گفت‌وگوی «جام‌جم» با حسن حبیب‌زاده، تهیه‌کننده و کارگردان مجموعه مستند «دورت بگردم ایران»
خانواده‌های ایرانگرد
اگر به سفر یا تماشای مستندهایی که درباره سفر و به‌خصوص ایرانگردی است علاقه دارید، پیشنهاد می‌کنیم از همین هفته به تماشای فصل چهارم مجموعه مستند «دورت‌بگردم‌ایران» از شبکه نهال بنشینید. برنامه‌ای که در آن خانواده‌ها وارد یک سفر ماجراجویانه می‌شوند و چالش‌های جذابی را پشت سر می‌گذارند.
این برنامه به تهیه‌کنندگی و کارگردانی حسن حبیب‌زاده یک مستند مسابقه (رئالیتی‌شو) سفری - خانوادگی است که در هرفصل با همراه‌کردن دو خانواده و فرزندان‌شان، قصد دارد تا علاوه‌بر به‌نمایش‌گذاشتن شهرها و مناطق جذاب ایران، سفرها را از زاویه‌نگاه کودکان روایت کند. اولین فصل مستند دورت‌بگردم‌ایران که ضبط آن در استانهای بوشهر و هرمزگان انجام شده بود، نوروز ۱۳۹۸ روی آنتن شبکه نهال رفت و در فصل دوم نیز شرکت‌کنندگان این برنامه به استانهای همدان، کردستان و بخش‌هایی از آذربایجان‌غربی سفر کردند. خوزستان مقصد فصل سوم این برنامه بود و در فصل جدید، تیم برنامه راهی استان آذربایجان‌شرقی شد. جام‌جم با حسن حبیب‌زاده گفت‌وگویی داشته که شاید خواندن آن برای‌تان خالی از لطف نباشد. پس در این گفت‌وگو همراه ما باشید.
تلویزیون برنامه‌های بسیاری در حوزه ایرانگردی تولید کرده است اما با این شیوه که مستندساز خانواده‌ها را با خود در یک سفر همراه کند، آن‌هم با حضور فرزندان‌شان تاکنون برنامه‌ای نداشته‌ایم. ضمن این‌که این مجموعه به فصل چهارم هم رسیده‌است. چطور شد که به فکر ساخت چنین برنامه‌ای افتادید؟
اولین فصل از این مجموعه را سال 1397 ساختیم که من در ابتدا ایده‌ای داشتم مبنی بر سفر خانواده‌ها؛ به‌خصوص خانواده‌هایی که صاحب فرزند هستند. در نهایت وقتی از طرف شبکه سفارش ساخت این برنامه شد به این نتیجه رسیدیم برنامه‌ای بسازیم که در آن خانواده‌ها به اتفاق بچه‌ها به استانهای مختلف ایران سفر کنند و راوی و محوریت برنامه، بچه‌ها باشند. بنابراین دورت‌بگردم‌ایران، شکل گرفت و خیلی سریع ما خانواده را انتخاب کرده، راهی سفر شدیم و فصل یک آن نوروز 1398 روی آنتن رفت.
استقبالی که مخاطبان از این برنامه کردند، باعث شد به فکر ساخت فصل‌های بعدی بیفتید یا از ابتدا هم طراحی شما بدین گونه بود که همراه خانواده‌های مختلف در چند فصل به استانهای ایران سفر کنید؟
به خاطر پتانسیلی که این برنامه داشت، می‌شد پیش‌بینی کرد که این مجموعه ادامه‌دار باشد. البته استقبال مخاطبان از فصل یک هم بی‌تاثیر نبود. گرچه کرونا باعث شد بین فصل‌های این کار فاصله بیفتد. بااین‌حال تولید آن ادامه پیدا کرد و درحال‌حاضر هم فصل چهارم آن در حال پخش است.
