اجلاس گروه 20 در حالی در ایتالیا برگزار میشود که تصمیمات قبلی این گروه در مواجهه با بحرانهای جهانی راه به جایی نبرده است
گروه صفر
نشست گروه 20 در کشور ایتالیا در حال برگزاری است. این نشست از روز شنبه آغاز شده و قرار است موضوعات متنوعی از جمله نحوه مواجهه با بحران کرونا در جهان، مدیریت آثار و تبعات اقتصادی ناشی از شیوع کووید-19 در کشورهای صنعتی، نحوه مقابله با گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی و زیستی و... مورد بررسی قرار گیرد. با این حال 20 کشور صنعتی جهان بارها در این خصوص با یکدیگر سخن گفتهاند و خروجی تصمیمات آنها نیز بهبود اوضاع در این حوزهها نبوده است! یکی از اصلیترین دلایل ناکامی گروه 20 در مواجهه با بحرانهای جمعی، نقش بسیاری از اعضای این گروه در ایجاد این بحرانها بوده است. به عبارت بهتر، در این آوردگاه تولیدکنندگان بحران در کسوت حلکنندگان بحران وارد عمل میشوند! تناقضی که به لحاظ عقلانی توجیهی ندارد.
نشست کشورهای عضو گروه ۲٠، روز شنبه ۳۰ اکتبر/ ۸ آبان، در رُم پایتخت ایتالیا آغاز شد و رهبران مهمترین قدرتهای اقتصادی جهان برای نخستین بار پس از همهگیری کرونا، به صورت حضوری در این اجلاس شرکت کردند. در این نشست دو روزه، علاوه بر جو بایدن رئیسجمهور آمریکا، امانوئل مکرون رئیسجمهور فرانسه، آنگلا مرکل صدراعظم آلمان، بوریس جانسون نخستوزیر انگلیس، ماریو دراگی نخستوزیر ایتالیا و سران کشورهای عربستان سعودی، هند و ترکیه نیز حضور یافتهاند. این در حالی است که ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه و شیجینپینگ، رئیسجمهور چین، دو غایب بزرگ اجلاس گروه ۲٠ محسوب میشوند و از طریق کنفرانس ویدئویی شرکت خواهند کرد. رهبران مهمترین قدرتهای اقتصادی جهان، در جریان این نشست دو روزه همچنین پیرامون بحران افغانستان و به قدرت رسیدن گروه طالبان و نیز برنامه هستهای ایران، گفتوگو و تبادل نظر خواهند کرد.
وعده تکراری اخذ مالیات از شرکتهای چند ملیتی
همچنین احتمال میرود که سران کشورهای عضو گروه ۲٠ در جریان نشست دو روزه خود در رُم، توافق بر سر موضوع اخذ مالیات از شرکتهای چندملیتی در سطح جهان را نهایی کنند.این توافق از فرار مالیاتی شرکتهای چند ملیتی در کشورهایی که تاکنون یا مالیاتی اخذ نمیکردند یا مالیات کمی دریافت میکردند، جلوگیری میکند. اجرای طرح اخذ مالیات دستکم ١۵ درصدی بر شرکتهای چند ملیتی در جهان تا سال ۲۰۲۳ در دستور کار نشست سران گروه 20 است. با این حال در عمل، دولت آمریکا و دولتهای اروپایی مانع از اجرایی شدن قوانین مالیاتی سختگیرانه علیه شرکتهای چندملیتی شدهاند. همین مساله سبب شده است تا قدرت مانور شرکتهای چند ملیتی نسبت به قدرت مانور دولتها در طول دهههای گذشته افزایش یابد.
همپوشانی نشست گروه 20 و نشست گلاسکو
اجلاس سران گروه ۲٠ در رُم در حالی آغاز شده که دیروز (یکشنبه) نیز نشست تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد موسوم به COP26 در شهر گلاسکو در اسکاتلند آغاز میشود. انتظار میرود که با برگزاری این نشست در تلاقی زمانی با اجلاس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد، کشورهای عضو گروه ۲٠ بر سر تعیین ضربالاجلی برای به صفر رساندن میزان انتشار گازهای گلخانهای به توافق برسند.در پیشنویس بیانیه نشست کشورهای عضو گروه ۲۰ بر حمایت از وعده رهبران این گروه برای تلاش در جهت محدود کردن افزایش دما به 5/1 درجه سانتیگراد تأکید شده است. شارل میشل، رئیس شورای اروپا پیش از آغاز نشست گروه 20، در این زمینه با تأکید بر این که ما باید اهداف مشترک دقیق و بلندپروازانهتری در مورد تغییرات آب و هوایی داشته باشیم. این موضوع برای کشورهایی که اقتصاد وابسته به زغالسنگ دارند، دشوار خواهد بود. میشل اجلاس گروه ۲٠ را برای حل و فصل پرسشهای باقی مانده و متقاعد کردن کشورهایی که هنوز اهدافی جدی برای خنثیسازی انتشار کربن اتخاذ نکردهاند، بسیار مهم دانست.
