سازندگان مسیریاب‌های بومی از وضعیت استفاده کاربران از محصولات‌شان می‌گویند
راه نشانم بده
تا همین چند سال پیش كه خبری از تاكسی‌های اینترنتی نبود، با وجود رواج گوشی‌های هوشمند در میان مردم، خیلی‌ها شناخت دقیقی از نرم‌افزارهای مسیریاب و كاربردهایشان نداشتند. اما وقتی كه استفاده از تاكسی‌های اینترنتی به‌خصوص در كلانشهرها فراگیر شد، رفته‌رفته شهروندان بسیاری به واسطه استفاده رانندگان این تاكسی‌ها از نرم‌افزارهای مسیریاب، آنها را شناختند. البته آن زمان كاربران ایرانی در نبود مسیریاب‌های داخلی به استفاده از مسیریاب‌های خارجی روی آوردند. تا وقتی هم كه شرکت‌های نوپای وطنی به خود بجنبند و مسیریاب‌های بومی را طراحی كنند، چند سالی زمان صرف شد و نرم‌افزارهای مسیریاب خارجی روی گوشی میلیون‌ها ایرانی نشست. اكنون نیز كه دو سال از عرضه گسترده مسیریاب‌های ایرانی می‌گذرد، با وجود این كه این نرم‌افزارها توانسته‌اند جایگاهی مطلوب را برای خود در بازار فناوری كشور دست و پا كنند، اما هنوز هم این بازار در قبضه مسیریاب‌های خارجی است. اما مسیریاب‌های داخلی نیز در همین مدت زمان اندك فعالیت خود، توانسته‌اند با ارائه ویژگی‌هایی خاص و متفاوت نسبت به مسیریاب‌های خارجی، به محبوبیت قابل قبولی در میان كاربران داخلی دست یابند، آن‌قدر كه امروز آمار نصب فعال بعضی از مسیریاب‌های ایرانی از سه میلیون و 500 هزار فراتر رفته است.
مزیت‌های بومی
طراحان نرم‌افزارهای مسیریاب، اطلاعات اولیه مربوط به نقشه‌های خود را با استفاده از داده‌های جهانی
Open Street Map تكمیل می‌كنند. داده‌هایی كه همچون اطلاعات دایره‌المعارف ویكی‌پدیا در اختیار همه مردم دنیا قرار گرفته و هر كاربری قادر به ویرایش آن است. مسیریاب‌های ایرانی و خارجی نیز به صورت مشترك از این داده‌ها بهره می‌برند. وجه اشتراك دیگر نرم‌افزارهای مسیریاب بومی و فرنگی نیز این است كه همه آنها اطلاعات مربوط به معابر، مكان‌های عمومی و سنجش ترافیك خود را با استفاده از داده‌های كاربران تكمیل می‌كنند و دقیقا به خاطر همین ویژگی است كه تعداد بیشتر كاربران مسیریاب‌های خارجی باعث پیشرفت نسبی آنها در مقایسه با مسیریاب‌های داخلی شده است.
با این حال، نرم‌افزارهای مسیریاب ایرانی نیز از امكاناتی برخوردارند كه نمونه‌های خارجی از آن بی‌بهره‌اند. مثلا ایرانی‌ها به داده‌های پلیس راهور دسترسی دارند و می‌توانند پیش از مسدود شدن یك معبر یا اعمال محدودیت ترافیكی جدید، از این مساله با خبر شوند و نقشه‌های خود را براساس این محدودیت‌ها تغییر دهند. همچنین مسیریاب‌های ایرانی به كمك كاربران خود و البته با بهره‌گیری از هوش مصنوعی موقعیت دقیق سرعت‌گیرها را در بیشتر معابر كلانشهرها و جاده‌ها و آزادراه‌های پرتردد كشور ثبت كرده‌اند و با نزدیك شدن كاربران به این سرعت‌گیرها به آنها هشدار می‌دهند.
