«جام‌جم» تغییر سیاست‌های درآمدی دولت را بررسی می‌کند
بار مالیاتی مشاغل بر دوش کارمندان
زمانی که صحبت از افزایش مالیات به میان می‌آید کسانی که دارای پرونده مالیاتی هستند نگران می‌شوند اما دولت هر سال اعلام می‌کند با افزایش پایه‌های مالیاتی قرار است میزان درآمد دولت از بخش مالیات زیاد شود. چند سال پیش که بحث حذف یارانه پردرآمدها وجود داشت طرحی راهی بهارستان شد که بر آن اساس یارانه به صورت مشاغل حذف می‌شد. به این صورت که پزشکان از دریافت مالیات خط می‌خوردند و پس از آن بررسی حساب بانکی و مواردی از این قبیل به میان می‌آمد.
مالیات بر درآمد مشاغل، یکی از انواع مالیات‌های مستقیم بر پایه درآمد است. این نوع مالیات را افرادی پرداخت می‌کنند که اصطلاحا به آنها کسبه، اصناف، پیشه‌وران و صنعتگران گفته می‌شود. طبق ماده 93 قانون مالیات‌های مستقیم، درآمدی که شخص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل یا به عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در سایر فصل‌های قانون مذکور در ایران تحصیل کند پس از کسر معافیت‌های مقرر مشمول مالیات بر درآمد مشاغل است. در سال 98 میزان درآمد مالیاتی حاصل از مشاغل 11.5هزار میلیارد تومان بود. در سال 99 به 12.4هزار میلیارد تومان و در سال 1400 به 17هزار میلیارد تومان رسید. سال گذشته نیز باز هم در این بخش رشد مشاهده شد و رقم 26.9هزار میلیارد تومان به دست آمد. نکته قابل توجه اینجاست که در سال 1400 تعداد مودیان مالیاتی مشمول مالیات بر مشاغل که اقدام به تسلیم اظهارنامه یا فرم تبصره ماده 100 قانون مالیات‌های مستقیم کرده‌اند، حدود 2.9میلیون نفر بوده و این رقم در سال 1401 به حدود 4.4میلیون نفر رسیده است. بر این اساس سرانه مالیات پرداختی توسط مشاغل در سال 1400، حدود 5.8میلیون تومان و در سال 1401 حدود 6.1میلیون تومان بوده است.
افزایش مودیان مالیاتی
تعداد اظهارنامه در سال 98 حدود 1178 بود و در سال 99 به 1197 رسید که رشد چندانی نداشت. در سال 1400 اما رویه تغییر کرد و به 1325 عدد رسید اما این رشد‌ها باز هم با توجه به شرایط اقتصاد ایران مطلوب نیست. در دهه اخیر سهم مالیات بر درآمد مشاغل از کل درآمدهای مالیاتی حدود 6درصد بوده است، در حالی که مشاغل سهم ۲۰درصدی از تولید ناخالص داخلی کشور دارند. همچنین مجموع مالیات دریافتی از مشاغل نصف مالیات دریافتی از حقوق کارکنان بخش عمومی و خصوصی است. برای عملکرد سال‌های 98 و 99، تعداد مودیان مالیاتی اصناف که از تبصره ماده 100 استفاده کرده بودند، حدود 60درصد کل افراد بودند و این رقم برای عملکرد سال 1400 با توجه به افزایش مودیان مالیاتی و افزایش سقف استفاده از این تبصره (از 30برابر به 100 برابر) به بیش از 70درصد رسیده است. سرانه وصول مالیات از اصناف استفاده‌کننده از تبصره ماده 100 برای عملکرد سال‌های 98 و 99، حدود 1.4میلیون تومان بوده و برای عملکرد سال 1400 به حدود 2.6میلیون تومان رسیده است.