رایزنیهای برجامی بایدن در گروه 20
جوبایدن، رئیسجمهور آمریکا در نشست گروه 20، رایزنیهای مستقیم خود را با اعضای این نشست بر سر نحوه برگزاری مذاکرات هستهای وین و چگونگی طرح مطالبات غرب در سلسله گفتوگوهای برجامی جدید با ایران آغاز کرده است.آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان که امضای وزرای خارجه دولتهای آنها در سال 2015 میلادی در پای سند توافق هستهای موجود است، جملگی از اعضای گروه 20 محسوب میشوند. با این حال اکنون آمریکا بهواسطه خروج رسمی از توافق هستهای، جزو اعضای کمیته مشترک برجام محسوب نمیشود. درست دو روز قبل از برگزاری اجلاس گروه 20، مقامات کاخ سفید و سه کشور اروپایی با انتشار بیانیهای ضمن طرح ادعاهای همیشگی و بدون سند خود درخصوص فعالیتهای هستهای نظامی ایران، خواستار مواجهه با این اقدامات شدند. همین مساله بهخوبی نشان میدهد که واشنگتن و شرکای اروپایی آن اساسا اراده و قدرتی برای بازگشت واقعی به توافق هستهای ندارند. یکی از اصلیترین دلایل انتشار این بیانیه، تاثیرگذاری مشترک آمریکا و تروییکای اروپایی بر فضای گروه 20 (جهت تاثیرگذاری بر فضای مذاکرات وین) بوده است.
همفکری بانیان بحران افغانستان!
یکی دیگر از مسائلی که در نشست گروه 20 مورد توجه قرار گرفته است، به مسائل جاری در افغانستان بازمیگردد. در این میان نکته محوری و مهمی وجود دارد که نمیتوان بهسادگی از کنار آن گذشت؛ اینکه از میان 20 عضو این گروه (گروه 20)، هشت کشور یعنی آمریکا، ایتالیا، اسپانیا، آلمان، انگلیس، فرانسه، کانادا و ترکیه عضو پیمان ناتو هستند، یعنی دقیقا همان کشورهایی که در طول 20 سال اشغالگری، مولد بحرانهای مستمر امنیتی، اقتصادی، سیاسی و داخلی در افغانستان بودهاند. از سوی دیگر، چهار کشور دیگر عضو گروه 20 یعنی کرهجنوبی، عربستان سعودی، ژاپن و استرالیا نیز در طول دو دهه اشغالگری ناتو در افغانستان، حکم شرکای امنیتی واشنگتن در این کشور آسیایی را ایفا کرده و حتی نیروهای خود را نیز در قالب کمک به ناتو، به افغانستان اعزام کرده بودند. بدیهی است که در چنین شرایطی همفکری کشورهای عضو گروه 20 در قبال بحران افغانستان، آن هم در غیبت سران دو کشور روسیه و چین، نهتنها نتیجهای به سود امنیت افغانستان نخواهد داشت، بلکه میتواند مولد بحرانهای تازهتری در این کشور باشد.
کرونا به گروه 20 افتخار میکند!
یکی دیگر از سوالاتی که اعضای گروه 20 باید نسبت به آن پاسخگو باشند، به مساله مواجهه جمعی با بحران کرونا بازمیگردد. در سال گذشته و در جریان رایزنی اعضای گروه 20 با یکدیگر، همه اعضا متعهد شدند تلاش موثر و مشترکی را در مواجهه جهانی با بحران کرونا صورت دهند. یکی از مسائلی که در نشست سال گذشته مدنظر قرار گرفت، به توزیع عادلانه واکسن کرونا در جهان بازمیگشت، تعهدی که هیچگاه شاهد تحقق آن نبودیم! براساس گزارش رسانههای غربی،کشورهای ثروتمند یک میلیارد و 200 هزار دوز واکسن اضافی ذخیره دارند که بیشتر از نیاز آنها است.
اخیرا شبکه بلومبرگ در گزارشی در اینخصوص گفت: «کشورهای ثروتمند میتوانند حدود ۸۰ درصد از جمعیت بالای ۱۲ سال خود را واکسینه کرده، حتی برنامههای تزریق دوز تقویتی واکسن را ادامه دهند و در عین حال مقادیر هنگفتی را برای توزیع در جهان در اختیار دارند.»کشورهای ثروتمند با فشار فزاینده برای انتقال ذخایر مازاد واکسن خود به کشورهایی با درآمد پایین مواجه هستند و این در حالی است که یک تحقیق جدید نشان میدهد آنها احتمالا تا پایان سال جاری میلادی حدود یک میلیارد و 200 هزار دوز مازاد در اختیار دارند. تحقیقات شرکت ایرفینیتی مستقر در لندن نشان میدهد آمریکا، انگلیس، کشورهای اروپایی و برخی دیگر از کشورها ضمن واکسینه کردن ۸۰ درصد جمعیت بالای ۱۲ سال و ارائه برنامه دوز تقویتی واکسن کرونا، همچنان ذخایر هنگفتی از واکسن را در اختیار دارند که میتوانند آنها را در بین کشورهای نیازمند جهان توزیع کنند. این کشورها تاکنون چندان به تعهدات خود برای توزیع واکسن بین کشورهای فقیرتر عمل نکردهاند و برخی از آنها تزریق واکسن تقویتی را برای مقابله با سویه دلتای کرونا آغاز کردهاند. مدافعان سلامت نگران آن هستند که روند کند واکسیناسیون در جهان دوران همه گیری را طولانیتر کرده و نگرانیهای جدیدی را درباره ظهور سویههای جدید کرونا ایجاد کند. برخی از آنها خواستار شفافیت بیشتر و توافقات بیشتر بین دولتها و شرکتهای تولیدکننده واکسن هستند. در شرایطی که آمریکا و اعضای اروپایی گروه 20، اصلیترین احتکارکنندگان واکسن کرونا محسوب میشوند، قطعا وعدههای آنها درخصوص مواجهه جمعی با بحران کرونا، چیزی جز یک طنز تلخ محسوب نمیشود.