اینها بخشی از مزیت‌هایی است كه جواد عامل، مدیر مسیریاب «نشان» در گفت‌وگو با جام‌جم برای مسیریاب‌های ایرانی برمی‌شمارد. او همچنین هشدار «احتمال حضور پلیس» را به عنوان یكی دیگر از نقاط قوت مسیریاب‌های ایرانی با نمونه‌های خارجی معرفی می‌كند و درباره آن توضیح می‌دهد: در بعضی مسیریاب‌های داخلی، نقاطی از جاده‌ها كه پلیس به طور متداول در آن حضور داشته، مشخص شده‌اند و وقتی خودرو به این موقعیت‌ها نزدیك می‌شود، مسیریاب نسبت به احتمال حضور پلیس هشدار می‌دهد.
طراحان مسیریاب‌های داخلی مدعی‌اند در این نرم‌افزارها سرویس‌های ویژه‌ای برای رفع نیازهای بومی كاربران داخلی ارائه شده است. از جمله سرویس حمل‌ونقل عمومی كه مسیریاب‌های خارجی اطلاعات مربوط به آن را ندارند، اما در مسیریاب‌های داخلی بخش ویژه‌ای به آن اختصاص داده شده است.
زویا نیك‌نام، مدیر روابط‌عمومی مسیریاب «بلد» این نكته را به جام‌جم می‌گوید و تاكید می‌كند كه كاربران ایرانی با استفاده از سرویس حمل‌ونقل عمومی مسیریاب‌های ایرانی می‌توانند با استفاده از اتوبوس، مترو، تاكسی و پیاده‌روی به صورت تركیبی، مسیر مبدا به مقصد را با راهنمایی این نرم‌افزار طی كنند. البته به گفته او، سرویس حمل‌ونقل عمومی مسیریاب‌های ایرانی فعلا در پایتخت و چند كلانشهر دیگر فعال شده و اضافه شدن سایر شهرها به آن منوط به همكاری شهرداری‌های آنهاست.
امكان مسیریابی آفلاین نیز یكی دیگر از ویژگی‌های خاصی است كه فقط در مسیریاب‌های ایرانی ارائه می‌شود. قابلیتی كه به كاربران كمك می‌كند حتی در بخش‌هایی از جاده‌های كشور كه اینترنت دچار اختلال می‌شود، به مسیریابی ادامه دهند. علاوه بر اینها، مشخص شدن محدوده طرح‌های ترافیكی و تنظیم مسیریابی با توجه به این محدودیت‌ها، از دیگر مزایای مسیریاب‌های ایرانی نسبت به نمونه‌های خارجی محسوب می‌شود. این قابلیت به‌خصوص به كار شهروندانی در كلانشهرهای تهران، مشهد و اصفهان می‌آید كه می‌خواهند بدون نیاز به پرداختن عوارض ورود به این طرح‌ها در مسیرهای مورد نظرشان تردد كنند.
ضعف‌های قابل جبران
محاسبه صحیح ترافیك، تخمین دقیق زمان رسیدن به مقصد و پیدا كردن مسیر درست در بعضی معابر كم‌تردد در سطح كشور، از جمله قابلیت‌هایی است كه در آنها نرم‌افزارهای مسیریاب خارجی نسبت به مسیریاب‌های ایرانی بهتر عمل می‌كنند. اما باید توجه داشت كه این قابلیت‌ها در سایه استفاده هرچه بیشتر كاربران از این نرم‌افزارها به دست می‌آید و مسیریاب‌های خارجی فقط به این دلیل كه تعداد كاربران بیشتری به طور روزمره از آنها استفاده می‌كنند، راهنمایی‌های بهتری در این زمینه‌ها به شهروندان ارائه می‌دهند.
البته اكنون بین یك تا دو سال از ارائه نرم‌افزارهای مسیریاب داخلی می‌گذرد و در این مدت این نرم‌افزارها نیز با كسب اطلاعات از میلیون‌ها كاربر، توانسته‌اند داده‌های ترافیكی‌شان را نسبت به روزهای اول به نحو قابل ملاحظه‌ای بهبود بخشند.
