جامجم اجرای غیرقانونی توافق آبوهوایی پاریس و پیامدهای منفی اقتصادی آن را برای ایران بررسی میکند
پشتپرده خاموشی در فصل سرما
چند روزی است مسؤولان وزارتخانههای نفت و نیرو از مردم میخواهند با كم كردن مصرف برق و گاز، مانع بروز خاموشی در كشور شوند. خاموشی و قطع برق در فصل زمستان، مطمئنا پدیده نادری در اقتصاد ایران است. اقتصاد ایران با خاموشی، ناآشنا نیست و همواره در فصل تابستان با افزایش دما و بالا رفتن مصرف وسایل سرمایشی، شاهد قطع موقتی برق بودهایم؛ اما اینكه امسال در اوج سرمای زمستان، سخن از احتمال خاموشی به میان آمده، كمی مشكوك است. بررسیهای جامجم نشان میدهد ریشه این پدیده بیسابقه ناشی از اجرای تعهدات دولت ایران بابت توافق آب و هوایی پاریس است. طبق این توافق، ایران متعهد به كاهش انتشار گازهای گلخانهای شده است. مهمترین عوامل انتشار گازهای گلخانهای در ایران هم نیروگاههاست؛ چرا كه از سوختهای فسیلی استفاده میكنند. با اینكه پیوستن ایران به توافقنامه پاریس، در مجلس تصویب نشده و اجرای آن غیرقانونی است، اقدامات اخیر وزارت نیرو نشان میدهد ایران به طور غیررسمی در حال اجرای مفاد توافق پاریس است. این در حالی است كه كشورهای پیشرفته جهان كه عوامل اصلی انتشار گازهای گلخانهای هستند و بانیان توافق پاریس محسوب میشوند، به علت هزینههای این توافق، از اجرای مفاد آن خودداری میكنند و حتی آمریكا به عنوان بزرگترین منتشركننده گازهای گلخانهای جهان، از این توافق كنار كشیده است. در مصوبهای كه دولت ایران در آبان سال 1394 ناظر به اجرای مفاد توافق پاریس تصویب كرده، تصریح شده كه اجرای این توافق برای ایران، حدود 200میلیارد دلار هزینه دربر دارد. این هزینهها شامل تغییر سوخت نیروگاهها، پالایشگاهها و پتروشیمیها، تعویض لوازم برقی و اصلاح الگوهای مصرف صنعتی و خانگی است. مصوبه اخیر شورای اقتصاد برای تعویض یك میلیون كولر گازی فرسوده در استانهای گرمسیر در همین راستا محسوب میشود. همچنین جامجم به سندی از وزارت نفت با عنوان «راهنمای محاسبه و گزارشدهی میزان انتشار گازهای گلخانهای» دست یافته كه در مرداد 1397 تصویب و لازمالاجرا شده است. محتوای این سند، اجرای مفاد توافق آب و هوایی پاریس در زمینه كاهش استفاده از سوختهای فسیلی در پالایشگاهها و پتروشیمیهاست.
در مصوبه دولت در خصوص اقدامات مربوط به برنامه مشارکت ملی در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانهای، ذکرشده که برای حصول به تعهدات ایران در این برنامه مجموعاً حدود 200 میلیارد دلار اعتبار نیاز است.
