولی را دریافت نمی‌كند. انسان پول آلوده و ناپاك را نباید هزینه زندگانی كند. نوبل صاحب چند كارخانه (عمدتا شیمیایی) در كشورهای اروپایی بوده است. یكی از بدترین موارد هم در ۱۹۷۳رخ داد كه در آن هنری كیسینجر و له دوك‌تو به خاطر بازگرداندن صلح به ویتنام به‌طور مشترك برنده جایزه صلح نوبل شده بودند و این در حالی بود كه جنگ ویتنام همچنان ادامه داشت. له دوك تو با این استدلال كه صلح هنوز محقق نشده است از دریافت جایزه خودداری كرد.
جایزه به مدافع نسل‌كشی
همین امسال هم نوبل ادبیات 2019 كم حاشیه نداشت. رسید به پیتر‌هاندكه، نویسنده اتریشی و آنچه بسیاری از نویسندگان و طرفداران هاندكه را شوكه كرد، حضور او در مراسم تدفین اسلوبودان میلوشویچ رئیس‌جمهور سابق صربستان و ابراز همدردی با صرب‌ها در جنگ یوگسلاوی در دهه ۹۰ میلادی بود. میلوشویچ در حالی درگذشت كه به جرم جنایت علیه بشریت محاكمه می‌شد و از هاندكه خواسته بود در دفاع از او شهادت دهد؛ پیتر‌هاندكه نیز در مقابل هزاران نفر در مراسم تدفین او سخنرانی كرد. زمانی كه هاندكه در سال ۲۰۱۴ برای دریافت جایزه ایبسن به نروژ رفت تعدادی با پلاكاردهایی با عنوان فاشیست و انكاركننده نسل‌كشی از او استقبال كردند.
ضمیمه قاب کوچک
