«به‌دنبال نهادینه کردن دستاوردهای میدانی مقاومت هستیم»، این اظهارنظر امیرعبداللهیان که در صحن علنی مجلسشمطرح شد، یکی از دال‌های اصلی گفتمان جدید در وزارت خارجه است که بدون شک آینده دیپلماسی سیاسی کشورمان با این معیار سنجیده و سیاستگذاری می‌شود. امیرعبداللهیان در کتاب صبح شام که خاطرات او از وقایع سوریه است، می‌گوید: یک نکته زیربنایی را نباید از نظر دور داشت، در مسائل اساسی سیاست خارجی و امنیت ملی، سازوکاری در قانون اساسی طراحی شده که نظام بر‌اساس آن تصمیم می‌گیرد. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران هر چند ممکن است در روش‌ها سلایق متفاوتی را در دولت‌های مختلف تجربه کند، اما در خطوط کلی و راهبردی، نظام است که تصمیم می‌گیرد. آن‌طور که کارشناسان حوزه سیاست خارجی هم معتقدند وزیر خارجه جدید به‌عنوان یک دیپلمات با‌سابقه در وزارت خارجه سال‌ها فعالیت مرتبط داشته و در عین حال عرصه فعالیت او معطوف به ارتباط دادن میدان و دیپلماسی بوده است.
چندی پیش بود که اصطلاح میدان و دیپلماسی به دو کلید واژه پربسامد و پرتکرار بین افکار‌عمومی و نخبگان تبدیل شد و موجی از بحث‌های نظری و سیاسی را درباره این دو مفهوم ایجاد کرد؛ منظور از میدان واضح بود و به فعالیت‌های میدانی یا میدان عملیات نظامی اشاره داشت؛‌ ایران به‌واسطه قرار گرفتن در یک موقعیت خاص ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک در میانه سه حوزه امنیتی غرب آسیا یعنی خاورمیانه و خلیج‌فارس، حوزه خزر یعنی منطقه قفقاز و آسیای مرکزی و همچنین جنوب آسیا شامل شبه‌قاره و افغانستان؛ مجبور به حضور فعال و تاثیرگذار در این حوزه‌هاست تا مطمئن‌تر بتواند از منافع ملی خود حمایت کند و به همین دلیل دوگانه‌انگاری مفهوم میدان و دیپلماسی از اساس اشتباه است. حالا رئیس جدید دستگاه دیپلماسی با رویکردهای نوین و متفاوت سکان وزارت خارجه کشورمان را به‌دست گرفته و اولویت خود را به همسایگان و جبهه مقاومت و در حلقه‌های بعدی به دیپلماسی آسیایی و اروپایی اختصاص داده است.
این طرز تفکر در همین شروع کار سیاست خارجی دولت سیزدهم هم بروز و ظهور داشت، پس از این‌که امیرعبداللهیان روز شنبه این هفته راهی بغداد شد تا در اجلاس منطقه‌ای حمایت از عراق سخنرانی کند،‌ در جمع نمایندگان کشورهای ترکیه، عربستان، کویت، اردن، قطر، مصر، امارات و همچنین فرانسه نسبت به حضور نيافتن سوریه به‌عنوان یکی از کشورهای اصلی حوزه مقاومت ابراز تاسف کند و بر نقش و حمایت کشورهای منطقه برای ثبات و امنیت عراق تاکید کرد و تحقق امنیت با مشارکت جمیع همسایگان عراق از‌جمله کشور دوست و برادر جمهوری عربی سوریه را یادآور شد و گفت: از این‌که جای سوریه در میان کشورهای حامی عراق خالی است ابراز تاسف می‌کنم. این موضوع باعث شد وزیر خارجه کشورمان در دومین سفرش به کشورهای منطقه پس از حضور در عراق، روز گذشته راهی دمشق شود؛ امیرعبداللهیان در بدو ورود به پایتخت سوریه گفت ایران و سوریه در مبارزه با تروریسم پیروزی‌های مشترکی خلق کردند و روابط ایران‌، سوریه و عراق راهبردی است. او بر این نکته هم تاکید کرد که با کمال افتخار اعلام می‌کنم اولین سفر دوجانبه خودم را به دمشق انجام دادم.
