نگاهی به مضرات تماشای یک انیمیشن پخش شده از پلتفرم‌های داخلی
زنگ‌خطر حمله گربه مبارز به کودکان‌ایرانی
«گربه زرد و بامزه‌ای به اسم «کیتی» به همراه دوست غولش، «اورک» درگیر ماموریت‌هایی در «جزیره مبارزه» می‌شوند. آنها باید کلیدهای پنهان‌شده در هر مرحله را جمع کنند تا در نهایت «قهرمان» شوند. این مسیر پر از موانع و سختی‌هاست اما نه برای کیتی و اورک که با کمک هم و با تکیه بر رابطه دوستی‌شان مشکلات را پشت سر می‌گذارند.»آنچه خواندید خلاصه داستان انیمیشنی تعاملی به نام «گربه مبارز» است که بهار۲۰۲۲ از شبکه نتفلیکس پخش شد. این انیمیشن در اصل بر‌اساس مجموعه کمیکی اینستاگرامی نوشته مت لایزل ساخته شده است. نتفلیکس داستان «ماجراهای کیتی و اورک» را در قالب تعاملی و به سبک بازی‌های ویدئویی ساخته؛ به این معنی که بینندگان انیمیشن می‌توانند هنگام تماشا ماجراجویی کنند با پیدا کردن کلیدها قفل فصل‌ها و مراحل جدید را باز نمایند و شگفتانه‌هایی را هم در این میان کشف کنند. حقیقتا، چه بهتر از این برای بچه‌ها؟ هم فال است و هم تماشا! هم کارتون می‌بینند و هم خودشان درگیر ماجراها و اتفاقات داستان می‌شوند. در پیشبرد ماجراها تا حدی نقش دارند و تصمیم‌گیرنده هستند. این انیمیشن از این جهت یکی از بلندپروازانه‌ترین آثار در نوع خود نامیده شده اما هدف نگارنده از نوشتن این مطلب، معرفی و تعریف و توصیه این انیمیشن نیست. بلکه برعکس، قصد هشدار و زنهار دارم.
برخلاف خلاصه داستان که به نظر می‌آید برای تشویق کودکان به تلاش و دنبال کردن هدف‌هاست و به‌‌رغم قالب جدید و متفاوت این اثر، مسأله‌ای تلخ در آن مطرح است. وقتی به تماشای کارتون کنار بچه‌ها نشسته بودم نظرم به نکته‌ای عجیب جلب شد. گربه‌ای زرد رنگ و بامزه با پاپیونی بزرگ و صورتی روی سر: در نگاه اول قاعدتا این گربه دختر است اما صدایش کاملا مردانه بود. ابتدا تصور کردم شاید از بی‌سلیقگی‌های رایج در دوبله‌های وطنی است یا حتی اجبارهای نظارتی برای حلال کردن رابطه دو دوست؛ مثال آنچه در دوبله کارتون سینمایی وال‌ای برای تلویزیون دیدیم اما ادامه تماشا نه‌تنها این تصور را تایید نکرد که حتی باعث تعجب بیشترم هم شد. دوست صمیمی این گربه، اورکی غول‌پیکر است، ولی برخلاف کلیشه‌های رایج این غول نه وحشی است و نه بی‌رحم. اتفاقا موجودی به‌شدت مهربان و متفاوت با خانواده خود است. پدرش و بقیه اورک‌های قبیله تمام تلاش‌شان را می‌کنند که این اورک دل‌نازک را تغییر دهند اما اورک داستان ما قصد ندارد مثل آنها باشد و دنبال راه خود است. برای همین همراه کیتی که نقطه مقابل خودش است از دست خانواده‌اش فرار می‌کند. این اولین ماموریت آنهاست: پیدا کردن راه خود و شکستن کلیشه‌ها. از اینجا دیگر نمی‌شد با عینک خوش‌بینی این انیمیشن را نگاه کرد. اگر تا پیش از این، به‌دلیل فضای بیش از حد فانتزی و سرعت بالای اتفاقات و تصاویر موافق نبودم بچه‌ها تماشایش کنند، حالا نگرانی جدی‌تری به دلم چنگ می‌زد. با توجه به روندی که از چند سال پیش در انیمیشن‌های کودکان قدم به قدم شروع شد و هر روز عیان‌تر و بی‌پرده‌تر رخ نشان داد، دیگر می‌دانستم ماموریت اصلی این دو شخصیت، نه قهرمان شدن که قبح‌زدایی از همجنس‌بازی است. دو شخصیت مرد؛ یکی با لباس زنانه و دیگر با علاقه اغراق‌آمیز و مفعولی، نسبت به یک شخصیت مرد دیگر به نام «ایاگو». حتی بدون دانستن پیشینه این انیمیشن هم خط انحرافی کاملا مشهود بود اما برای اطمینان دست به دامن گوگل شدم. اسم کارتون را به انگلیسی زدم و اولین نتیجه متنی که آمد سؤال‌های رایج درباره گربه مبارز بود: آیا گربه مبارز یک نمایش لگبت(LGBT) است؟
