گفتوگو با حجتالاسلام والمسلمین جواد محمدزمانی شاعر و پژوهشگر اهل قم درباره برکات همجواری با کریمهاهلبیت (س)
اتصال زمین و آسمان در قم
بیستوسوم ربیعالاول، سالروز ورود حضرت فاطمه معصومه (س) به قم است؛ بانویی که در تاریخ او را به کریمهاهلبیت (ع) میشناسیم. در طول سالیان متمادی مجاورت ایرانیان با امامرضا (ع) و حضرتمعصومه (س) آثار بسیار زیادی در زندگیشان داشتهاست. رابطه ایرانیان و خاندان اهلبیتعصمت و طهارت (ع) به گواه تاریخ بسیار قدیمی و ریشهدار است، به طوری که میتوان برای این رابطه کتابها نوشت و رسالهها نگاشت. در سالروز ورود حضرتمعصومه (س) به قم، سراغ یکی از اهالی قم رفتهایم که هم شاعر است و هم بارها پای سخنرانیهایش نشستهایم. حجتالاسلام والمسلمین جواد محمدزمانی در این گفتوگو از برکات مجاورت با حرم کریمهاهلبیت (س) و تاثیر همسایه بودن با این بانو بر شعر و زندگانیاش میگوید.
عنصر شعر به واقع محصول لطافت روح است و شاعر در لطیفترین لحظات زندگیاش سراغ شعر میرود. قطعا بارگاه کریمهاهلبیت (س) و همجواری با ایشان میتواند لحظات خوبی را برای شاعر رقم بزند و وی را در فضایی معنوی قرار دهد. معمولا حرم معصومین(ع) و فرزندانشان، پناه مردم ما در طول تاریخ بودهاند و وقتی مردم وارد حرم میشوند سعی میکنند آداب آن را رعایت کنند و معنویت خاصی روحشان را فرامیگیرد. همه اینها در شاعری که در جوار حضرت همسایه است، میتواند آثار مبارکی داشته باشد و اتصال زمین و آسمان را برایش رقم بزند. شاعر این را میداند که کلمات و الفاظ ابزارهایی برای بیان معانیاند و معانی نیز غالبا متعلق به عالم بالا هستند و از آسمان میآیند. به همین علت شاعر به دنبال این معانی است تا آنان را در قالب کلمات بیاورد. از این منظر شاعر میتواند در جوار حرم حضرات معصومین بهترین اتصالها به عالم بالا را تجربه کند از این جهت در شهر قم بودن و در جوار حضرت معصومه(س) نفس کشیدن برای شاعر فرصت خجستهای است.
بسیاری از شاعران اهل قم حتی بیشتر از حضرترضا (ع) در وصف حضرتمعصومه(س) شعر گفتهاند. به نظر شما این انس و الفتی که بین شاعران اهل قم با حضرت معصومه(س) شکل گرفته، ریشه در چه دارد؟
بسیاری از این شعرا متولد قم هستند. از کودکی دست در دست پدر و مادرشان به حرم حضرتمعصومه (س) پا گذاشتهاند. آن حال و هوا و نشاط معنوی را از کودکی به شکلی ویژه لمس کردهاند و خاطرات فراوانی از حرم دارند. خاطراتی از مراسم مختلف در حرم، عزاداریها، جشنها و شادیهای در حرم، بازیهای کودکانه در صحنهای حرم و... از این جهت برای آنها حرم به نوعی خانهاول است و احساس راحتی و نشاط در آن دارند. از طرفی شاعری که در قم زندگی میکند میخواهد به حضرتمعصومه (س) و الطافی که به واسطه حضرت نصیبش شده، ادای دینی کرده باشد. این احساس تکلیف سبب شده که اغلب شاعران قم دو یا سه یا حتی تعداد بیشتری شعر برای این بانو در کارنامه شعرشان باشد. عرق و جاذبه وطن نیز سبب شده که حتما خود را مکلف بدانند برای حضرت شعری بسرایند.
به طور مشخص برای یک هنرمند در زندگانی حضرتمعصومه (س) چه بزنگاهها و دقایق قابل تاملی نهفتهاست؟
ما در فضای شعر امروز شعری داریم به نام «شعر حرمی»! اینگونه شعرها بیشتر به ساحت خود حرم اهلبیت(ع) و زیباییهای آن میپردازد. در چنین شعرهایی کاشیکاریهای حرم، صحنها، گنبد و گلدستهها، ضریح، حوض داخل صحن حرم، سقاخانه، حال و هوای خادمان حرم، آیینهکاریها و موارد دیگر که مربوط به حرم هستند، در شعر موضوعیت پیدا میکنند و «شعر حرمی» را میسازند. منتها باید دانست اینها به تنهایی مدح حضرتمعصومه(س) نیست. در کنار اینها سیره حضرت معصومه (س) بسیار مبحث مهمی است که بایست در شعر گنجانده شود. یکی از این موارد جالبتوجه و مهم، بحث مهاجرت حضرت از مدینه به قم است که به این بحث هجرت کمتر در شعرها پرداخته شدهاست. بحث دیگر محدثه بودن حضرتمعصومه (س) است. به این معنا که ما احادیث بسیاری داریم که ناقل آنها حضرتمعصومه (س) است. ما احادیثی به نام فاطمیات داریم که برای مثال فاطمه بنتموسیبنجعفر(س) از فاطمه بنت جعفربنمحمد(س) نقل کردهاست چون تمام سلسله ناقلان حدیث تا پیامبراکرم(ص) و حضرتعلی(ع)، «فاطمه» نام دارند این احادیث را فاطمیات میخوانند. این بحث نیز از مباحثی است که در شعر ما کمتر به آن پرداخته شدهاست. برای مثال در همین بحث باید گفت یکی از ناقلان حدیث غدیر، حضرت فاطمهمعصومه(س) بودهاست. همچنین جایگاه عصمت ایشان و این نکته که انسان میتواند در جایگاه معصوم نباشد اما به مقام عصمت برسد و «معصومه» نام بگیرد نیز از نکات مغفول در شعر ماست. نقل کردهاند در 17 روزی که حضرت در قم ساکن بودند، به جز عبادت از ایشان چیزی ندیدند.
آیا خیزش ادبی شاعران قم در وقایع مختلف اجتماعی را میتوان از تاثیرات بهرهمندی از سیره این بانو دانست؟
شهر قم خاستگاه نهضت امامخمینی(ره) بوده و وقایع مهمی چون واقعه 19 دی در قم رخ دادهاست. همچنین قم از قدیم به شهر خون و قیام مشهور بودهاست و از قبل این تحولات شاعران بینصیب نبودهاند و آثار انقلابی، اجتماعی و سیاسی نیز تولید کردهاند که در خلال این آثار به مقام اهلبیت (ع)، حضرترضا(ع) و حضرتمعصومه (س) پرداختهاند. از این زاویه وقتی نگاه میکنیم میبینیم قم و شاعرانش تحت عنایات حضرتمعصومه (س) و با تاسی به سیره آن حضرت توانستهاند آثار اجتماعی خوبی خلق کنند و در جامعهشان موثر باشند.