وزیر جدید خارجه سپس با فیصل مقداد، وزیر خارجه سوریه دیدار و یاد مدافعان حرم را زنده کرد و گفت:‌ امروز خون مشترک ایرانی و سوریه‌ای که به‌عنوان مدافعان حرم به زمین ریخته شده ضامنی قوی برای تداوم روابط استراتژیک دو کشور است. البته رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان این را هم گفت که روابط تجاری و اقتصادی دو کشور وارد مرحله جدیدی شده است و امروز این‌جا هستم که تاکید کنیم سوریه در خط مقدم مقاومت است و مراحل سربلندی را به‌خوبی پشت‌سر گذاشته است.به‌هرحال به‌جز نهادینه کردن دستاوردهای میدانی مقاومت، اولویت‌های سیاست خارجی دولت سیزدهم بر استفاده از قدرت‌های نوظهور اقتصادی در شرق آسیا، ارتقای تجارت بین‌الملل، توجه به دیپلماسی اقتصادی، دیپلماسی پارلمانی، تمرکز بر اصلاح ساختار و احیای دانشکده روابط بین‌الملل به‌عنوان سرفصل‌های مهم دوران جدید خود مبتنی است، هرچند یکی از چالش‌های اصلی پیش‌روی امیرعبداللهیان پیشبرد سیاست‌های نظام در مورد احیای برجام و دور جدید مذاکرات وین است تا وضعیت بلاتکلیف این موضوع تعیین‌تکلیف شود.
برای بررسی مهم‌ترین اولویت‌های راهبردی وزارت خارجه در دولت سیزدهم و همچنین آینده دیپلماسی سیاسی کشورمان در تعامل با کشورهای مختلف به سراغ کارشناسان بین‌الملل و منطقه و سفیران سابق کشورمان رفته‌ایم که در ادامه از نگاه‌تان می‌گذرد:


امیرعبداللهیان معتقد به دیپلماسی
در میدان است
ابوالفضل ظهره‌وند، کارشناس مسائل بین‌الملل و سفیر اسبق کشورمان در افغانستان در گفت‌وگو با جام‌جم درباره مهم‌ترین راهبردهای وزارت خارجه در دوره جدید و شخصیت امیرعبداللهیان در این زمینه اظهار کرد: با توجه به شناختی که بنده از امیر عبداللهیان دارم ایشان فردی از بدنه وزارت خارجه است و کاملا با مفهوم دیپلماسی آشناست.ظهره‌وند ادامه داد: وزیر خارجه جدید جزو طیفی است که اعتقادی به جدایی دیپلماسی از میدان ندارد، چرا که میدان دیپلماسی را تعیین می‌کند و این تفکر برعکس طیفی است که در وزارت خارجه نگاه غیرواقعی داشت و نوع دیپلماسی آنها به قبل از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد.این کارشناس مسائل بین‌الملل با تاکید بر این‌که واقعیت مساله را باید در میدان پیگیری کنیم، افزود: اگر غیر از این باشد ما شاهد همین وضعیتی هستیم که در هشت سال اخیر دیدیم و فقط فرصت‌های خود را از دست دادیم در حالی که مدافعان حرم، زمینه‌های خوبی را برای کشورمان در سوریه و عراق ایجاد کرده بودند اما خروجی آن در سفره مردم و ارتقای سطح روابط تجاری و فرهنگی اتفاق نیفتاد. وی خاطرنشان کرد: ما اگر می‌گوییم که منطقه حوزه ژئوپلیتیک مقاومت است مفهوم آن همین است که ما با دوستان خود در حوزه مقاومت صادقانه برخورد می‌کنیم لذا انتقاد وزیر خارجه از حضورنیافتن نماینده سوریه نشان‌دهنده پایمردی ایران بر دوستی با متحدانش و سفر ایشان به دمشق هم گام عملی برای اثبات این حقانیت است.


