دیپلماسی و میراث تمدنی
علیرضا حبیبی مدیر رادیو فرهنگ
«امروز یك جبهه عظیم فرهنگی در برابر جمهوری اسلامی به وجود آمده كه البته خود این ناشی از عظمت جمهوری اسلامی است؛ خود این ناشی از اقتدار شماست. اگر جمهوری اسلامی یك موجود ضعیف و غلبه‌پذیر بود و می‌توانستند راحت از میدان بیرونش كنند، این جبهه عظیم را در مقابلش به وجود نمی‌آوردند. حال كه به وجود آمده، باید در مقابلش ایستاد.»
رهبر معظم انقلاب در دیدار بامسوولان دستگاه‌های فرهنگی 7/11/87
فرهنگ زبان مشترك ملت‌هاست. برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در دولت‌ها و جوامع بشری، بدون توجه به فرهنگ ممكن نیست. احیای ظرفیت‌های فرهنگی مهم‌ترین كاركرد پیوستاری در جامعه و تسهیلگر روابط دولت‌هاست. اگر دیپلماسی فرهنگی را استفاده از توانمندی‌ها و داشته‌های فرهنگی و میراثی یك ملت برای تاثیرگذاری مستقیم بر افكار و عقاید ملت‌های دیگر بدانیم، ایران سرزمینی است كه سرشار از چنین توانمندی‌هایی در سطوح مختلف تاریخی، سیاسی، فرهنگی و دینی است. شاید بتوان گفت استفاده از چنین ظرفیت‌هایی در دیپلماسی فرهنگی ایران، می‌تواند راهگشای مناسبی برای حفاظت و تاییدی برای منافع ملی باشد.
بررسی رابطه قدرت و فرهنگ از موضوعات و درون‌مایه‌های جامعه‌شناسی فرهنگ است. فرهنگ یك ارتباط اندام‌واره و انگیزشی با سایر عرصه‌های قدرت سیاسی و اقتصادی دارد. فرهنگ به صورت ذاتی بر اقتصاد، سیاست و تمامی عرصه‌های اجتماع تاثیر می‌گذارد، چراكه فرهنگ محصول تعامل اجتماعی است، بخشی از جهان اجتماعی ملت‌ها به شمار می‌آید و تسهیل‌كننده روابط سیاستمداران، تاجران اقتصادی و تولیدكنندگان است.
دسترسی به قدرت فرهنگی، از جمله اهداف مهم دیپلماسی كشورها در حوزه سیاست بین‌الملل است كه به تناسب موقعیت، جایگاه، امكانات، فرصت‌ها و ظرفیت‌های فرهنگی هر كشور به شیوه‌های مختلف دنبال می‌شود.
جمهوری اسلامی ایران براساس رسالت فرهنگی خود در راستای تقویت و تعامل بیشتر دولت‌ها و ملت‌ها باتوجه به بررسی ظرفیت‌های مشترك فرهنگی، اجتماعی، معرفی مفاخر فرهنگی و ادبی، میراث تمدنی و تاریخی، ادبیات، كتاب و ترجمه، مطالعات ایران‌شناسی، رونق محصولات فرهنگی و تولیدات هنری، گسترش زبان و ادبیات فارسی درصدد رونق فرهنگی و شناخت ظرفیت‌های نهفته ملت بزرگ ایران و كشورهای دیگر نسبت به یكدیگر است.
دیپلماسی فرهنگی فرآیند موثری است كه در آن فرهنگ یك ملت به ملت‌ها و كشورهای دیگر ارائه می‌شود و خصوصیات منحصر به‌فرد فرهنگی ملت‌ها در سطوح دوجانبه و چندجانبه ترویج می‌یابند. تاثیرگذاری فرهنگ در حوزه سیاست خارجی به اندازه‌ای است كه از آن به‌عنوان قدرت نرم در سیاست خارجی دولت‌ها بحث می‌شود و عنوان دیپلماسی فرهنگی به آن می‌دهند.