همسفر شدن با خانواده‌ها در طول یک سفر چندروزه سخت نبود؟ اصلا خانواده‌ها را بر چه مبنایی انتخاب می‌کنید و معیارتان برای انتخاب آنها چیست؟
یکی از سخت‌ترین بخش‌های تولید این برنامه انتخاب خانواده است. یعنی بتوان خانواده‌ای پیدا کرد که این شرایط را بپذیرد و خودشان هم شرایط لازم را داشته باشند و این کار بسیار سختی بود. به‌خصوص این‌که بنا بود خانواده در فصل‌های بعدی تغییر کند که این اتفاق در فصل دوم افتاد اما استقبال از برنامه کم شد. چون مخاطبان، ذهنیت خانواده اول را در فصل یک داشتند. به‌همین‌دلیل در فصل سوم با همان خانواده‌ای که در ابتدا همسفر بودیم، همراه شدیم اما در فصل چهارم با خانواده دیگری برنامه را ضبط کردیم. البته در طول این سال‌ها بازهم فراخوان دادیم و دنبال خانواده بودیم. به‌همین‌دلیل خانواده‌ها برای‌مان فیلم فرستادند تا ما از بین آنها انتخاب کنیم.
ملاک‌تان برای انتخاب خانواده چیست؟
یک‌سری نکات از همان ابتدا مد نظر ما بود. مثلا سن‌وسال بچه‌ها و تعدادشان در یک خانواده برای‌مان مهم بود. این‌که خانواده‌ها کمتر از دو فرزند نداشته باشند و سن‌شان هم بین پنج تا 12سال باشد.
یکی از نکات جالبی که در دورت‌بگردم‌ایران وجود دارد این است که خانواده هم با کار با دوربین آشنایی دارند و هم گاهی درگیر ارتباطات جذاب خانوادگی خود می‌شوند. چطور این اتفاق را در طول کار مدیریت کردید؟
بخش مهمی از آن به گزینش اولیه خانواده برمی‌گردد و این‌که طبق معیارها و ملاک‌های ما باشند و همین موضوع در طول کار خیلی کمک می‌کند. ضمن این‌که پیش از سفر هم یک‌سری چیزها را تست می‌زدیم و توضیحاتی دراین‌باره به خانواده‌ها می‌دادیم. در طول سفر هم یک‌سری چیزها را روتوش می‌کردیم. مثل ایستادن مقابل دوربین‌ها و فاصله‌ای که باید با دوربین‌ها رعایت می‌کردند.
نکته بعد بازی‌ها و چالش‌هایی است که خانواده‌ها در این برنامه پیش‌رو دارند. آیا همه چیز از قبل طراحی و هماهنگ شده یا بداهه و ابتکار خودشان است؟
می توان گفت ما یک طراحی ابتدایی پیش از سفر داریم اما شاید برای‌تان جالب باشد بدانید که ما پیش از برنامه برای شناسایی به همان استان سفر می‌کنیم. یعنی همراه تیم تولید همان مسیر را قبل از برنامه سفر می‌کنیم تا مسیر را شناسایی و چالش‌ها را براساس شرایط و قابلیت‌های موجود طراحی کنیم. مثلا ممکن است آن مسیر قابلیت سفر یک خانواده را نداشته باشد یا فاقد جذابیت‌هایی برای آنها و به‌خصوص بچه‌ها باشد. از طرفی سعی کردیم به نقاطی سفر کنیم که شاید کمتر کسی به آنجا سفر کرده باشد. یا این‌که به روستاها سفر می‌کنیم. البته روستاهایی که از قبل هماهنگ کرده‌ایم. این‌طور نیست که یکباره به یک روستا برسیم و همان‌جا مستقر شویم. بنابراین یک‌سری چیزها را پیش‌بینی می‌کنیم اما نحوه اتفاق‌افتادن بر عهده خانواده‌هاست. می‌توانم بگویم به نوعی بده‌بستان بین ما و خانواده‌هاست که اتفاق می‌افتد.