کارتون‌هایی برای قبح‌زدایی از همجنس‌بازی
پس قبل از من هم عده‌ای برای‌شان سؤال بوده و پیگیری کرده‌اند! جواب از این قرار بود: گربه مبارز که پخش آن از آوریل ۲۰۲۲ شروع شد، دو شخصیت مرد همجنس‌باز دارد، اورک و ایاگو. اورک بهترین دوست کیتی و دلباخته ایاگو است. این دو در نهایت با هم رابطه برقرار می‌کنند. حالا این داستان حاوی همجنس‌بازی علنی در نماوا در دسترس است! در یکی از دو سکوی نمایشی (پلتفرم) مطرح و پربیننده جمهوری اسلامی ایران، 9 قسمت یک ساعته دوبله شده و در پیش چشمان کودک ایرانی قرار گرفته است. البته این تنها مورد از این دست نیست! انیمیشن‌های متعددی در جهان و به تهیه‌کنندگی شرکت‌های گوناگون و مطرح غربی با شخصیت‌های فرعی و اصلی همجنس‌باز در بازار جهانی و البته سکوهای نمایشی ایرانی برای کودکان معصوم به نمایش گذاشته می‌شوند. اگر اهل پیگیری اخبار انیمیشن باشید احتمالا الان حاشیه‌های فیلم سینمایی «باز لایتیر» برای‌تان تداعی می‌شود اما این روند خیلی قدیمی‌تر از این حرف‌هاست. نمایش شخصیت‌های لگبت از انیمیشن‌های دهه 80 و 90 میلادی شروع شده است. در دهه‌های اولیه، این ویژگی‌ها عموما به طور علنی مطرح نمی‌شد و معمولا هم شخصیت اصلی چنین خصوصیتی نداشت. در دهه اول قرن بیست‌ویکم (۲۰۰۰ تا ۲۰۱۲) هم غالب مجموعه‌های کارتونی به‌طور ضمنی و نامحسوس به شخصیت همجنس‌باز اشاره می‌کردند. مثلا صدای شخصیت به‌گونه‌ای بود که او را در زمره لگبت‌ها قرار می‌داد اما از اشاره مستقیم خبری نبود. مجموعه‌ها و فیلم‌های این دهه عملا برای بیننده ایرانی ناشناخته هستند. با شروع دهه ۲۰۱۰ میلادی بروز و ظهور شخصیت‌های همجنس‌باز بیشتر و عیان‌تر شد. یک نمونه از آنها مجموعه فیلم‌های سینمایی و سریال «اسکوبی‌دو» است. تونی کروون، تهیه‌کننده اسکوبی‌دو در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد ولما (دختر عینکی نابغه گروه) لزبین است. البته این موضوع در مجموعه‌های پخش‌شده در سکوهای نمایشی ایرانی بروز ظاهری ندارد و احتمالا با دوبله مشکل رفع شده باشد. داستان «چگونه اژدهای خود را تربیت کنیم؟» را که حتما به خاطر دارید؟ حتی اگر نماوا و فیلیمو نداشته باشید، بی‌شک بارها در شبکه پویا، سینمایی و سریالش را دیده‌اید. اولین قسمت سینمایی آن سال ۲۰۱۲ پخش شد و بعد از سه قسمت سینمایی و یک مجموعه سریال، در سال ۲۰۱۹ اعلام شد که گابر، آهنگر و استاد هیکاپ همجنس‌باز بوده است. مشابه این اتفاق برای مجموعه قدیمی، پرقسمت و محبوب باب اسفنجی هم پیش آمد. تهیه‌کننده باب در توییتی اعلام کرد که این مکعب زرد هم همجنس‌باز است. گویی برای عقب نماندن از غافله، بعدها انیمیشن‌های قدیمی را تقدیم جنبش لگبت کرده‌اند تا مورد بی‌مهری جامعه قرار نگیرند.
