بارداری‌های چندقلویی با خطر پرفشاری خون مادر و زایمان زودرس همراه است
اگر دوقلو می‌خواهید...
خیلی از خانم‌ها پیش از مادر شدن در اندیشه این هستند كه اگر می‌شد صاحب فرزندان دوقلو بشوند، چند سالی طی دوران نوزادی و كودكی فرزندانشان سختی می‌كشیدند، اما ناگزیر به تجربه دوباره بارداری و زایمان نمی‌شدند. اما نكته مهم اینجاست كه بارداری دوقلویی یا چند قلویی ممكن است عوارض جدی برای مادر و جنین‌ها به دنبال داشته باشد. فشار خون بارداری و نیز زایمان زودرس از عوارضی است كه در بارداری‌های دوقلویی، احتمال بروز آن وجود دارد. از این رو پای صحبت‌های دكتر مژگان وهابی دستجردی، متخصص زنان و عضو تیم تخصصی مركز درمان ناباروری ابن‌سینا نشستیم تا از عوارض و خطرات بارداری‌های چند قلویی بیشتر بدانیم.
شاید برایتان جالب باشد كه بدانید معمولا دوقلوها حاصل لقاح دو تخمك مجزا با دو اسپرم هستند؛ یعنی وقتی طی چرخه قاعدگی، دو تخمك آزاد شود و با دو اسپرم لقاح یابد حاصل آن تشكیل دو جنین و تولد دوقلوهای ناهمسان است. در مواردی هم كه به‌صورت تصادفی رخ می‌دهد، یك تخمك و یك اسپرم لقاح می‌یابند، اما در همان اول، سلول لقاح‌یافته به دو سلول تقسیم می‌شود كه این دو سلول به‌صورت مجزا جفت و جنین تشكیل می‌دهند و در نهایت به تولد دوقلوهای همسان می‌انجامد كه به لحاظ ژنتیكی نیز مشابه‌اند.
شانس بارداری دوقلویی، ارثیه مادری
دكتر وهابی درباره عواملی كه احتمال بارداری دو یا چندقلویی را افزایش می‌دهند، می‌گوید: یكی از این عوامل نژاد است. مثلا در نژاد آفریقایی- آمریكایی احتمال دوقلویی بیشتر است. عامل مهم دیگر وراثت، به‌ویژه از سوی مادر است. زمانی كه مادر خودش حاصل یك زایمان دوقلویی است یا در خانواده‌اش سابقه بارداری دوقلویی دارد، احتمال بارداری دوقلویی برایش به‌مراتب بیشتر است. عامل دیگر قد و جثه مادر است؛ در مادران قدبلند و با جثه درشت، احتمال بارداری دو یا چندقلویی بیشتر است. تغذیه مناسب و كافی نیز احتمال بارداری دوقلویی را افزایش می‌دهد. همچنین تعدد بارداری، به‌ویژه بیش از چهار بار، احتمال بارداری چندقلویی را بیشتر می‌كند.
چند قلوهای آی‌وی‌افی!
این متخصص زنان احتمال بارداری با اشاره به این كه احتمال دو یا چندقلویی در روش‌های كمك‌باروری بیشتر است، می‌گوید: در روش‌های كمك‌باروری یا درمان ناباروری تمركز بر این است كه با افزایش تعداد تخمك، احتمال بارداری افزایش یابد، به همین دلیل در زوج‌هایی كه از روش‌های درمان ناباروری استفاده می‌كنند، احتمال بارداری دو یا چندقلویی بیشتر است. البته، با پیشرفت روش‌های درمان ناباروری، متخصصان تلاش می‌كنند تا تعداد جنین كمتری را منتقل و از بروز عوارض بارداری دو یا چندقلویی پیشگیری كنند.
مراقب افزایش فشار خون‌تان باشید
بارداری دو یا چندقلویی عوارض متعددی دارد. از همان ابتدای بارداری، به دلیل بزرگ‌تر بودن سطح جفتی و ترشح بیشتر هورمون بارداری، احتمال بروز تهوع و استفراغ بیشتر است و حتی در مواردی چاره‌ای جز بستری باردار وجود ندارد.
دكتر وهابی با بیان این مطالب می‌افزاید: در طول بارداری دوقلویی، احتمال بروز فشار خون بارداری، شدت بالای فشار خون بارداری و سن پایین ابتلا به آن به نسبت بارداری تك‌قلویی بیشتر است. البته علت ابتلا به فشار خون بارداری هنوز مشخص نیست، ولی نظریاتی وجود دارد كه آن را به ترشح مواد جفتی مرتبط می‌كند. در بارداری دو یا چندقلویی میزان ترشح این مواد، به دلیل توده جفتی بزرگ‌تر، بیشتر است و این می‌تواند توجیه‌كننده علت خطر بیشتر ابتلا به فشارخون بارداری در بارداری‌های چندقلویی باشد. عارضه مهم دیگر خطر زایمان زودرس به‌صورت خودبه‌خود، به عللی مثل پارگی كیسه آب، یا با مداخله پزشكی، به دلایلی مثل وجود خطر برای سلامت مادر است.