برای هر فصل فقط به یک استان سفر می‌کنید؟ این امکان وجود نداشت که به نقاط بیشتری سفر کنید؟
می‌توانم بگویم استان خاصی مد نظر ما نبود. ما بیشتر به مناطق خاصی سفر می‌کردیم. به‌هرحال فصل و آب‌وهوایی که برای سفر به آن منطقه انتخاب می‌کردیم خیلی مهم بود. چون ما خانواده و به‌خصوص بچه‌ها را کنار خودمان داشتیم و به همین دلیل آب‌وهوای آن منطقه باید برای سفر مناسب می‌بود. از طرفی خیلی معروف‌نبودن آن منطقه هم برای‌مان مهم بود.
این سری از برنامه تا چه زمانی ادامه دارد و این‌که به تولید فصل پنجم هم فکر کرده‌اید و اقداماتی انجام داده‌اید؟
معمولا فصل‌های برنامه ما 13قسمتی است. ضمن این‌که ما معمولا قبل از برنامه آمادگی داریم. یعنی همان‌طور که پیش از این هم گفتم، ما قبل از برنامه یک سفر به آن منطقه می‌رویم و آنجا را شناسایی می‌کنیم. بنابراین آمادگی لازم برای تولید فصل جدید را داریم و منطقه دیگری را شناسایی کرده‌ایم. البته با خانواده دیگری می‌خواهیم این فصل را بسازیم.
از واکنش‌ها و بازخورد مردم بگویید. این‌که زمانی که به مناطق مختلف سفر می‌کنید با دیدن ماشین‌ها و لوگوی برنامه چه واکنشی دارند؟
اتفاقا واکنش‌های خوب و جالبی دارند. حتی برای‌مان جالب است که وقتی به روستاهای دورافتاده هم سفر می‌کنیم، مردم آن منطقه برنامه و ما را می‌شناسند و برخوردهای خوب و گرمی با ما دارند.
راوی برنامه هم یکی از فرزندان همان خانواده‌ای است که همراه شما به سفر می‌روند؟
دو سه نفر از بچه‌ها هستند. یعنی هر خانواده یک راوی دارد که در گزینش آنها سعی می‌کنیم ویژگی لازم برای روایت ماجراها را داشته باشند.
در سفرهای‌تان و انتخاب اماکن آن منطقه چه چیزی برای‌تان اولویت دارد؟ مناطق صعب‌العبور نباشند یا زیبایی آن منطقه یا ملاک‌تان قدمت آن است؟
معمولا چند نکته برای‌مان اهمیت دارد. اول این‌که به جایی سفر کنیم که کمتر کسی به آنجا رفته و کمتر دیده شده است. نکته بعد این‌که متناسب با سلیقه بچه‌ها باشد تا برای‌شان سفر خسته‌کننده نباشد و جذابیت داشته باشد. نکته مهم دیگر اماکن تاریخی است که برای‌مان اهمیت بسیاری دارد.
سفر معمولا پر از ماجرا و اتفاق و خاطره است. از سفرهایی که تاکنون با خانواده‌های مختلف داشتید، خاطره‌ای هم به یاد دارید؟
می‌توانم از سختی‌های کار بگویم. مثلا این‌که اغلب خانواده‌ها در ابتدا برای این سفر شوق و ذوق بسیاری دارند اما در ادامه و موقع فیلمبرداری گاهی برای‌شان همه چیز کسل‌کننده و خسته‌کننده می‌شود. به‌خصوص برای بچه‌ها که نیازهای بسیاری دارند. البته در ابتدا همه چیز به آنها یادآوری می‌شود اما چون تجربه کار تلویزیونی ندارند، برای‌شان گاهی سفر خسته‌کننده می‌شود. بنابراین مدیریت آنها در چنین شرایطی کار سختی است.
برای اسکان خانواده از قبل مکانی را هماهنگ می‌کنید؟
شعار ما در برنامه سفر ساده و ارزان است. بنابراین چون با کاروان سفر می‌کنیم، گاهی شب‌ها خانواده را در همان کاروان برای شب اسکان می‌دهیم و ناچاریم بعضی وقت‌ها خودمان بیرون از کاروان بخوابیم. یا این‌که از بومگردی برای اسکان خانواده‌ها استفاده می‌کنیم که البته از قبل هماهنگ شده است.