در این مصوبه آمده است: با توجه به سهم بالای بخش انرژی در انتشار گازهای گلخانهای (بیش از ۹۰ درصد) و به تبع آن پتانسیل بالای این بخش در کاهش انتشار، عمده نیازهای فناوری معطوف به بهرهگیری از گازهای همراه، کاهش نشتی در خطوط انتقال و توزیع گاز، افزایش بازده شبکه نیروگاهی کشور از طریق توسعه واحدهای CHP و سیکل ترکیبی، کاهش تلفات شبکه انتقال و توزیع برق، بهینهسازی انرژی در بخش تقاضا، توسعه استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر و جایگزین (همانند برق هستهای) و سوختهای زیستی، تولید بیوگاز و تبدیل زباله به انرژی و جمعآوری و ذخیرهسازی دیاکسید کربن است. برای حصول به تعهدات مشارکت ملی (غیرمشروط) در حدود 5/17میلیارد دلار سرمایهگذاری موردنیاز است. این رقم در خصوص کل برنامه کاهش انتشار بالغ بر 5/52میلیارد دلار خواهد بود. همچنین در داخل کشور نیز با توسعه مکانیسمهای صحیح مالی و اقتصاد انرژی همانند کاهش و حذف تدریجی و کامل یارانههای انرژی، صندوق ملی محیطزیست و توسعه فعالیت بخش خصوصی بهخصوص در بخش انرژی و بهینهسازی از طریق شرکتهای خدمات انرژی و ... برنامه جامعی در دستور کار قرار گرفته است.
كار وزارت نیرو، ارتباطی با توافق پاریس ندارد
مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق با بیان اینكه كاهش مصرف انرژی ارتباطی به توافق آب و هوایی پاریس ندارد، گفت: كشورهای جهان تصمیم گرفتند دمای كره زمین را كاهش دهند و اقداماتی كه انجام میدهیم ارتباطی به توافقنامه آب و هوایی پاریس ندارد.
وی گفت: كاری كه انجام میدهیم اقدامی بسیار خوب است و برای نیروگاهها هم برنامه ویژهای داریم كه مرحله بخار سیكل تركیبی نیروگاهها آماده شود اما متاسفانه این كار ما را به توافق آب و هوایی پاریس چسباندند.
وی با اشاره به برنامههای وزارت نیرو برای كاهش مصرف انرژی در كشور افزود: شورای اقتصاد مصوب كرده یك میلیون دستگاه كولر گازی پرمصرف جای خود را به كممصرفها بدهد كه بر این اساس 51 درصد این دستگاهها باید از داخل تأمین شود.
وی با اشاره به اینكه 36 كولرساز در كشور داریم، ادامه داد: هفت كولرساز در سال حدود 50 هزار دستگاه تولید میكنند و برنامه ما استفاده حداكثری از تولیدات داخل است؛ ضمن اینكه اجرای این طرح با توجه به زیرساختهایی كه نیاز دارد به سال
1400 و 1401 موكول میشود.
اول آمریكا و اروپا اجرا كنند؛ بعد ایران
غلامرضا شرفی، عضو كمیسیون انرژی مجلس درباره اقدام اخیر وزارت نیرو گفت: كشورهای صنعتی بزرگترین تولیدكننده آلاینده در جهان هستند اما برای كشورهای در حال توسعه تعیین تكلیف میكنند كه نباید آلاینده جهان زیاد شود.
وی تاكید كرد: آنها 25 سال صنعت خود را رشد دادند و اكنون به این نتیجه رسیدهاند كه نباید آلایندهها تولید شود و ما هم پس از 25 سال بعد از اینكه به رشد اقتصادی ثابت رسیدیم، آن را اجرایی خواهیم كرد.
شرفی با اشاره به توافق آب و هوایی پاریس، تصریح كرد: سبقت در اجرای تعهداتی كه معلوم نیست چه پیامدهایی برای كشور دارد، پشیمانكننده خواهد بود؛ هرچند نباید گذشته و وعدههای كشورهای صنعتی را نادیده گرفت.
این نماینده مجلس با بیان اینكه آمریكا به عنوان بزرگترین كشور صنعتی جهان از این توافق خارج شده گفت: اجرای این توافق برای آمریكا هزینه زیادی دارد و به همین دلیل از این توافق خارج شد اما ایران كه یك كشور در حال توسعه است تاكید دارد این قانون را اجرا و در این شرایط هزینههای زیادی را به كشور تحمیل كند.
وی با تاكید بر اینكه كشورهای غربی كاری را كه به نفعشان نباشد انجام نمیدهند تصریح كرد: برای كاهش آلودگی محیطزیست، ایران حرفی برای گفتن دارد و وزارت نفت با اجرای بخشی از قانون برنامه ششم توسعه بخشی از گاز فلرها را كه تا پیش از این در هوا میسوخت از مدار خارج كرد و بهرهبرداری خود را در این زمینه آغاز كرد.