اسکار خط‌مشی ترسیم می‌کند
اما با ورود به دهه سوم قرن حاضر، یعنی از سال۲۰۲۰ به بعد، نحوه آشکارسازی شخصیت‌های لگبت تغییر کرد: این‌بار همزمان با پخش انیمیشن‌ها صورت می‌گرفت. آکادمی اسکار هم اعلام کرد که از سال۲۰۲۴ هر فیلمی که بخواهد در رشته بهترین فیلم شرکت کند موظف به رعایت حداقل دو مورد از چهار قانون جدید آکادمی است. در این بندها اعلام شده که در تیم بازیگری، فیلمسازی و در پیرنگ داستان باید از افراد و موضوعات مربوط به اقلیت‌های جنسی لگبت هم استفاده شود. گرچه بسیاری از استودیو‌ها از جمله شرکت‌های انیمیشن‌سازی از مدت‌ها پیش این قانون را رعایت می‌کرده‌اند و زودتر از موعد به این التزام روی آورده‌اند. مثلا انیمیشن «الیوت از زمین»(۲۰۲۱) مادری مجرد و لزبین دارد. این مجموعه کوتاه در فیلیمو و نماوا با دو دوبله متفاوت در دسترس است. نمونه دیگر، یکی از قسمت‌های سریال «دختران ابرقهرمان دی‌سی»(۲۰۱۹) است. سریال چهار فصلی «کریگِ کریک»(۲۰۱۸) هم شخصیت‌های همجنس‌باز و همجنس‌گرای زیادی دارد. در فیلیمو یک فصل و در نماوا سه فصل این سریال دوبله و پخش شده. البته قسمت‌های نامناسب حذف شده‌اند ولی همچنان یک قسمت هست که دو دختر از کالج رفتن و درد دوری از هم حرف می‌زنند و یکی از دخترها از خجالت سرخ می‌شود اما انیمیشن محبوب جامعه لگبت «دنیای‌استیون»(۲۰۱۳) است که در سایت پراید، سایت رسمی لگبت، از آن به‌عنوان دوستدارترین انیمیشن لگبت اسم برده شده است.
۲۵۰شخصیت لگبت در انیمیشن‌های کودکان
در میان انیمیشن‌های سینمایی جدیدتر هم بارزترین نمونه که شخصیت اصلی همجنس‌گرا دارد کارتون «لوکا» است. پسری از قماش هیولاهای دریایی که همیشه از خروج از آب ترسانده شده و وقتی جرات به خرج می‌دهد و به القائات سنتی والدینش پشت می‌کند، متوجه ویژگی‌ها و تمناهای متفاوت خود می‌شود. لوکا در کنار تصاویر زنده و پرهیجان ایتالیایی، به طور ضمنی به اهمیت جرات ابراز واقعیت جنسی افراد می‌پردازد و از اقلیت‌های جنسی می‌خواهد که خود را فدای اعتقادات و باورهای دست و پاگیر قدیمی نکنند. انیمیشن‌های بسیار دیگری را می‌توان در این فهرست جای داد. از جمله مواردی که در آپارات، نماوا، فیلیمو و... با دوبله در اختیار کودکان ماست، صرفا برای آشنا بودن نام‌شان چند عنوان را می‌نویسم: وقت ماجراجویی(۲۰۱۰)، بعضی قسمت‌های آبشار جاذبه(۲۰۱۲)، افسانه کورا(۲۰۱۲)، خانه پر سروصدا(۲۰۱۶)، شیرا و شاهدخت‌های قدرت(۲۰۱۸) خانه جغد(۲۰۲۰)، کیپو و عصر هیولاها(۲۰۲۰) فصل آخر پپا پیگ(۲۰۲۱)، فصل جدید خانواده پراود(۲۰۲۲) که فیلیمو قرار است همزمان با پخش جهانی نمایش دهد. جالب است بدانید طبق پژوهشی که سال۲۰۲۱ در سایت اینسایدر انجام شد، از سال ۱۹۸۳ تا امروز بیش از ۲۵۰شخصیت لگبت وارد انیمیشن‌های کودکان شده و این مسأله در پنج سال دوم دهه ۲۰۱۰ سرعت و شدت بیشتری هم داشته است.