با این حال، هنوز مانعی بزرگ بر سر راه پیشرفت مسیریاب‌های بومی وجود دارد و آن تمایل بیشتر كاربران اینترنتی به استفاده از ابزارهایی است كه از كار كردن با آن رضایت دارند. در این باره نیز باید منصفانه اذعان کرد كه نرم‌افزارهای مسیریاب خارجی سال‌هاست توانسته‌اند به بخش وسیعی از نیازهای شهروندان ایرانی به خوبی پاسخ دهند و بعید به نظر می‌رسد كه كاربران داخلی به راحتی دست از این نرم‌افزارها بكشند و به استفاده متداول از مسیریاب‌های ایرانی روی آورند. البته این نكته نباید بهانه‌ای به دست تصمیم‌سازان حوزه فضای مجازی و فناوری اطلاعات بدهد تا با روش‌هایی همچون فیلترینگ رقبای خارجی مسیریاب‌های ایرانی را از میدان به در كنند، چراكه از نظر مدیران مسیریاب‌های بومی، اتفاقا فراگیر بودن استفاده از نمونه‌های خارجی این نرم‌افزارها سبب شده است آنها قابلیت‌های متنوعی را برای جذب هرچه بیشتر كاربران ایرانی به نرم‌افزارهای خود اضافه كنند. در این شرایط، اگر مسؤولان می‌خواهند كاری برای ارتقای كیفیت مسیریاب‌های ایرانی انجام دهند، باید بسترهای لازم را برای تكمیل اطلاعات مورد نیاز این نرم‌افزارها فراهم كنند. مثلا طراحان بعضی از این نرم‌افزارها برای تكمیل داده‌های میدانی خود به عكس‌برداری زمینی یا هوایی از بعضی مكان‌های عمومی می‌پردازند كه این مساله به ارائه مجوزهایی خاص از سوی وزارت كشور و دیگر ارگان‌های حاكمیتی نیاز دارد، یا سرویس حمل‌ونقل عمومی مسیریاب‌های ایرانی در شرایطی عملكرد بهتری خواهند داشت كه شهرداری‌ها اطلاعات كاملی از برنامه زمانی و حتی قیمت‌های مصوب تاكسی‌ها، اتوبوس‌ها و خطوط مترو در اختیار سازندگان این مسیریاب‌ها قرار دهند.
ایران نیازمند تقویت مسیریاب‌های بومی
صرف‌نظر از قابلیت‌های متنوع مسیریاب‌های ایرانی كه می‌تواند نیازهای مختلف كاربران بومی را برطرف كند، مدیریت كلان كشور نیز از جنبه‌های مختلف به حضور این نرم‌افزارها در بازار فناوری كشور نیاز دارد. از جمله این‌كه مدیران شهری می‌توانند با بررسی داده‌های استخراج شده از مسیریاب‌های بومی، آگاهی دقیق‌تری نسبت به پیك زمان ترافیك در معابر گوناگون، مبادی و مقاصد غالب تردد شهروندان در طول روز و شب و محل‌های تجمیع ترافیك در روزهای مختلف هفته داشته باشند. اطلاعاتی كه در صورت بهره‌برداری مناسب شهرداری‌ها از آنها، تاثیر به‌سزایی در كاهش ترافیك، آلودگی هوا و مصرف سوخت خواهند گذاشت.
اینها نكاتی است كه مهرداد صادقی، كارشناس فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با جام‌جم درباره علت نیاز كشور به مسیریاب‌های داخلی، دست روی آن می‌گذارد. او تاكید دارد، مدیران مسیریاب‌های خارجی هیچ‌گاه داده‌های كلانی را كه می‌تواند به برنامه‌ریزی‌های شهری در ایران كمك كند، در اختیار مسؤولان ما قرار نخواهند داد، اما مدیران مسیریاب‌های داخلی به واسطه نیازی كه به داده‌های نهادهای عمومی دارند، به‌راحتی حاضر به ارائه این اطلاعات می‌شوند.