زایمان پرخطر چند قلوها
میزان خونریزی در بارداری چندقلویی دوبرابر بارداری تك‌قلویی است. همچنین خطر زایمان اورژانسی به دلایلی مانند كنده شدن جفت و خطر ابتلا به مشكلات انعقادی نیز بیشتر است.
این متخصص زنان یادآور می‌شود: بارداری‌های چندقلویی جنین را هم تهدید می‌كنند. خطر سقط به‌ویژه در سه ماهه اول بارداری بیشتر است. احتمال از بین رفتن یكی از قل‌ها در طول بارداری، به دلایل نامعلوم، بیشتر است. خطر وزن كم و مشكلات رشد هم در بارداری دو یا چندقلویی زیادتر است.
مراقبت بیشتر در بارداری دوقلویی
عضو تیم تخصصی مركز درمان ناباروری ابن‌سینا با تاكید بر این كه در بارداری دو یا چندقلویی ضرورت و میزان مراقبت‌ها بیشتر از بارداری تك‌قلویی است، می‌افزاید: این بارداری‌ها به ویزیت‌ها و سونوگرافی‌های بیشتری نیاز دارند، زیرا پزشك باید مواظب بروز عوارض بارداری باشد و مثلا در سه ماهه نخست بررسی كند كه آیا بارداری دوقلویی تك‌جفتی است یا دوجفتی. زیرا بارداری تك‌جفتی می‌تواند عوارض جدی به دنبال داشته باشد. همچنین، باید به‌طور مداوم وضعیت جنین‌ها را از نظر وزن‌گیری و رشد و بروز ناهنجاری‌ها بررسی كرد. بنابراین طبق صلاحدید پزشك، ممكن است تعداد ویزیت‌ها بیشتر و فواصل آنها كمتر از بارداری تك‌قلویی باشد.
مادر دوقلوها نباید دو برابر غذا بخورد
مادرانی كه دوقلو یا چندقلو باردار می‌شوند ممكن است فكر كنند كه باید بیشتر غذا بخورند یا مواد قندی بیشتری مصرف كنند، اما این تصور اشتباه است.
به گفته دكتر وهابی، خانم‌های دارای وزن طبیعی، یعنی دارای شاخص توده بدنی بین ۲۰ تا ۲۵، می‌توانند در بارداری دو یا چندقلویی بین ۱۶ تا ۲۴ كیلوگرم افزایش وزن داشته باشند، اما اگر خانمی خودش اضافه‌وزن دارد، باید مراقب افزایش وزن خود در دوران بارداری باشد. به‌طور كلی توصیه می‌شود كه تغذیه خانم‌های باردار روزانه شامل 40 درصد كربوهیدرات، 40درصد چربی و 20 درصد پروتئین باشد كه باید در وعده‌های متعدد و از مواد غذایی متنوع و سالم دریافت شوند.
مراقبت از زایمان زودرس
دكتر وهابی درباره راه‌های جلوگیری از زایمان زودرس در بارداری دوقلویی یا چندقلویی می‌گوید: متأسفانه این عارضه جزو خطرات جدی این نوع بارداری‌هاست و علت آن می‌تواند اتساع رحم، انقباضات رحمی و پارگی كیسه آب باشد. در بارداری دوقلویی حتی در تجویز دارو نیز محدودیت‌های بیشتری داریم و بنابراین، چاره‌ای جز مراقبت و كنترل بیشتر خانم باردار نداریم. اما در بارداری چندقلویی كه خانم با نارسایی دهانه رحم مواجه است، می‌توانیم با سونوگرافی منظم و مداوم، طول سرویكس را اندازه‌گیری كنیم و زمانی كه از محدوده طبیعی كوتاه‌تر شد و خطر زایمان زودرس پیش آمد، با انجام سركلاژ یا دوختن دهانه رحم، این خطر را كاهش دهیم.
به‌دنیا آمدن دوقلوها
با سزارین
دكتر وهابی درباره امكان‌پذیر بودن زایمان طبیعی در این بارداری‌ها می‌گوید: معمولا در موارد اندك و خاص زایمان طبیعی در بارداری دوقلویی امكان‌پذیر است. اگر سر هر دو قل به سمت پایین باشد، متخصص زنان هنگام زایمان حضور داشته باشد، یك فرد مجرب همه مراحل زایمان را انجام دهد و اتاق عمل هم برای موارد اضطراری و انجام سزارین در دسترس و آماده باشد، ممكن است به صورت طبیعی زایمان انجام شود.