طرح چند مساله و پرسش، در آغاز به كار دولت سیزدهم باهدف واكاوی و بازنگری در عرصه دیپلماسی فرهنگی قابل تأمل است:
1- ضرورت اعمال دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی در خاورمیانه و منطقه خلیج‌فارس در این دوره دارای اولویت مضاعف است. تحولات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در كشورهای حوزه خلیج‌فارس و خاورمیانه چه بازتابی بر دیپلماسی فرهنگی ایران در این منطقه دارد؟
2- دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران با همسایگان راهبردی، متناظر با حفظ حاكمیت و محیطی فرصت‌آفرین است. بهبود روابط فرهنگی با مردم كشورهای همسایه در چه شرایطی باعث تنظیم و تقویت روابط در سایر امور با دولت‌ها و افزایش منافع ملی كشور ما خواهد شد؟
3- اشتراكات تاریخی و فرهنگی باكشورهای حوزه تمدنی نوروز و ایران فرهنگی می‌تواند منجر به تقویت روابط سیاسی و اقتصادی شود. حال جمهوری اسلامی ایران به عنوان كشوری كه ظرفیت‌های عظیم تمدنی و فرهنگی زیادی دارد و همچنین با اتكا به مؤلفه‌های دیپلماسی فرهنگی خود، چگونه می‌تواند در این زمینه عمل كند؟
4- نقش‌آفرینی تشكل‌های غیردولتی، انجمن‌های دوستی، صاحبان اندیشه، گفت‌وگو، قلم و نویسندگان، توانمندی‌های هنرمندان و مفاخر كشورمان در تعاملات منطقه‌ای و جهانی، درك متقابل و ارتباطات انسانی موثر است. چگونه می‌توان بازار فرهنگی جدید و منظومه گفتمانی تازه‌ای را برای نیل به مقاصد مورد نیاز در این حوزه تعریف كرد؟
5- نظر به اهمیت نقش قدرت دولت‌ها در تنظیم روابط خارجی و چرخش قدرت از نوع سخت به نرم، فرهنگ و مؤلفه‌های فرهنگی چگونه می‌توانند همسو با سیاست خارجه، در افزایش قدرت در تعاملات میان دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی موثر واقع شوند؟
6- برانگیختن حس مسوولیت، مشاركت، همیاری و همدلی در بین نیروهای ایرانی خارج از كشور امری مرسوم در دولت‌هاست. با توجه به فضای خاص و موقعیت ایرانیان در خارج از كشور، چگونه می‌توان برای دستیابی به اهداف بلند دیپلماسی فرهنگی خلاقانه‌تر و عالمانه‌تر اقدام كرد؟
7- ظرفیت‌های تمدن‌سازی و هم‌افزایی فرهنگی، تولید و انتشار كتاب و ترجمه آثار مشترك علمی و دانشگاهی و رونق نهضت نظریه‌پردازی در جهان اسلام چندی است از درجه اهمیت دورافتاده است. راهكار این مهم و احیای این بنیان فرهنگی چیست؟
8- فرآیند جهانی شدن، یكی از چالش‌های امروز كشورهاست و در شرایط جدید، مرزها و اقوام اهمیت بیشتری پیدا كرده و هویت ملی را به مخاطره انداخته است. سهم دیپلماسی و گفتمان‌سازی فرهنگی برای مقابله با این چالش دولت - ملت چگونه ارزیابی می‌شود؟