مذاکرات شکست‌خورده گذشته وارد فرآیند جدیدی می‌شود
سعدا... زارعی، کارشناس ارشد مسائل منطقه و بین‌الملل در گفت‌وگو با جام‌جم در خصوص مهم‌ترین اولویت‌های وزارت خارجه در دولت سیزدهم اظهار کرد: دولت جدید تجربه دولت‌های پیش از خود به ویژه دولت دوازدهم و یازدهم را دارد که با محوریت رابطه با غرب تنظیم شده بود اما به نتیجه مطلوب نرسید و فقط فرصت هشت ساله از ایران گرفته شد بدون این که گشایشی در روابط ایران و این کشورها باز شود.این کارشناس مسائل بین‌الملل بر همین اساس افزود: بنابراین دولت جدید چند دایره را برای روابط جدید خود ترسیم کرده است؛ دایره اول همسایگان و توسعه تجارت با آنهاست.وی دومین حلقه سیاست خارجی را رابطه با کشورهای مسلمان و سومین حلقه را نیز دیپلماسی آسیایی برشمرد و گفت: حلقه چهارم کشورهای اروپایی هستند و از این رو مذاکرات وین در اولویت چهارم قرار دارد.زارعی در عین حال گفت: البته ایران نمی‌خواهد به مذاکرات واکنش منفی نشان دهد یا مذاکره با اروپا را به صورت کلی از دستور کار خارج کند، بلکه می‌خواهد مذاکرات شکست‌خورده گذشته را وارد فرآیندی کند تا نتایج ملموسی را برای جمهوری اسلامی در پی داشته باشد.وی این چهار حلقه را جزو اولویت‌های وزارت خارجه در دولت سیزدهم دانست و در خصوص خنثی‌سازی تحریم‌ها در این دوره یادآور شد: خنثی‌سازی تحریم‌ها در هر چهار حلقه قرار می‌گیرد بنابراین ما اگر بتوانیم روابط توسعه‌یافته‌ای با همسایگان خود داشته باشیم طبیعتا برای ما ابعاد اقتصادی هم خواهد داشت و تاثیر تحریم‌ها روی کشورمان نیز کمتر می‌شود.



انتظار تغییرات بنیادین در حوزه سیاست خارجی
ابراهیم متقی، استاد علوم سیاسی دانشگاه هم درباره رویكرد دستگاه دیپلماسی در دولت سیزدهم به خبرنگار جام‌جم گفت: «وزیر خارجه در ایران و هر كشور دیگر بخشی از حوزه سیاست خارجی محصوب می‌شود. عرصه سیاست خارجی باید منافع ملی و هچنین ضرورت‌های راهبردی كشور را تامین كند.»وی درباره ویژگی‌های وزیر امورخارجه عنوان كرد: «امیرعبداللهیان به لحاظ جهت‌گیری و تفكری كه دارد، از قابلیت و همگونی بیشتری برای درك اولویت‌ها و ضرورت‌های سیاست خرجی ایران در مقایسه با قبل برخوردار است، به همین دلیل امكان موفقیت او در این حوزه در مقایسه با ادوار پیشین بیشتر خواهد بود.» این استاد روابط بین‌الملل با بیان این‌كه انتظار این است تغییرات بنیادینی در وزارت خارجه برای فعال كردن دیپلماسی‌ها و پویایی بیشتر در عرصه‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران صورت گیرد، خاطرنشان كرد: «من امیدوارم امیرعبداللهیان بتواند وضعیت وزارت خارجه را از فضای فرمالیته،‌ شكل‌گرایی و پروتكل‌گرایی خارج كند و به عرصه كنش راهبردی پیوند دهد.»



باید سر توافق برجام بایستیم
و مذاکرات وین را ادامه دهیم
عبدالرضا فرجی‌راد، کارشناس مسائل بین‌الملل و سفیر اسبق کشورمان در نروژ در گفت‌وگو با جام‌جم در خصوص شخصیت امیرعبداللهیان به عنوان وزیر خارجه جدید کشورمان اظهار کرد: در دولت جدید، آقای امیرعبداللهیان یکی از وزرای بسیار قوی در مقایسه با سایر وزراست؛ چرا که هم از اخلاق و روابط عمومی مناسب برخوردار بوده و هم تجربه کار دیپلماسی دارد.این کارشناس مسائل بین‌الملل در خصوص مهم‌ترین رویکردها و تحلیل آینده برجام در دولت جدید تصریح کرد: مهم‌ترین اقدامی که دولت فعلی باید انجام دهد به سرانجام‌رساندن مذاکرات وین است؛‌ درست است که ما نباید امتیاز بی‌جهت بدهیم یا طوری عمل کنیم که بازنده تلقی شویم اما این حق ماست که درباره آنچه از ابتدا توافق شده بایستیم و بر اساس آن مذاکرات را ادامه دهیم.وی با بیان این‌که مشکلات کشور بدون خنثی‌سازی و رفع تحریم‌ها حل و فصل نخواهد شد، گفت: آقای امیرعبداللهیان هم مطرح کرد که ایران به مذاکرات پایبند است اما مذاکراتی که نتیجه‌بخش باشد.سفیر اسبق کشورمان در نروژ، دومین اولویت را دیپلماسی واکسن برشمرد و گفت: البته دولت جدید در این زمینه فعال‌تر شده اما باید بیش از این تلاش شود.وی همچنین گفت: رویکرد‌های اقتصادی از رویکرد سیاسی جدا نیست و اگر بتوانیم با کمک همسایه‌ها بازارچه‌های مرزی را گسترش دهیم، می‌تواند به اقتصاد و اشتغال کشور کمک کند.