معمولا برای هر برنامه چند روز سفر می‌کنید؟
سفرهای ما عمدتا هفت تا 11 روز طول می‌کشد.
جذابیت سفر برای بچه‌ها
وی درباره جذابیت سفر برای بچه‌ها و همراهی با آنها که ممکن است در طول راه خواسته‌هایی داشته باشند یا خسته شوند هم می‌گوید: سفر برای بچه‌ها همواره جالب و جذاب است اما گاهی خسته هم می‌شوند. باید به نوعی مدیریت کرد که سفر به آنها سخت نگذرد و از آن لذت ببرند. بنابراین هر دو سه روز یک‌بار ما یک استراحت داریم تا خانواده‌ها خسته نشوند. البته برای عوامل هم سخت می‌شود و به همین دلیل گاهی وسط کار، فیلمبرداری را تعطیل می‌کنیم تا آنها هم استراحت کنند.
زینب علیپور طهرانی - گروه رسانه
تلویزیون برنامه‌های بسیاری در حوزه ایرانگردی تولید کرده است اما با این شیوه که مستندساز خانواده‌ها را با خود در یک سفر همراه کند، آن‌هم با حضور فرزندان‌شان تاکنون برنامه‌ای نداشته‌ایم. ضمن این‌که این مجموعه به فصل چهارم هم رسیده‌است. چطور شد که به فکر ساخت چنین برنامه‌ای افتادید؟
اولین فصل از این مجموعه را سال 1397 ساختیم که من در ابتدا ایده‌ای داشتم مبنی بر سفر خانواده‌ها؛ به‌خصوص خانواده‌هایی که صاحب فرزند هستند. در نهایت وقتی از طرف شبکه سفارش ساخت این برنامه شد به این نتیجه رسیدیم برنامه‌ای بسازیم که در آن خانواده‌ها به اتفاق بچه‌ها به استانهای مختلف ایران سفر کنند و راوی و محوریت برنامه، بچه‌ها باشند. بنابراین دورت‌بگردم‌ایران، شکل گرفت و خیلی سریع ما خانواده را انتخاب کرده، راهی سفر شدیم و فصل یک آن نوروز 1398 روی آنتن رفت.
استقبالی که مخاطبان از این برنامه کردند، باعث شد به فکر ساخت فصل‌های بعدی بیفتید یا از ابتدا هم طراحی شما بدین گونه بود که همراه خانواده‌های مختلف در چند فصل به استانهای ایران سفر کنید؟
به خاطر پتانسیلی که این برنامه داشت، می‌شد پیش‌بینی کرد که این مجموعه ادامه‌دار باشد. البته استقبال مخاطبان از فصل یک هم بی‌تاثیر نبود. گرچه کرونا باعث شد بین فصل‌های این کار فاصله بیفتد. بااین‌حال تولید آن ادامه پیدا کرد و درحال‌حاضر هم فصل چهارم آن در حال پخش است.
همسفر شدن با خانواده‌ها در طول یک سفر چندروزه سخت نبود؟ اصلا خانواده‌ها را بر چه مبنایی انتخاب می‌کنید و معیارتان برای انتخاب آنها چیست؟
یکی از سخت‌ترین بخش‌های تولید این برنامه انتخاب خانواده است. یعنی بتوان خانواده‌ای پیدا کرد که این شرایط را بپذیرد و خودشان هم شرایط لازم را داشته باشند و این کار بسیار سختی بود. به‌خصوص این‌که بنا بود خانواده در فصل‌های بعدی تغییر کند که این اتفاق در فصل دوم افتاد اما استقبال از برنامه کم شد. چون مخاطبان، ذهنیت خانواده اول را در فصل یک داشتند. به‌همین‌دلیل در فصل سوم با همان خانواده‌ای که در ابتدا همسفر بودیم، همراه شدیم اما در فصل چهارم با خانواده دیگری برنامه را ضبط کردیم. البته در طول این سال‌ها بازهم فراخوان دادیم و دنبال خانواده بودیم. به‌همین‌دلیل خانواده‌ها برای‌مان فیلم فرستادند تا ما از بین آنها انتخاب کنیم.