برخی تصمیمات باعث زیان كشور میشود
علی گلمرادی، عضو كمیسیون انرژی مجلس گفت: دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره اقدام اخیر دولت مبنی بر تعویض یك میلیون دستگاه كولر گازی واكنش نشان داد كه نظر اكثر اعضای كمیسیون انرژی مجلس هم همین است.
این نماینده مجلس تاكید كرد: بودجه كشور وضعیت مناسبی ندارد كه بخواهیم بخشهای مختلف كشور را برای اجرای تعهداتی كه لازم نیست به چالش بكشانیم.
گلمرادی با بیان اینكه برخی تصمیمات دولت خودسرانه است افزود: برخی اقدامات دولت باعث آیندهفروشی كشور است و حتما در آینده مشكلاتی را به دنبال خواهد داشت.
به گفته وی، پروژههای زیادی در كشور داریم كه به صورت احساساتی و مقطعی آغاز شده اما به دلیل محدودیتهای قانونی ابتر مانده است. طرحی هم كه مورد نظر وزارت نیرو است ابتدا باید در كمیسیون انرژی مجلس و در صحن مجلس به تصویب میرسید و بعد نسبت به ابلاغ آن اقدام میشد.
گلمرادی تاكید كرد: تأثیر اجتماعی كاهش آلایندهها در همه كشورها مثبت است اما ابتدا كشورهایی كه منجر به آلودگی محیطزیست شدند قانون را اجرا كنند تا نوبت به كشورهای دیگر برسد. آنها پس از اینكه تولیدشان تثبیت شده قانونی وضع كردند كه كشورهای دیگر اقدامی در این زمینه انجام ندهند در حالی كه باید اولویتبندی شود تا به ترتیب كشورها نسبت به كاهش تولید آلایندگی در هوا اقدام كنند.
تعویض كولرهای گازی با واردات
اخیرا شورای اقتصاد با اختصاص 650 میلیون دلار برای تعویض یك میلیون كولرگازی فرسوده موافقت كرده است. پیگیری جامجم از تولیدكنندگان لوازم خانگی در كشور حكایت از آن دارد كه گویا این حجم بالای كولرهای گازی قرار نیست در داخل تولید شود؛ بنابراین دولت میخواهد اقدام به واردات گسترده كولرهای گازی كند. اینكه تأمینكننده این تعداد كولر گازی چه كشوری است، مشخص نیست؛ اما جامجم به سندی دست یافته كه مرتبط با پروژه تعویض كولرهای گازی موجود در ایران در راستای اجرای توافق پاریس است.
طبق این سند، وزارت محیطزیست آلمان برای تدوین سند تعویض كولرهای گازی موجود در ایران طرف مشورت سازمان محیطزیست ایران قرار گرفته است. در این سند صراحتا ذكر شده كه ایران باید اقدام به واردات كولر گازی كند.
رضا اردكانیان وزیر نیرو هم دوشنبه 30 دیماه در این زمینه گفت: در جلسه شورای عالی اقتصاد طرحهای مربوط به وزارت نیرو بررسی و برخی از آنها تصویب شد كه یكی از مهمترین این طرحها تعویض یك میلیون كولر گازی بود. درواقع وزارت نیرو در تلاش است با اجرای این پروژه مصرف صحیح انرژی را مدیریت كند.
وی با بیان اینكه تعویض یك میلیون كولر گازی موجب صرفهجویی دو میلیارد مترمكعبی گاز میشود، افزود: با اجرای این طرح، میتوان زمینه صادرات گاز صرفهجوییشده را با نرخ صادراتی فراهم كرد.عضو كابینه دوازدهم اضافه كرد: این طرح از مناطق گرمسیری شروع و طی سه سال با همكاری سازندگان داخلی 600 اشتغال مستقیم و 1800 اشتغال غیرمستقیم ایجاد خواهد كرد.