9- یكی از مؤلفه‌های مشترك و ظرفیت‌های هویت‌ساز، زبان و ادب فارسی است. تعامل و بهبود همكاری‌ها با كشورهای فارسی‌زبان و دوستدار زبان و ادبیات فارسی مستلزم توجه ویژه و فرانهادی است. چه برنامه‌هایی می‌تواند این سرمایه بزرگ را تقویت و هم‌افزا كند؟
10- در جمهوری اسلامی ایران با توجه به ماهیت انقلاب اسلامی كه عمده آن فرهنگی است، اجرا و نظارت بر قوانین و مصوبات برنامه‌های توسعه فرهنگی كشور و پیوست‌های فرهنگی چگونه تحلیل، رصد، اجرا و ارزیابی می‌شوند؟
رهبر معظم انقلاب در دیدار بامسوولان دستگاه‌های فرهنگی 7/11/87
فرهنگ زبان مشترك ملت‌هاست. برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در دولت‌ها و جوامع بشری، بدون توجه به فرهنگ ممكن نیست. احیای ظرفیت‌های فرهنگی مهم‌ترین كاركرد پیوستاری در جامعه و تسهیلگر روابط دولت‌هاست. اگر دیپلماسی فرهنگی را استفاده از توانمندی‌ها و داشته‌های فرهنگی و میراثی یك ملت برای تاثیرگذاری مستقیم بر افكار و عقاید ملت‌های دیگر بدانیم، ایران سرزمینی است كه سرشار از چنین توانمندی‌هایی در سطوح مختلف تاریخی، سیاسی، فرهنگی و دینی است. شاید بتوان گفت استفاده از چنین ظرفیت‌هایی در دیپلماسی فرهنگی ایران، می‌تواند راهگشای مناسبی برای حفاظت و تاییدی برای منافع ملی باشد.
بررسی رابطه قدرت و فرهنگ از موضوعات و درون‌مایه‌های جامعه‌شناسی فرهنگ است. فرهنگ یك ارتباط اندام‌واره و انگیزشی با سایر عرصه‌های قدرت سیاسی و اقتصادی دارد. فرهنگ به صورت ذاتی بر اقتصاد، سیاست و تمامی عرصه‌های اجتماع تاثیر می‌گذارد، چراكه فرهنگ محصول تعامل اجتماعی است، بخشی از جهان اجتماعی ملت‌ها به شمار می‌آید و تسهیل‌كننده روابط سیاستمداران، تاجران اقتصادی و تولیدكنندگان است.
دسترسی به قدرت فرهنگی، از جمله اهداف مهم دیپلماسی كشورها در حوزه سیاست بین‌الملل است كه به تناسب موقعیت، جایگاه، امكانات، فرصت‌ها و ظرفیت‌های فرهنگی هر كشور به شیوه‌های مختلف دنبال می‌شود.
جمهوری اسلامی ایران براساس رسالت فرهنگی خود در راستای تقویت و تعامل بیشتر دولت‌ها و ملت‌ها باتوجه به بررسی ظرفیت‌های مشترك فرهنگی، اجتماعی، معرفی مفاخر فرهنگی و ادبی، میراث تمدنی و تاریخی، ادبیات، كتاب و ترجمه، مطالعات ایران‌شناسی، رونق محصولات فرهنگی و تولیدات هنری، گسترش زبان و ادبیات فارسی درصدد رونق فرهنگی و شناخت ظرفیت‌های نهفته ملت بزرگ ایران و كشورهای دیگر نسبت به یكدیگر است.
دیپلماسی فرهنگی فرآیند موثری است كه در آن فرهنگ یك ملت به ملت‌ها و كشورهای دیگر ارائه می‌شود و خصوصیات منحصر به‌فرد فرهنگی ملت‌ها در سطوح دوجانبه و چندجانبه ترویج می‌یابند. تاثیرگذاری فرهنگ در حوزه سیاست خارجی به اندازه‌ای است كه از آن به‌عنوان قدرت نرم در سیاست خارجی دولت‌ها بحث می‌شود و عنوان دیپلماسی فرهنگی به آن می‌دهند.