تظاهرات فعالان محیطزیست علیه سران گروه 20
هزاران نفر از کنشگران زیستمحیطی همراه با اتحادیههای کارگری ایتالیا و احزاب چپگرای اروپایی همزمان با برگزاری اجلاس گروه ۲۰ در رم، پایتخت ایتالیا، تظاهرات کردند. معترضان خواستار اتخاذ مقررات سختگیرانهتر از سوی رهبران ۲۰ اقتصاد بزرگ جهان برای جلوگیری از روند افزایش دمای کره زمین و بهویژه پایان دادن به استفاده از سوختهای فسیلی شدند. براساس آخرین گزارش آژانس آبوهوای سازمان ملل متحد، ادامه وضعیت کنونی منجر به افزایش ۲/۷ درجهای میانگین دمای کره زمین خواهد شد که وضعیتی فاجعهبار را برای بسیاری از انسانها ایجاد میکند. براساس گزارش یورونیوز، بسیاری از سازماندهندگان و شرکتکنندگان در تظاهرات روز شنبه، اعضای دو جنبش «جمعهها برای آینده» و «شورش انقراض» بودند. این کنشگران میگویند تصمیمهای اتخاذشده از سوی رهبران گروه ۲۰ به هیچوجه پاسخگوی فوریت آبوهوایی کنونی نیست. سازمان شورش انقراض خواستار به صفر رساندن استفاده از سوختهای فسیلی مولد آلایندههای کربن تا سال ۲۰۲۵ میلادی است. اعضای احزاب چپگرای ایتالیایی و کارگران آلیتالیا (خطوط ملی سابق هواپیمایی ایتالیا) از دیگر گروههای مشارکتکننده در این تظاهرات بودند و خواسته اصلی آنها توجه بیشتر به عدالت اجتماعی در برنامههای احیای اقتصادی پس از همهگیری بیماری کووید-۱۹ بود.
تبدیل واژه اقتصاد جهانی به بازیچه گروه 20
در عرصه مواجهه با بحرانهای اقتصادی در عرصه روابط بینالملل نیز در طول سالهای گذشته و اخیر، رایزنیهای زیادی در گروه 20 صورت گرفته است. اما علیرغم صدور بیانیههای جمعی و بعضا در ظاهر تعهدآور در اینخصوص، بحران اقتصادی در جهان روز به روز عمیقتر میشود. بسیاری از تحلیلگران مسائل اقتصاد بینالملل معتقدند که اساسا فرصت و بستری برای همگرایی میان اعضای گروه ۲۰ بر سر مواجهه با بحرانهای اقتصادی جاری در نظام بینالملل وجود ندارد، زیرا قرائت هر یک از بازیگران نسبت به مفهوم اقتصاد جهانی با یکدیگر متفاوت است. بیدلیل نیست که سازمان تجارت جهانی نیز در طول سالهای اخیر بیشتر از اینکه یک کانون تنظیمکننده مناسبات بینالمللی در عرصه تجارت و اقتصاد باشد، به کانون منازعه بازیگران اقتصادی مطرح دنیا با یکدیگر مبدل و از تاثیر و قدرت آن در حل بحرانهای جهانی کاسته شده است. معضلات و آسیبهای جاری در مجموعه گروه ۲۰، شامل دو آسیب زیربنایی (ساختاری) و روبنایی بوده و باید اذعان کرد که سران ۲۰ قدرت اقتصادی دنیا، همچنان توافق مواجهه با این دو نوع آسیب خطرناک را ندارند. نکته مهمتر اینکه مناسبات پشت پرده امنیتی و سیاسی موجود میان برخی بازیگران گروه ۲۰ (از جمله عضویت برخی اعضای گروه 20 در ناتو)، بر مناسبات اقتصادی آنها سایه افکنده است. همین مساله سبب شده تا بسیاری از تصمیمگیریهای اقتصادی اعضا، تحتتاثیر دیگر مناسبات آنها با یکدیگر قرار گیرد.