ادامه گفت‌و‌گوهای برجامی
با شرط رعایت منافع ملی
رامین مهمان‌پرست، دیپلمات ارشد وزارت خارجه هم با اشاره به اظهارات امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه ایران عنوان كرد: «توجه به این صحبت‌ها خط جدید كاری در دستگاه دیپلماسی را مشخص می‌كند و می‌توان انتظار داشت كه یك سیاست خارجی پویا، ‌هوشمند و متوازن را رقم بزند. با همین نگاه می‌توان انتظار داشت كه توسعه روابط دوجانبه به‌ویژه با همسایگان و كشورهای آسیایی، كشورهای جنوب، چین وروسیه در اولویت قرار خواهند گرفت. امیرعبداللهیان یكی از مسلط‌‌‌‌‌‌ترین افراد در حوزه شناخت سیاست‌های منطقه‌ای است.»به‌گفته این تحلیلگر مسائل بین‌المللی، در توسعه روابط باید به همه كشورهایی كه منافع ملی ما را می‌توانند تامین كنند، توجه داشت.»سخنگوی پیشین وزارت خارجه در ادامه به برجام اشاره كرد و گفت: «در كنار توجه به ارتقای روابط با كشورهای همسایه و پیرامونی، گفت‌وگوهای برجام برای رفع تحریم‌ها به شرط رعایت منافع ملی ما و انجام تعهدات طرف مقابل، می‌توند ادامه پیدا كند.»مهمان‌پرست بهره‌گیری از همه نیروهای انسانی با تجربه در درون و بیرون وزارت خارجه را زمینه‌ساز نشاط در دستگاه دیپلماسی دانست و گفت: «با توجه به تاكیدی كه وزیر امورخارجه بر استفاده از ظرفیت‌های دیپلماسی اقتصادی دارد، می‌توان تصور كرد كه با فعال كردن سفارتخانه و ستادهای مختلف وزارت خارجه اقتصاد كشور هم دستخوش تغییرات مثبت شود.»



امیرعبداللهیان در محور مقاومت فرد کاملا شناخته‌شده‌ای است
 حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با جام‌جم در خصوص مهم‌ترین ویژگی‌های وزیر خارجه جدید کشورمان اظهار کرد: آقای امیرعبداللهیان با زیربنای وزارت خارجه آشناست و این موضوع فرصتی را فراهم می‌کند که ارتباط بهتری با سطوح بالای کشور برقرار شود و تیم خوبی نیز تشکیل دهد.این کارشناس مسائل منطقه یکی از ویژگی‌های مهم امیرعبداللهیان را تخصص در امور خاورمیانه برشمرد و گفت: ایشان در حوزه خاورمیانه به ویژه محور مقاومت فرد کاملا شناخته‌شده‌ای است از این رو با توجه به تجارب ایشان، وزارت خارجه می‌تواند از این تجربه و سوابق حُسن استفاده را داشته باشد.وی با بیان این‌که اگر آقای امیرعبداللهیان بتواند روابط ایران و عربستان را که از سال ۹۵ تاکنون قطع شده احیا کند، به برقراری صلح و ثبات در منطقه کمک کرده است، گفت: بهبود روابط ایران و عربستان می‌تواند به برقراری صلح و امنیت در یمن،‌ عراق، سوریه و لبنان نیز منجر شود.
بهشتی‌پور با تاکید بر این‌که تخصص امیرعبداللهیان می‌تواند روابط ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس و همسایگان را توسعه دهد،‌ درباره مهم‌ترین رویکردهای وزارت خارجه در دولت سیزدهم تصریح کرد: به نظر من با توجه به مشکلاتی که به دلیل برجام و حل و فصل مساله تحریم‌ها وجود دارد اولویت اول مردم و وزارت خارجه موضوع رفع و خنثی‌سازی تحریم‌هاست.به گفته وی تا زمانی که تحریم‌ها برقرار است ما در زمینه مالی، بانکی و بازرگانی دچار مشکل خواهیم بود بنابراین اولویت اول آقای امیرعبداللهیان می‌تواند مساله برجام و به نتیجه‌رساندن آن و همچنین بهبود روابط با ۱۵ همسایه کشورمان باشد.