ملاک‌تان برای انتخاب خانواده چیست؟
یک‌سری نکات از همان ابتدا مد نظر ما بود. مثلا سن‌وسال بچه‌ها و تعدادشان در یک خانواده برای‌مان مهم بود. این‌که خانواده‌ها کمتر از دو فرزند نداشته باشند و سن‌شان هم بین پنج تا 12سال باشد.
یکی از نکات جالبی که در دورت‌بگردم‌ایران وجود دارد این است که خانواده هم با کار با دوربین آشنایی دارند و هم گاهی درگیر ارتباطات جذاب خانوادگی خود می‌شوند. چطور این اتفاق را در طول کار مدیریت کردید؟
بخش مهمی از آن به گزینش اولیه خانواده برمی‌گردد و این‌که طبق معیارها و ملاک‌های ما باشند و همین موضوع در طول کار خیلی کمک می‌کند. ضمن این‌که پیش از سفر هم یک‌سری چیزها را تست می‌زدیم و توضیحاتی دراین‌باره به خانواده‌ها می‌دادیم. در طول سفر هم یک‌سری چیزها را روتوش می‌کردیم. مثل ایستادن مقابل دوربین‌ها و فاصله‌ای که باید با دوربین‌ها رعایت می‌کردند.
نکته بعد بازی‌ها و چالش‌هایی است که خانواده‌ها در این برنامه پیش‌رو دارند. آیا همه چیز از قبل طراحی و هماهنگ شده یا بداهه و ابتکار خودشان است؟
می توان گفت ما یک طراحی ابتدایی پیش از سفر داریم اما شاید برای‌تان جالب باشد بدانید که ما پیش از برنامه برای شناسایی به همان استان سفر می‌کنیم. یعنی همراه تیم تولید همان مسیر را قبل از برنامه سفر می‌کنیم تا مسیر را شناسایی و چالش‌ها را براساس شرایط و قابلیت‌های موجود طراحی کنیم. مثلا ممکن است آن مسیر قابلیت سفر یک خانواده را نداشته باشد یا فاقد جذابیت‌هایی برای آنها و به‌خصوص بچه‌ها باشد. از طرفی سعی کردیم به نقاطی سفر کنیم که شاید کمتر کسی به آنجا سفر کرده باشد. یا این‌که به روستاها سفر می‌کنیم. البته روستاهایی که از قبل هماهنگ کرده‌ایم. این‌طور نیست که یکباره به یک روستا برسیم و همان‌جا مستقر شویم. بنابراین یک‌سری چیزها را پیش‌بینی می‌کنیم اما نحوه اتفاق‌افتادن بر عهده خانواده‌هاست. می‌توانم بگویم به نوعی بده‌بستان بین ما و خانواده‌هاست که اتفاق می‌افتد.
برای هر فصل فقط به یک استان سفر می‌کنید؟ این امکان وجود نداشت که به نقاط بیشتری سفر کنید؟
می‌توانم بگویم استان خاصی مد نظر ما نبود. ما بیشتر به مناطق خاصی سفر می‌کردیم. به‌هرحال فصل و آب‌وهوایی که برای سفر به آن منطقه انتخاب می‌کردیم خیلی مهم بود. چون ما خانواده و به‌خصوص بچه‌ها را کنار خودمان داشتیم و به همین دلیل آب‌وهوای آن منطقه باید برای سفر مناسب می‌بود. از طرفی خیلی معروف‌نبودن آن منطقه هم برای‌مان مهم بود.
این سری از برنامه تا چه زمانی ادامه دارد و این‌که به تولید فصل پنجم هم فکر کرده‌اید و اقداماتی انجام داده‌اید؟
معمولا فصل‌های برنامه ما 13قسمتی است. ضمن این‌که ما معمولا قبل از برنامه آمادگی داریم. یعنی همان‌طور که پیش از این هم گفتم، ما قبل از برنامه یک سفر به آن منطقه می‌رویم و آنجا را شناسایی می‌کنیم. بنابراین آمادگی لازم برای تولید فصل جدید را داریم و منطقه دیگری را شناسایی کرده‌ایم. البته با خانواده دیگری می‌خواهیم این فصل را بسازیم.
