در باب اثری نو و راهگشا
یادداشت: مصطفی طالشی دانشیار گروه جغرافیا دانشگاه پیام نور
مجموعه پنججلدی «جغرافیای جامع ایران» در مركز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی رونمایی شد.پیشازاین و در دهههای 40 و 60 تلاشهای متفرقه و پراكندهای برای نگارش اثری درباره جغرافیای ایران صورت گرفته بود، اما بیشتر آنها همچون كتاب «جغرافیای مفصل ایران» نوشته آقای ربیع بدیعی، دارای مباحثی صرفاً كلی بود. حسن كتاب جغرافیای جامع ایران در دو خصوصیت نو بودن مطالب و همچنین یكپارچگی آن است. بهعبارتدیگر در تألیف این كتاب تلاش دستاندركاران بهخصوص دكتر عباس سعیدی بر آن بوده كه این مجموعه به صورتی یكپارچه نوشته شود و دادهها و مطالب آن تقریباً بین همه مقالات و مدخلها وجود داشته باشد، بنابراین گرچه این اثر راجع به تمام كشور صحبت میكند، اما یكپارچگی خود را در خلال این بحثها حفظ كرده است.
بحث نوآوری این كتاب نیز ناظر بر نوع نگارش آن است. در دنیا و برای تألیف كتابهایی شبیه جغرافیای جامع ایران، تسلط به دانش روز و انطباق دادهها با ادبیات مدرن علمی فاكتوری بسیار مهم است. موضوعی كه البته در كتاب جغرافیای جامع ایران رعایت شده، بهعنوانمثال میتوان به بحثهای حوزه كالبدی یا تابآوری اشاره كرد كه جزء بحثهای علمی مدرن محسوب میشوند و در ویرایشهای منتهی به تألیف كتاب نیز همواره تأكید بر این بود كه نوع نگارش مربوط به 30 یا 40 سال قبل نباشد.
در تألیف این كتاب وسواس خاصی دیده میشود و صرف جمعآوری داده و ارائه توصیفاتی بر اساس آن كافی نبوده است، بلكه توصیفات در لابهلای مطالب ارائهشده تا بتواند برای گروههای استفادهكننده اعم از جامعهشناس، اقتصاددان، مردمشناس و درنهایت جغرافیدان راهگشا باشد.
كتاب جغرافیای جامع ایران دارای ظرفیت برای ایفای نقشی مرجع خواهد بود، زیرا ازنظر علمی واجد مواردی است كه میتواند كتاب را به یك نوع منبع مادر تبدیل كند و بر همین اساس نیز باید بر این نكته تأكید كرد كه اطلاعرسانی بیشتری در مورد انتشار آن از رسانههای گروهی یا توسط مركز دایرهالمعارف اسلامی لازم است.
درنهایت اینكه در 30 سال گذشته كتابی با چنین جامعیت منتشرنشده، از سوی دیگر سرعت و آهنگ تحولات بهویژه در دهههای 70 و 80 بسیار سریع بوده است. روندی كه البته برای كتابهایی همچون جغرافیای جامع ایران میتواند آسیبزننده باشد و اطلاعات را مشمول مرور زمان كند. برای جلوگیری از چنین تجربهای، پیشنهاد بهروزرسانی این كتاب در بازههای 10ساله ارائه میشود. البته مشكلات حوزه نشر و پژوهش قابلدرك است و برای سهولت در انجام این مهم، بهرهگیری از فضای مجازی میتواند راهگشا باشد.