استراحت مطلق لزومی ندارد
خانم‌های باردار، چه بارداری ناشی از آی‌وی‌اف یا بارداری دوقلویی باشد، لازم نیست در دوران بارداری مدام استراحت كنند و بیشتر از حد نیاز غذا بخورند. مثلا در سه ماهه نخست اصلا لازم نیست مادر وزن اضافه كند، به‌ویژه اگر از قبل اضافه‌وزن داشته باشد در طول بارداری هم باید رژیم غذایی كافی، متعادل و متنوع داشته باشد. بنابراین، نباید پرخوری كنند یا اطرافیان آنها را به مصرف بیش از حد مواد غذایی وادار كنند. همچنین، گرچه در بارداری دو یا چندقلویی توصیه می‌شود خانم كمتر فعالیت كند، اما این به معنی استراحت مطلق نیست، زیرا نداشتن تحرك می‌تواند باعث ایجاد عوارضی مثل مشكلات انعقادی شود.
شانس بارداری دوقلویی، ارثیه مادری
دكتر وهابی درباره عواملی كه احتمال بارداری دو یا چندقلویی را افزایش می‌دهند، می‌گوید: یكی از این عوامل نژاد است. مثلا در نژاد آفریقایی- آمریكایی احتمال دوقلویی بیشتر است. عامل مهم دیگر وراثت، به‌ویژه از سوی مادر است. زمانی كه مادر خودش حاصل یك زایمان دوقلویی است یا در خانواده‌اش سابقه بارداری دوقلویی دارد، احتمال بارداری دوقلویی برایش به‌مراتب بیشتر است. عامل دیگر قد و جثه مادر است؛ در مادران قدبلند و با جثه درشت، احتمال بارداری دو یا چندقلویی بیشتر است. تغذیه مناسب و كافی نیز احتمال بارداری دوقلویی را افزایش می‌دهد. همچنین تعدد بارداری، به‌ویژه بیش از چهار بار، احتمال بارداری چندقلویی را بیشتر می‌كند.
چند قلوهای آی‌وی‌افی!
این متخصص زنان احتمال بارداری با اشاره به این كه احتمال دو یا چندقلویی در روش‌های كمك‌باروری بیشتر است، می‌گوید: در روش‌های كمك‌باروری یا درمان ناباروری تمركز بر این است كه با افزایش تعداد تخمك، احتمال بارداری افزایش یابد، به همین دلیل در زوج‌هایی كه از روش‌های درمان ناباروری استفاده می‌كنند، احتمال بارداری دو یا چندقلویی بیشتر است. البته، با پیشرفت روش‌های درمان ناباروری، متخصصان تلاش می‌كنند تا تعداد جنین كمتری را منتقل و از بروز عوارض بارداری دو یا چندقلویی پیشگیری كنند.
مراقب افزایش فشار خون‌تان باشید
بارداری دو یا چندقلویی عوارض متعددی دارد. از همان ابتدای بارداری، به دلیل بزرگ‌تر بودن سطح جفتی و ترشح بیشتر هورمون بارداری، احتمال بروز تهوع و استفراغ بیشتر است و حتی در مواردی چاره‌ای جز بستری باردار وجود ندارد.
دكتر وهابی با بیان این مطالب می‌افزاید: در طول بارداری دوقلویی، احتمال بروز فشار خون بارداری، شدت بالای فشار خون بارداری و سن پایین ابتلا به آن به نسبت بارداری تك‌قلویی بیشتر است. البته علت ابتلا به فشار خون بارداری هنوز مشخص نیست، ولی نظریاتی وجود دارد كه آن را به ترشح مواد جفتی مرتبط می‌كند. در بارداری دو یا چندقلویی میزان ترشح این مواد، به دلیل توده جفتی بزرگ‌تر، بیشتر است و این می‌تواند توجیه‌كننده علت خطر بیشتر ابتلا به فشارخون بارداری در بارداری‌های چندقلویی باشد. عارضه مهم دیگر خطر زایمان زودرس به‌صورت خودبه‌خود، به عللی مثل پارگی كیسه آب، یا با مداخله پزشكی، به دلایلی مثل وجود خطر برای سلامت مادر است.
زایمان پرخطر چند قلوها
میزان خونریزی در بارداری چندقلویی دوبرابر بارداری تك‌قلویی است. همچنین خطر زایمان اورژانسی به دلایلی مانند كنده شدن جفت و خطر ابتلا به مشكلات انعقادی نیز بیشتر است.
این متخصص زنان یادآور می‌شود: بارداری‌های چندقلویی جنین را هم تهدید می‌كنند. خطر سقط به‌ویژه در سه ماهه اول بارداری بیشتر است. احتمال از بین رفتن یكی از قل‌ها در طول بارداری، به دلایل نامعلوم، بیشتر است. خطر وزن كم و مشكلات رشد هم در بارداری دو یا چندقلویی زیادتر است.