کارمندان بیشتر از مشاغل مالیات می‌پردازند
با توجه به تعداد کارمندان دولت (3/2میلیون نفر) و درآمد وصولی مالیات حقوق کارکنان بخش عمومی، سرانه مالیات دریافتی از کارمندان در سال 1400، حدود 8.8میلیون تومان و در سال 1401، حدود 10 میلیون تومان بوده است. به عبارت دیگر، کارمندان دولتی 1.5برابر مشاغل، مالیات پرداخت می‌کنند. رقم شکاف مالیاتی این بخش در سال 99 به حدود 54هزار میلیارد تومان رسید. به عبارت دیگر، صرفا حدود 20درصد از مالیات بالقوه مشاغل، وصول می‌شود یعنی مشاغل فقط یک‌پنجم مالیات واقعی خود را می‌پردازند.
مقاومت پزشکان برای پرداخت مالیات
نگاهی به سرانه مالیاتی اصناف پردرآمد نشان می‌دهد که شکاف مالیاتی در این اصناف هم قابل‌توجه است. به‌عنوان مثال، سرانه مالیات ابرازی پزشکان در سال 1401(عملکرد سال 1400) 22.3میلیون تومان و این رقم برای دندانپزشکان 16.4میلیون تومان بوده است. این رقم برای وکلا و بنگاه‌های املاک حدود دو تا سه میلیون تومان بوده است. براساس بررسی‌های سازمان امور مالیاتی، شکاف مالیاتی پزشکان برای عملکرد سال 1395، حدود 72درصد بوده است.
در سال 1401 چه اتفاقی افتاد؟
تا سال 1400، مالیات مشاغل براساس چانه‌زنی بین مودی و مامور مالیاتی تعیین می‌شد و سالانه درصدی بر میزان مالیات سال قبل افزوده می‌شد اما در سال 1401 سازمان امور مالیاتی تصمیم گرفت با توجه به اجرایی‌شدن مواد 10 و 11 قانون «پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان» و همچنین حکم بند «م» تبصره 12 قانون بودجه 1400، اطلاعات فروش حساب فروشنده که در‌اختیار سازمان قرار گرفته بود را مبنای درآمدزایی مشاغل در نظر بگیرد و به سمت اخذ عادلانه مالیات حرکت کند. این اقدام موجب شد صاحبان مشاغلی که در سال‌های گذشته به‌مراتب کمتر از میزان قانونی مالیات پرداخت می‌کردند، مالیات‌شان ۱۰ تا ۲۰ برابر سال گذشته تعیین شود و به‌همین دلیل (عادت کردن آنها به پرداخت نکردن مالیات قانونی)، شاهد اعتراضات برخی مشاغل در خرداد 1401 بودیم. برای مدیریت اوضاع و کاهش فشار مالیاتی بر مشاغل، سازمان امور مالیاتی تلاش کرد تا تسهیلات و تخفیف‌هایی درنظر بگیرد. به‌عنوان مثال، امکان استفاده از تبصره ماده100 قانون مالیات‌های مستقیم را از 30برابر معافیت موضوع ماده 84 این قانون به 100برابر این معافیت افزایش داد. همچنین برای مشاغل کوچک و متوسط که در طول سال کمتر از یک میلیارد تومان فروش داشتند، میزان مالیات پرداختی حداکثر سه برابر میزان مالیات پرداختی سال گذشته در سقف پنج میلیون تومان تعیین شد.
افزایش مودیان مالیاتی
تعداد اظهارنامه در سال 98 حدود 1178 بود و در سال 99 به 1197 رسید که رشد چندانی نداشت. در سال 1400 اما رویه تغییر کرد و به 1325 عدد رسید اما این رشد‌ها باز هم با توجه به شرایط اقتصاد ایران مطلوب نیست. در دهه اخیر سهم مالیات بر درآمد مشاغل از کل درآمدهای مالیاتی حدود 6درصد بوده است، در حالی که مشاغل سهم ۲۰درصدی از تولید ناخالص داخلی کشور دارند. همچنین مجموع مالیات دریافتی از مشاغل نصف مالیات دریافتی از حقوق کارکنان بخش عمومی و خصوصی است. برای عملکرد سال‌های 98 و 99، تعداد مودیان مالیاتی اصناف که از تبصره ماده 100 استفاده کرده بودند، حدود 60درصد کل افراد بودند و این رقم برای عملکرد سال 1400 با توجه به افزایش مودیان مالیاتی و افزایش سقف استفاده از این تبصره (از 30برابر به 100 برابر) به بیش از 70درصد رسیده است. سرانه وصول مالیات از اصناف استفاده‌کننده از تبصره ماده 100 برای عملکرد سال‌های 98 و 99، حدود 1.4میلیون تومان بوده و برای عملکرد سال 1400 به حدود 2.6میلیون تومان رسیده است.