عطیه عیار - نویسنده و منتقد
کارتون‌هایی برای قبح‌زدایی از همجنس‌بازی
پس قبل از من هم عده‌ای برای‌شان سؤال بوده و پیگیری کرده‌اند! جواب از این قرار بود: گربه مبارز که پخش آن از آوریل ۲۰۲۲ شروع شد، دو شخصیت مرد همجنس‌باز دارد، اورک و ایاگو. اورک بهترین دوست کیتی و دلباخته ایاگو است. این دو در نهایت با هم رابطه برقرار می‌کنند. حالا این داستان حاوی همجنس‌بازی علنی در نماوا در دسترس است! در یکی از دو سکوی نمایشی (پلتفرم) مطرح و پربیننده جمهوری اسلامی ایران، 9 قسمت یک ساعته دوبله شده و در پیش چشمان کودک ایرانی قرار گرفته است. البته این تنها مورد از این دست نیست! انیمیشن‌های متعددی در جهان و به تهیه‌کنندگی شرکت‌های گوناگون و مطرح غربی با شخصیت‌های فرعی و اصلی همجنس‌باز در بازار جهانی و البته سکوهای نمایشی ایرانی برای کودکان معصوم به نمایش گذاشته می‌شوند. اگر اهل پیگیری اخبار انیمیشن باشید احتمالا الان حاشیه‌های فیلم سینمایی «باز لایتیر» برای‌تان تداعی می‌شود اما این روند خیلی قدیمی‌تر از این حرف‌هاست. نمایش شخصیت‌های لگبت از انیمیشن‌های دهه 80 و 90 میلادی شروع شده است. در دهه‌های اولیه، این ویژگی‌ها عموما به طور علنی مطرح نمی‌شد و معمولا هم شخصیت اصلی چنین خصوصیتی نداشت. در دهه اول قرن بیست‌ویکم (۲۰۰۰ تا ۲۰۱۲) هم غالب مجموعه‌های کارتونی به‌طور ضمنی و نامحسوس به شخصیت همجنس‌باز اشاره می‌کردند. مثلا صدای شخصیت به‌گونه‌ای بود که او را در زمره لگبت‌ها قرار می‌داد اما از اشاره مستقیم خبری نبود. مجموعه‌ها و فیلم‌های این دهه عملا برای بیننده ایرانی ناشناخته هستند. با شروع دهه ۲۰۱۰ میلادی بروز و ظهور شخصیت‌های همجنس‌باز بیشتر و عیان‌تر شد. یک نمونه از آنها مجموعه فیلم‌های سینمایی و سریال «اسکوبی‌دو» است. تونی کروون، تهیه‌کننده اسکوبی‌دو در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد ولما (دختر عینکی نابغه گروه) لزبین است. البته این موضوع در مجموعه‌های پخش‌شده در سکوهای نمایشی ایرانی بروز ظاهری ندارد و احتمالا با دوبله مشکل رفع شده باشد. داستان «چگونه اژدهای خود را تربیت کنیم؟» را که حتما به خاطر دارید؟ حتی اگر نماوا و فیلیمو نداشته باشید، بی‌شک بارها در شبکه پویا، سینمایی و سریالش را دیده‌اید. اولین قسمت سینمایی آن سال ۲۰۱۲ پخش شد و بعد از سه قسمت سینمایی و یک مجموعه سریال، در سال ۲۰۱۹ اعلام شد که گابر، آهنگر و استاد هیکاپ همجنس‌باز بوده است. مشابه این اتفاق برای مجموعه قدیمی، پرقسمت و محبوب باب اسفنجی هم پیش آمد. تهیه‌کننده باب در توییتی اعلام کرد که این مکعب زرد هم همجنس‌باز است. گویی برای عقب نماندن از غافله، بعدها انیمیشن‌های قدیمی را تقدیم جنبش لگبت کرده‌اند تا مورد بی‌مهری جامعه قرار نگیرند.