از واکنش‌ها و بازخورد مردم بگویید. این‌که زمانی که به مناطق مختلف سفر می‌کنید با دیدن ماشین‌ها و لوگوی برنامه چه واکنشی دارند؟
اتفاقا واکنش‌های خوب و جالبی دارند. حتی برای‌مان جالب است که وقتی به روستاهای دورافتاده هم سفر می‌کنیم، مردم آن منطقه برنامه و ما را می‌شناسند و برخوردهای خوب و گرمی با ما دارند.
راوی برنامه هم یکی از فرزندان همان خانواده‌ای است که همراه شما به سفر می‌روند؟
دو سه نفر از بچه‌ها هستند. یعنی هر خانواده یک راوی دارد که در گزینش آنها سعی می‌کنیم ویژگی لازم برای روایت ماجراها را داشته باشند.
در سفرهای‌تان و انتخاب اماکن آن منطقه چه چیزی برای‌تان اولویت دارد؟ مناطق صعب‌العبور نباشند یا زیبایی آن منطقه یا ملاک‌تان قدمت آن است؟
معمولا چند نکته برای‌مان اهمیت دارد. اول این‌که به جایی سفر کنیم که کمتر کسی به آنجا رفته و کمتر دیده شده است. نکته بعد این‌که متناسب با سلیقه بچه‌ها باشد تا برای‌شان سفر خسته‌کننده نباشد و جذابیت داشته باشد. نکته مهم دیگر اماکن تاریخی است که برای‌مان اهمیت بسیاری دارد.
سفر معمولا پر از ماجرا و اتفاق و خاطره است. از سفرهایی که تاکنون با خانواده‌های مختلف داشتید، خاطره‌ای هم به یاد دارید؟
می‌توانم از سختی‌های کار بگویم. مثلا این‌که اغلب خانواده‌ها در ابتدا برای این سفر شوق و ذوق بسیاری دارند اما در ادامه و موقع فیلمبرداری گاهی برای‌شان همه چیز کسل‌کننده و خسته‌کننده می‌شود. به‌خصوص برای بچه‌ها که نیازهای بسیاری دارند. البته در ابتدا همه چیز به آنها یادآوری می‌شود اما چون تجربه کار تلویزیونی ندارند، برای‌شان گاهی سفر خسته‌کننده می‌شود. بنابراین مدیریت آنها در چنین شرایطی کار سختی است.
برای اسکان خانواده از قبل مکانی را هماهنگ می‌کنید؟
شعار ما در برنامه سفر ساده و ارزان است. بنابراین چون با کاروان سفر می‌کنیم، گاهی شب‌ها خانواده را در همان کاروان برای شب اسکان می‌دهیم و ناچاریم بعضی وقت‌ها خودمان بیرون از کاروان بخوابیم. یا این‌که از بومگردی برای اسکان خانواده‌ها استفاده می‌کنیم که البته از قبل هماهنگ شده است.
معمولا برای هر برنامه چند روز سفر می‌کنید؟
سفرهای ما عمدتا هفت تا 11 روز طول می‌کشد.
جذابیت سفر برای بچه‌ها
وی درباره جذابیت سفر برای بچه‌ها و همراهی با آنها که ممکن است در طول راه خواسته‌هایی داشته باشند یا خسته شوند هم می‌گوید: سفر برای بچه‌ها همواره جالب و جذاب است اما گاهی خسته هم می‌شوند. باید به نوعی مدیریت کرد که سفر به آنها سخت نگذرد و از آن لذت ببرند. بنابراین هر دو سه روز یک‌بار ما یک استراحت داریم تا خانواده‌ها خسته نشوند. البته برای عوامل هم سخت می‌شود و به همین دلیل گاهی وسط کار، فیلمبرداری را تعطیل می‌کنیم تا آنها هم استراحت کنند.
زینب علیپور طهرانی - گروه رسانه