طرح چند مساله و پرسش، در آغاز به كار دولت سیزدهم باهدف واكاوی و بازنگری در عرصه دیپلماسی فرهنگی قابل تأمل است:
1- ضرورت اعمال دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی در خاورمیانه و منطقه خلیج‌فارس در این دوره دارای اولویت مضاعف است. تحولات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در كشورهای حوزه خلیج‌فارس و خاورمیانه چه بازتابی بر دیپلماسی فرهنگی ایران در این منطقه دارد؟
2- دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران با همسایگان راهبردی، متناظر با حفظ حاكمیت و محیطی فرصت‌آفرین است. بهبود روابط فرهنگی با مردم كشورهای همسایه در چه شرایطی باعث تنظیم و تقویت روابط در سایر امور با دولت‌ها و افزایش منافع ملی كشور ما خواهد شد؟
3- اشتراكات تاریخی و فرهنگی باكشورهای حوزه تمدنی نوروز و ایران فرهنگی می‌تواند منجر به تقویت روابط سیاسی و اقتصادی شود. حال جمهوری اسلامی ایران به عنوان كشوری كه ظرفیت‌های عظیم تمدنی و فرهنگی زیادی دارد و همچنین با اتكا به مؤلفه‌های دیپلماسی فرهنگی خود، چگونه می‌تواند در این زمینه عمل كند؟
4- نقش‌آفرینی تشكل‌های غیردولتی، انجمن‌های دوستی، صاحبان اندیشه، گفت‌وگو، قلم و نویسندگان، توانمندی‌های هنرمندان و مفاخر كشورمان در تعاملات منطقه‌ای و جهانی، درك متقابل و ارتباطات انسانی موثر است. چگونه می‌توان بازار فرهنگی جدید و منظومه گفتمانی تازه‌ای را برای نیل به مقاصد مورد نیاز در این حوزه تعریف كرد؟
5- نظر به اهمیت نقش قدرت دولت‌ها در تنظیم روابط خارجی و چرخش قدرت از نوع سخت به نرم، فرهنگ و مؤلفه‌های فرهنگی چگونه می‌توانند همسو با سیاست خارجه، در افزایش قدرت در تعاملات میان دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی موثر واقع شوند؟
6- برانگیختن حس مسوولیت، مشاركت، همیاری و همدلی در بین نیروهای ایرانی خارج از كشور امری مرسوم در دولت‌هاست. با توجه به فضای خاص و موقعیت ایرانیان در خارج از كشور، چگونه می‌توان برای دستیابی به اهداف بلند دیپلماسی فرهنگی خلاقانه‌تر و عالمانه‌تر اقدام كرد؟
7- ظرفیت‌های تمدن‌سازی و هم‌افزایی فرهنگی، تولید و انتشار كتاب و ترجمه آثار مشترك علمی و دانشگاهی و رونق نهضت نظریه‌پردازی در جهان اسلام چندی است از درجه اهمیت دورافتاده است. راهكار این مهم و احیای این بنیان فرهنگی چیست؟
8- فرآیند جهانی شدن، یكی از چالش‌های امروز كشورهاست و در شرایط جدید، مرزها و اقوام اهمیت بیشتری پیدا كرده و هویت ملی را به مخاطره انداخته است. سهم دیپلماسی و گفتمان‌سازی فرهنگی برای مقابله با این چالش دولت - ملت چگونه ارزیابی می‌شود؟
9- یكی از مؤلفه‌های مشترك و ظرفیت‌های هویت‌ساز، زبان و ادب فارسی است. تعامل و بهبود همكاری‌ها با كشورهای فارسی‌زبان و دوستدار زبان و ادبیات فارسی مستلزم توجه ویژه و فرانهادی است. چه برنامه‌هایی می‌تواند این سرمایه بزرگ را تقویت و هم‌افزا كند؟
10- در جمهوری اسلامی ایران با توجه به ماهیت انقلاب اسلامی كه عمده آن فرهنگی است، اجرا و نظارت بر قوانین و مصوبات برنامه‌های توسعه فرهنگی كشور و پیوست‌های فرهنگی چگونه تحلیل، رصد، اجرا و ارزیابی می‌شوند؟