مراقبت بیشتر در بارداری دوقلویی
عضو تیم تخصصی مركز درمان ناباروری ابن‌سینا با تاكید بر این كه در بارداری دو یا چندقلویی ضرورت و میزان مراقبت‌ها بیشتر از بارداری تك‌قلویی است، می‌افزاید: این بارداری‌ها به ویزیت‌ها و سونوگرافی‌های بیشتری نیاز دارند، زیرا پزشك باید مواظب بروز عوارض بارداری باشد و مثلا در سه ماهه نخست بررسی كند كه آیا بارداری دوقلویی تك‌جفتی است یا دوجفتی. زیرا بارداری تك‌جفتی می‌تواند عوارض جدی به دنبال داشته باشد. همچنین، باید به‌طور مداوم وضعیت جنین‌ها را از نظر وزن‌گیری و رشد و بروز ناهنجاری‌ها بررسی كرد. بنابراین طبق صلاحدید پزشك، ممكن است تعداد ویزیت‌ها بیشتر و فواصل آنها كمتر از بارداری تك‌قلویی باشد.
مادر دوقلوها نباید دو برابر غذا بخورد
مادرانی كه دوقلو یا چندقلو باردار می‌شوند ممكن است فكر كنند كه باید بیشتر غذا بخورند یا مواد قندی بیشتری مصرف كنند، اما این تصور اشتباه است.
به گفته دكتر وهابی، خانم‌های دارای وزن طبیعی، یعنی دارای شاخص توده بدنی بین ۲۰ تا ۲۵، می‌توانند در بارداری دو یا چندقلویی بین ۱۶ تا ۲۴ كیلوگرم افزایش وزن داشته باشند، اما اگر خانمی خودش اضافه‌وزن دارد، باید مراقب افزایش وزن خود در دوران بارداری باشد. به‌طور كلی توصیه می‌شود كه تغذیه خانم‌های باردار روزانه شامل 40 درصد كربوهیدرات، 40درصد چربی و 20 درصد پروتئین باشد كه باید در وعده‌های متعدد و از مواد غذایی متنوع و سالم دریافت شوند.
مراقبت از زایمان زودرس
دكتر وهابی درباره راه‌های جلوگیری از زایمان زودرس در بارداری دوقلویی یا چندقلویی می‌گوید: متأسفانه این عارضه جزو خطرات جدی این نوع بارداری‌هاست و علت آن می‌تواند اتساع رحم، انقباضات رحمی و پارگی كیسه آب باشد. در بارداری دوقلویی حتی در تجویز دارو نیز محدودیت‌های بیشتری داریم و بنابراین، چاره‌ای جز مراقبت و كنترل بیشتر خانم باردار نداریم. اما در بارداری چندقلویی كه خانم با نارسایی دهانه رحم مواجه است، می‌توانیم با سونوگرافی منظم و مداوم، طول سرویكس را اندازه‌گیری كنیم و زمانی كه از محدوده طبیعی كوتاه‌تر شد و خطر زایمان زودرس پیش آمد، با انجام سركلاژ یا دوختن دهانه رحم، این خطر را كاهش دهیم.
به‌دنیا آمدن دوقلوها
با سزارین
دكتر وهابی درباره امكان‌پذیر بودن زایمان طبیعی در این بارداری‌ها می‌گوید: معمولا در موارد اندك و خاص زایمان طبیعی در بارداری دوقلویی امكان‌پذیر است. اگر سر هر دو قل به سمت پایین باشد، متخصص زنان هنگام زایمان حضور داشته باشد، یك فرد مجرب همه مراحل زایمان را انجام دهد و اتاق عمل هم برای موارد اضطراری و انجام سزارین در دسترس و آماده باشد، ممكن است به صورت طبیعی زایمان انجام شود.
استراحت مطلق لزومی ندارد
خانم‌های باردار، چه بارداری ناشی از آی‌وی‌اف یا بارداری دوقلویی باشد، لازم نیست در دوران بارداری مدام استراحت كنند و بیشتر از حد نیاز غذا بخورند. مثلا در سه ماهه نخست اصلا لازم نیست مادر وزن اضافه كند، به‌ویژه اگر از قبل اضافه‌وزن داشته باشد در طول بارداری هم باید رژیم غذایی كافی، متعادل و متنوع داشته باشد. بنابراین، نباید پرخوری كنند یا اطرافیان آنها را به مصرف بیش از حد مواد غذایی وادار كنند. همچنین، گرچه در بارداری دو یا چندقلویی توصیه می‌شود خانم كمتر فعالیت كند، اما این به معنی استراحت مطلق نیست، زیرا نداشتن تحرك می‌تواند باعث ایجاد عوارضی مثل مشكلات انعقادی شود.