او همچنین توضیح می‌دهد، دسترسی داشتن شركت‌های خارجی به اطلاعات مربوط به رفت‌وآمد شهروندان ایرانی، می‌تواند سبب ایجاد تهدیدات امنیتی برای كشور شود. صادقی در این باره توضیح می‌دهد كه به صورت كلی اطلاعات استخراج شده از نرم‌افزارهای اینترنتی می‌تواند نشان‌دهنده رفتار، عادات، آداب و فرهنگ جوامع باشد و وقتی شركت‌ها و به تبع آن دولت‌های خارجی نسبت به این مسائل اشراف داشته باشند، می‌توانند از جنبه‌های مختلف به كشور ضربه بزنند. صادقی این را نیز به صحبت‌هایش اضافه می‌كند كه نرم‌افزارهای مسیریاب یكی از كاربردی‌ترین ابزارهای فناوری مورد نیاز شهروندان در سراسر دنیاست و شركت‌های داخلی نیز در صورتی كه از سوی دولت حمایت شوند، می‌توانند به‌راحتی محصولات خود را در بازارهای فناوری جهان عرضه كنند. از این جهت، این كارشناس فناوری اطلاعات معتقد است كشور ما به لحاظ بهبود كیفیت برنامه‌ریزی‌های شهری، توسعه ظرفیت‌های فناورانه داخلی، درآمدزایی در بازارهای بین‌المللی و رفع تهدیدات امنیتی به تقویت مسیریاب‌های داخلی نیاز دارد.
طراحان نرم‌افزارهای مسیریاب، اطلاعات اولیه مربوط به نقشه‌های خود را با استفاده از داده‌های جهانی
Open Street Map تكمیل می‌كنند. داده‌هایی كه همچون اطلاعات دایره‌المعارف ویكی‌پدیا در اختیار همه مردم دنیا قرار گرفته و هر كاربری قادر به ویرایش آن است. مسیریاب‌های ایرانی و خارجی نیز به صورت مشترك از این داده‌ها بهره می‌برند. وجه اشتراك دیگر نرم‌افزارهای مسیریاب بومی و فرنگی نیز این است كه همه آنها اطلاعات مربوط به معابر، مكان‌های عمومی و سنجش ترافیك خود را با استفاده از داده‌های كاربران تكمیل می‌كنند و دقیقا به خاطر همین ویژگی است كه تعداد بیشتر كاربران مسیریاب‌های خارجی باعث پیشرفت نسبی آنها در مقایسه با مسیریاب‌های داخلی شده است.
با این حال، نرم‌افزارهای مسیریاب ایرانی نیز از امكاناتی برخوردارند كه نمونه‌های خارجی از آن بی‌بهره‌اند. مثلا ایرانی‌ها به داده‌های پلیس راهور دسترسی دارند و می‌توانند پیش از مسدود شدن یك معبر یا اعمال محدودیت ترافیكی جدید، از این مساله با خبر شوند و نقشه‌های خود را براساس این محدودیت‌ها تغییر دهند. همچنین مسیریاب‌های ایرانی به كمك كاربران خود و البته با بهره‌گیری از هوش مصنوعی موقعیت دقیق سرعت‌گیرها را در بیشتر معابر كلانشهرها و جاده‌ها و آزادراه‌های پرتردد كشور ثبت كرده‌اند و با نزدیك شدن كاربران به این سرعت‌گیرها به آنها هشدار می‌دهند.
اینها بخشی از مزیت‌هایی است كه جواد عامل، مدیر مسیریاب «نشان» در گفت‌وگو با جام‌جم برای مسیریاب‌های ایرانی برمی‌شمارد. او همچنین هشدار «احتمال حضور پلیس» را به عنوان یكی دیگر از نقاط قوت مسیریاب‌های ایرانی با نمونه‌های خارجی معرفی می‌كند و درباره آن توضیح می‌دهد: در بعضی مسیریاب‌های داخلی، نقاطی از جاده‌ها كه پلیس به طور متداول در آن حضور داشته، مشخص شده‌اند و وقتی خودرو به این موقعیت‌ها نزدیك می‌شود، مسیریاب نسبت به احتمال حضور پلیس هشدار می‌دهد.
طراحان مسیریاب‌های داخلی مدعی‌اند در این نرم‌افزارها سرویس‌های ویژه‌ای برای رفع نیازهای بومی كاربران داخلی ارائه شده است. از جمله سرویس حمل‌ونقل عمومی كه مسیریاب‌های خارجی اطلاعات مربوط به آن را ندارند، اما در مسیریاب‌های داخلی بخش ویژه‌ای به آن اختصاص داده شده است.