تاكید بر سیاست متوازن
الهام امین‌زاده استاد حقوق بین‌الملل هم در گفت‌وگو با جام‌جم انتخاب امیرعبداللهیان را به عنوان وزیرخارجه اقدامی شایسته دانست و تصریح كرد: «رئیس جدید دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران سوابق متعددی در حوزه روابط خارجی دارد، با دیپلماسی رسمی و عمومی آشنا است و همچنین بر تقویت دیپلماسی اقتصادی تاكید دارد.»
وی با بیان این‌كه وزارت امورخارجه به گفته رهبر معظم انقلاب وزارت برجام نیست، تاكید كرد: «در منطقه‌ای قرار داریم كه با 15 كشور پیرامونی همسایه هستیم و در قاره‌ای قرار داریم كه 44 كشور دارد، همچنین در حوزه‌های بین‌المللی هم با كشورهای اروپایی و آمریكای لاتین سروكار داریم. از این رو مسوولیت سنگینی بر دوش وزارت امورخارجه ایران قرار دارد كه تعامل سازنده، مثبت و در عین حال مبتنی بر منافع ملی نظام جمهوری اسلامی ایران و مردم را در حوزه روابط بین‌الملل در پیش بگیرد و تمامی این تعاملات را به نحو مطلوبی مدیریت كند».
وی در ادامه با بیان این‌كه باید اهداف و برنامه‌های رئیس‌جمهور كه در ایام انتخابات هم به اشاره كردند، در استراتژی دستگاه دیپلماسی در دولت سیزدهم محقق شود، عنوان كرد: «آقای رئیسی در صحبت‌های خود به‌ویژه در گفت‌و‌گو با رئیس‌جمهور فرانسه به سیاست خارجی متوازن اشاره كردند و تاكید بر این توازن، به معنای نه به افراط و تفریط است. در این استراتژی نوع و سطح روابط براساس تعاملات متقابل و محترمانه خواهد بود، این ادبیات بسیار خردمندانه است كه مبتنی بر حفظ منافع وعزت ملی است و افق روشنی را برای دولت به‌ویژه وزارت خارجه می‌توان متصور بود.»




بسط توجه به شرق، چین و روسیه
محمد مرندی، تحلیلگر مسائل بین‌المللی در گفت‌و‌گو با جام‌جم با بیان این‌كه سیاست كلی نظام در حوزه سیاست خارجی در دولت سیزدهم عوض نخواهد شد و این سیاست‌ها از سوی شورای‌عالی امنیت ملی تعیین می‌شود، خاطرنشان كرد: «طبیعتا وزیر امورخارجه در این مسیر و فرآیند نقش موثر خواهد داشت. بنای جمهوری اسلامی ایران هم استمرار سیاست‌های گذشته در حوزه منطقه‌ای است.»وی با اشاره به انتخاب امیرعبداللهیان به عنوان وزیر امورخارجه گفت: «حوزه تخصصی وزیر امورخارجه در حوزه تعاملات با كشورهای منطقه است و باتوجه به انتخاب ایشان، حتما از این پس از ظرفیت‌های كشورهای آسیایی و كشورهای جنوبی استفاده بیشتری خواهد شد.»مرندی در پاسخ به این سوال كه آیا در دوره جدید سطح روابط با كشورهایی مثل چین و روسیه بیشتر خواهد شد، تصریح كرد: «باتوجه به صحبت‌های آقای رئیس‌جمهور و همچنین وزیر امورخارجه موضوع تقویت روابط با آسیای مركزی، چین،‌ روسیه، كشورهای همسایه و همچنین هم‌پیمانان ایران بیش از گذشته مورد توجه قرار خواهد گرفت.»این تحلیلگر مسائل بین‌المللی با بیان این‌كه استفاده از ظرفیت‌‌های دیپلماسی اقتصادی در تقویت روابط ایران با دیگر كشورها بسیار موثر خواهد بود، یادآور شد: «در حال حاضر با شرایط خاصی از تحولات سیاسی و بین‌المللی در منطقه مواجه هستیم. بازیگرانی مثل عربستان در باتلاق یمن گرفتار آمده‌اند و به هر نحوه ممكن سعی در خلاصی از این گرفتاری دارند. از سویی دیگر تركیه كه پیش از این تعرضات و دخالت‌‌هایی در سوریه و عراق داشت، با چالش‌های جدی مواجه است. در چنین شرایطی ایران می‌تواند نقش تاریخی خود را برای بهبود وضعیت امنیت در منطقه ایفا كند و همچنین در صورت همكاری كشورهای منطقه، می‌توان از فرصت‌هایی كه بازارهایی منطقه دارند، به نحو مطلوب استفاده كرد.»