کارمندان بیشتر از مشاغل مالیات می‌پردازند
با توجه به تعداد کارمندان دولت (3/2میلیون نفر) و درآمد وصولی مالیات حقوق کارکنان بخش عمومی، سرانه مالیات دریافتی از کارمندان در سال 1400، حدود 8.8میلیون تومان و در سال 1401، حدود 10 میلیون تومان بوده است. به عبارت دیگر، کارمندان دولتی 1.5برابر مشاغل، مالیات پرداخت می‌کنند. رقم شکاف مالیاتی این بخش در سال 99 به حدود 54هزار میلیارد تومان رسید. به عبارت دیگر، صرفا حدود 20درصد از مالیات بالقوه مشاغل، وصول می‌شود یعنی مشاغل فقط یک‌پنجم مالیات واقعی خود را می‌پردازند.
مقاومت پزشکان برای پرداخت مالیات
نگاهی به سرانه مالیاتی اصناف پردرآمد نشان می‌دهد که شکاف مالیاتی در این اصناف هم قابل‌توجه است. به‌عنوان مثال، سرانه مالیات ابرازی پزشکان در سال 1401(عملکرد سال 1400) 22.3میلیون تومان و این رقم برای دندانپزشکان 16.4میلیون تومان بوده است. این رقم برای وکلا و بنگاه‌های املاک حدود دو تا سه میلیون تومان بوده است. براساس بررسی‌های سازمان امور مالیاتی، شکاف مالیاتی پزشکان برای عملکرد سال 1395، حدود 72درصد بوده است.
در سال 1401 چه اتفاقی افتاد؟
تا سال 1400، مالیات مشاغل براساس چانه‌زنی بین مودی و مامور مالیاتی تعیین می‌شد و سالانه درصدی بر میزان مالیات سال قبل افزوده می‌شد اما در سال 1401 سازمان امور مالیاتی تصمیم گرفت با توجه به اجرایی‌شدن مواد 10 و 11 قانون «پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان» و همچنین حکم بند «م» تبصره 12 قانون بودجه 1400، اطلاعات فروش حساب فروشنده که در‌اختیار سازمان قرار گرفته بود را مبنای درآمدزایی مشاغل در نظر بگیرد و به سمت اخذ عادلانه مالیات حرکت کند. این اقدام موجب شد صاحبان مشاغلی که در سال‌های گذشته به‌مراتب کمتر از میزان قانونی مالیات پرداخت می‌کردند، مالیات‌شان ۱۰ تا ۲۰ برابر سال گذشته تعیین شود و به‌همین دلیل (عادت کردن آنها به پرداخت نکردن مالیات قانونی)، شاهد اعتراضات برخی مشاغل در خرداد 1401 بودیم. برای مدیریت اوضاع و کاهش فشار مالیاتی بر مشاغل، سازمان امور مالیاتی تلاش کرد تا تسهیلات و تخفیف‌هایی درنظر بگیرد. به‌عنوان مثال، امکان استفاده از تبصره ماده100 قانون مالیات‌های مستقیم را از 30برابر معافیت موضوع ماده 84 این قانون به 100برابر این معافیت افزایش داد. همچنین برای مشاغل کوچک و متوسط که در طول سال کمتر از یک میلیارد تومان فروش داشتند، میزان مالیات پرداختی حداکثر سه برابر میزان مالیات پرداختی سال گذشته در سقف پنج میلیون تومان تعیین شد.
محمدحسین علی‌اکبری - گروه اقتصاد