اسکار خط‌مشی ترسیم می‌کند
اما با ورود به دهه سوم قرن حاضر، یعنی از سال۲۰۲۰ به بعد، نحوه آشکارسازی شخصیت‌های لگبت تغییر کرد: این‌بار همزمان با پخش انیمیشن‌ها صورت می‌گرفت. آکادمی اسکار هم اعلام کرد که از سال۲۰۲۴ هر فیلمی که بخواهد در رشته بهترین فیلم شرکت کند موظف به رعایت حداقل دو مورد از چهار قانون جدید آکادمی است. در این بندها اعلام شده که در تیم بازیگری، فیلمسازی و در پیرنگ داستان باید از افراد و موضوعات مربوط به اقلیت‌های جنسی لگبت هم استفاده شود. گرچه بسیاری از استودیو‌ها از جمله شرکت‌های انیمیشن‌سازی از مدت‌ها پیش این قانون را رعایت می‌کرده‌اند و زودتر از موعد به این التزام روی آورده‌اند. مثلا انیمیشن «الیوت از زمین»(۲۰۲۱) مادری مجرد و لزبین دارد. این مجموعه کوتاه در فیلیمو و نماوا با دو دوبله متفاوت در دسترس است. نمونه دیگر، یکی از قسمت‌های سریال «دختران ابرقهرمان دی‌سی»(۲۰۱۹) است. سریال چهار فصلی «کریگِ کریک»(۲۰۱۸) هم شخصیت‌های همجنس‌باز و همجنس‌گرای زیادی دارد. در فیلیمو یک فصل و در نماوا سه فصل این سریال دوبله و پخش شده. البته قسمت‌های نامناسب حذف شده‌اند ولی همچنان یک قسمت هست که دو دختر از کالج رفتن و درد دوری از هم حرف می‌زنند و یکی از دخترها از خجالت سرخ می‌شود اما انیمیشن محبوب جامعه لگبت «دنیای‌استیون»(۲۰۱۳) است که در سایت پراید، سایت رسمی لگبت، از آن به‌عنوان دوستدارترین انیمیشن لگبت اسم برده شده است.
۲۵۰شخصیت لگبت در انیمیشن‌های کودکان
در میان انیمیشن‌های سینمایی جدیدتر هم بارزترین نمونه که شخصیت اصلی همجنس‌گرا دارد کارتون «لوکا» است. پسری از قماش هیولاهای دریایی که همیشه از خروج از آب ترسانده شده و وقتی جرات به خرج می‌دهد و به القائات سنتی والدینش پشت می‌کند، متوجه ویژگی‌ها و تمناهای متفاوت خود می‌شود. لوکا در کنار تصاویر زنده و پرهیجان ایتالیایی، به طور ضمنی به اهمیت جرات ابراز واقعیت جنسی افراد می‌پردازد و از اقلیت‌های جنسی می‌خواهد که خود را فدای اعتقادات و باورهای دست و پاگیر قدیمی نکنند. انیمیشن‌های بسیار دیگری را می‌توان در این فهرست جای داد. از جمله مواردی که در آپارات، نماوا، فیلیمو و... با دوبله در اختیار کودکان ماست، صرفا برای آشنا بودن نام‌شان چند عنوان را می‌نویسم: وقت ماجراجویی(۲۰۱۰)، بعضی قسمت‌های آبشار جاذبه(۲۰۱۲)، افسانه کورا(۲۰۱۲)، خانه پر سروصدا(۲۰۱۶)، شیرا و شاهدخت‌های قدرت(۲۰۱۸) خانه جغد(۲۰۲۰)، کیپو و عصر هیولاها(۲۰۲۰) فصل آخر پپا پیگ(۲۰۲۱)، فصل جدید خانواده پراود(۲۰۲۲) که فیلیمو قرار است همزمان با پخش جهانی نمایش دهد. جالب است بدانید طبق پژوهشی که سال۲۰۲۱ در سایت اینسایدر انجام شد، از سال ۱۹۸۳ تا امروز بیش از ۲۵۰شخصیت لگبت وارد انیمیشن‌های کودکان شده و این مسأله در پنج سال دوم دهه ۲۰۱۰ سرعت و شدت بیشتری هم داشته است.
عطیه عیار - نویسنده و منتقد