زویا نیك‌نام، مدیر روابط‌عمومی مسیریاب «بلد» این نكته را به جام‌جم می‌گوید و تاكید می‌كند كه كاربران ایرانی با استفاده از سرویس حمل‌ونقل عمومی مسیریاب‌های ایرانی می‌توانند با استفاده از اتوبوس، مترو، تاكسی و پیاده‌روی به صورت تركیبی، مسیر مبدا به مقصد را با راهنمایی این نرم‌افزار طی كنند. البته به گفته او، سرویس حمل‌ونقل عمومی مسیریاب‌های ایرانی فعلا در پایتخت و چند كلانشهر دیگر فعال شده و اضافه شدن سایر شهرها به آن منوط به همكاری شهرداری‌های آنهاست.
امكان مسیریابی آفلاین نیز یكی دیگر از ویژگی‌های خاصی است كه فقط در مسیریاب‌های ایرانی ارائه می‌شود. قابلیتی كه به كاربران كمك می‌كند حتی در بخش‌هایی از جاده‌های كشور كه اینترنت دچار اختلال می‌شود، به مسیریابی ادامه دهند. علاوه بر اینها، مشخص شدن محدوده طرح‌های ترافیكی و تنظیم مسیریابی با توجه به این محدودیت‌ها، از دیگر مزایای مسیریاب‌های ایرانی نسبت به نمونه‌های خارجی محسوب می‌شود. این قابلیت به‌خصوص به كار شهروندانی در كلانشهرهای تهران، مشهد و اصفهان می‌آید كه می‌خواهند بدون نیاز به پرداختن عوارض ورود به این طرح‌ها در مسیرهای مورد نظرشان تردد كنند.
ضعف‌های قابل جبران
محاسبه صحیح ترافیك، تخمین دقیق زمان رسیدن به مقصد و پیدا كردن مسیر درست در بعضی معابر كم‌تردد در سطح كشور، از جمله قابلیت‌هایی است كه در آنها نرم‌افزارهای مسیریاب خارجی نسبت به مسیریاب‌های ایرانی بهتر عمل می‌كنند. اما باید توجه داشت كه این قابلیت‌ها در سایه استفاده هرچه بیشتر كاربران از این نرم‌افزارها به دست می‌آید و مسیریاب‌های خارجی فقط به این دلیل كه تعداد كاربران بیشتری به طور روزمره از آنها استفاده می‌كنند، راهنمایی‌های بهتری در این زمینه‌ها به شهروندان ارائه می‌دهند.
البته اكنون بین یك تا دو سال از ارائه نرم‌افزارهای مسیریاب داخلی می‌گذرد و در این مدت این نرم‌افزارها نیز با كسب اطلاعات از میلیون‌ها كاربر، توانسته‌اند داده‌های ترافیكی‌شان را نسبت به روزهای اول به نحو قابل ملاحظه‌ای بهبود بخشند.
با این حال، هنوز مانعی بزرگ بر سر راه پیشرفت مسیریاب‌های بومی وجود دارد و آن تمایل بیشتر كاربران اینترنتی به استفاده از ابزارهایی است كه از كار كردن با آن رضایت دارند. در این باره نیز باید منصفانه اذعان کرد كه نرم‌افزارهای مسیریاب خارجی سال‌هاست توانسته‌اند به بخش وسیعی از نیازهای شهروندان ایرانی به خوبی پاسخ دهند و بعید به نظر می‌رسد كه كاربران داخلی به راحتی دست از این نرم‌افزارها بكشند و به استفاده متداول از مسیریاب‌های ایرانی روی آورند. البته این نكته نباید بهانه‌ای به دست تصمیم‌سازان حوزه فضای مجازی و فناوری اطلاعات بدهد تا با روش‌هایی همچون فیلترینگ رقبای خارجی مسیریاب‌های ایرانی را از میدان به در كنند، چراكه از نظر مدیران مسیریاب‌های بومی، اتفاقا فراگیر بودن استفاده از نمونه‌های خارجی این نرم‌افزارها سبب شده است آنها قابلیت‌های متنوعی را برای جذب هرچه بیشتر كاربران ایرانی به نرم‌افزارهای خود اضافه كنند. در این شرایط، اگر مسؤولان می‌خواهند كاری برای ارتقای كیفیت مسیریاب‌های ایرانی انجام دهند، باید بسترهای لازم را برای تكمیل اطلاعات مورد نیاز این نرم‌افزارها فراهم كنند. مثلا طراحان بعضی از این نرم‌افزارها برای تكمیل داده‌های میدانی خود به عكس‌برداری زمینی یا هوایی از بعضی مكان‌های عمومی می‌پردازند كه این مساله به ارائه مجوزهایی خاص از سوی وزارت كشور و دیگر ارگان‌های حاكمیتی نیاز دارد، یا سرویس حمل‌ونقل عمومی مسیریاب‌های ایرانی در شرایطی عملكرد بهتری خواهند داشت كه شهرداری‌ها اطلاعات كاملی از برنامه زمانی و حتی قیمت‌های مصوب تاكسی‌ها، اتوبوس‌ها و خطوط مترو در اختیار سازندگان این مسیریاب‌ها قرار دهند.