اردكانیان اظهار كرد: از آنجا كه حدود 21 هزار مگاوات مربوط به اوج بار در هر سال به دلیل دستگاههای سرمایشی است، هرچه راندمان این دستگاهها بهتر شود، برق كمتری مصرف خواهد شد درنتیجه كشور به احداث نیروگاه كمتری نیاز دارد. بیشتر سوخت مصرفی نیروگاهها، گاز است بنابراین با كاهش نیاز كشور به احداث نیروگاه، صرفهجویی قابل ملاحظهای در مصرف گاز صورت میگیرد.
وزیر نیرو ادامه داد: بر اساس گزارشهای وزارت نفت، میزان مصرف گاز خانگی بهویژه در فصل سرما بسیار است كه این مصرف بر صادرات گاز و تولید برق در نیروگاهها تأثیر منفی دارد، اگر میزان مصرف گاز خانگی كنترل نشود ممكن است نیروگاهها برای تولید برق با مشكل روبهرو شده و نقصان برق و مواجهه با خاموشی خسارت قابل توجهی را ایجاد كند.
دولت قانون اساسی را نادیده نگیرد
محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: تعهداتی كه بنا بوده پس از الحاق كشور به توافق پاریس اجرا شود، پیش از ارسال لایحه الحاق به مجلس، در هیات دولت تصویب و برای اجرا ابلاغ شده است. این ابلاغیه خلاف قانون اساسی كشور است. دولت نباید قانون اساسی را نادیده بگیرد.
تعهدات پنهانی ایران
بابت توافق پاریس
نسخه فارسی متن تنظیمشده برای تعهدات ایران در توافق پاریس، روز ۲۶آبان ۹۴، به تصویب هیات وزیران رسیده و برای اجرا به دستگاهها ابلاغ میشود. هیچ اشارهای نمیشود كه آنچه تصویب و ابلاغ شد، تعهدات مدنظر ایران در توافق پاریس است.
دو روز بعد - ۲۸ آبان ۹۴ - نسخه انگلیسی مصوبه هیات وزیران، به عنوان تعهدات مدنظر ایران در توافق پاریس، در دبیرخانه كنوانسیون تغییرات اقلیمی سازمان ملل ثبت میشود.طی دوره اجرای مصوبه دولت، یعنی همان تعهدات مدنظر ایران در توافق پاریس، نرخ رشد ظرفیت نیروگاهی كشور كاهش مییابد. وعدههای داده شده اروپاییها برای ایجاد مزرعههای نیروگاه خورشیدی نیز عملی نمیشود.
فروردین ۹۵ ایران رسما توافق پاریس را امضا میكند، اما الحاق به آن به دلیل ارائه نشدن متن تعهدات به مجلس، انجام نمیشود. رئیس وقت سازمان محیطزیست در كمیسیون كشاورزی مجلس اساسا وجود چنین متنی را منكر میشود. با این وجود، تعهدات به این دلیل كه در قالب مصوبه هیات وزیران ابلاغ شده، برخلاف قانون اساسی در حال اجرایی شدن است. تابستان ۹۷، به دلیل عدم توسعه متناسب با نیاز ظرفیت نیروگاهی، خاموشیهای بیسابقهای در كشور آغاز میشود. تصمیم گرفته میشود خشكسالی و كمآبی سدها مقصر خاموشیها خوانده شود. تمام ظرفیت رسانهای كشور در خدمت این روایت قرار میگیرد. ابتدای سال ۹۸، بارشهای بیسابقهای در كشور اتفاق میافتد و سدها پر میشود؛ یعنی تابستان ۹۸ خشكسالی نمیتواند مقصر خاموشیها باشد، اما با رسیدن تابستان، خاموشیها بار دیگر سراغ صنایع ایران میرود. روایت جدیدی اختراع میشود: استخراج بیتكوین، دلیل خاموشیهاست. تمام ظرفیت رسانهای كشور، در خدمت این روایت قرار میگیرد. انگار که استخراج بیتكوین در ایران، از تابستان ۹۸ آغاز شده است!