ایران نیازمند تقویت مسیریاب‌های بومی
صرف‌نظر از قابلیت‌های متنوع مسیریاب‌های ایرانی كه می‌تواند نیازهای مختلف كاربران بومی را برطرف كند، مدیریت كلان كشور نیز از جنبه‌های مختلف به حضور این نرم‌افزارها در بازار فناوری كشور نیاز دارد. از جمله این‌كه مدیران شهری می‌توانند با بررسی داده‌های استخراج شده از مسیریاب‌های بومی، آگاهی دقیق‌تری نسبت به پیك زمان ترافیك در معابر گوناگون، مبادی و مقاصد غالب تردد شهروندان در طول روز و شب و محل‌های تجمیع ترافیك در روزهای مختلف هفته داشته باشند. اطلاعاتی كه در صورت بهره‌برداری مناسب شهرداری‌ها از آنها، تاثیر به‌سزایی در كاهش ترافیك، آلودگی هوا و مصرف سوخت خواهند گذاشت.
اینها نكاتی است كه مهرداد صادقی، كارشناس فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با جام‌جم درباره علت نیاز كشور به مسیریاب‌های داخلی، دست روی آن می‌گذارد. او تاكید دارد، مدیران مسیریاب‌های خارجی هیچ‌گاه داده‌های كلانی را كه می‌تواند به برنامه‌ریزی‌های شهری در ایران كمك كند، در اختیار مسؤولان ما قرار نخواهند داد، اما مدیران مسیریاب‌های داخلی به واسطه نیازی كه به داده‌های نهادهای عمومی دارند، به‌راحتی حاضر به ارائه این اطلاعات می‌شوند.
او همچنین توضیح می‌دهد، دسترسی داشتن شركت‌های خارجی به اطلاعات مربوط به رفت‌وآمد شهروندان ایرانی، می‌تواند سبب ایجاد تهدیدات امنیتی برای كشور شود. صادقی در این باره توضیح می‌دهد كه به صورت كلی اطلاعات استخراج شده از نرم‌افزارهای اینترنتی می‌تواند نشان‌دهنده رفتار، عادات، آداب و فرهنگ جوامع باشد و وقتی شركت‌ها و به تبع آن دولت‌های خارجی نسبت به این مسائل اشراف داشته باشند، می‌توانند از جنبه‌های مختلف به كشور ضربه بزنند. صادقی این را نیز به صحبت‌هایش اضافه می‌كند كه نرم‌افزارهای مسیریاب یكی از كاربردی‌ترین ابزارهای فناوری مورد نیاز شهروندان در سراسر دنیاست و شركت‌های داخلی نیز در صورتی كه از سوی دولت حمایت شوند، می‌توانند به‌راحتی محصولات خود را در بازارهای فناوری جهان عرضه كنند. از این جهت، این كارشناس فناوری اطلاعات معتقد است كشور ما به لحاظ بهبود كیفیت برنامه‌ریزی‌های شهری، توسعه ظرفیت‌های فناورانه داخلی، درآمدزایی در بازارهای بین‌المللی و رفع تهدیدات امنیتی به تقویت مسیریاب‌های داخلی نیاز دارد.
