سلاخی کوسهها برای ساختن واکسن کرونا
فرناز حیدری دانش
کارشناسان حفاظت از حیاتوحش هشدار میدهند کوسهها قربانی اصلی واکسن کرونا ویروس جدید خواهند بود. اسکوالن (Squalene) یک ترکیب ارگانیک طبیعی است که در روغن کبد کوسه یافت میشود و از خانواده استروئیدها است. این ترکیب شیمیایی، چگالی نسبی در حدود 855/0 دارد و از آب هم سبکتر است.
اسکوالن بهصورت طبیعی در بدن بسیاری از حیوانات و البته گیاهان یافت میشود و برخی داروسازان از آن بهعنوان قرص امگا-۲ یاد میکنند و میگویند مزایای بسیاری مشابه امگا-۳ دارد و همچون آنتیاکسیدانها میتواند در بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن، جذب ویتامینهای مختلف، کاهش کلسترول، ضدلختهسازی خون، کاهش عوارض ناشی از آلرژی، کاهش التهاب، کاهش زیانهای وارده ناشی از پرتودرمانی، سلامت پوست و سلامت سلولهای مختلف بدن مؤثر باشد.
متأسفانه یکی از تهدیدهایی که بهتازگی بقای کوسهها را به خطر انداخته ، حاصل همین رویکرد اشتباه و سوءبرداشتهای متعاقب آن است. کوسهها را شکار میکنند و کبدشان را در اختیار برخی شرکتهای دارویی میگذارند تا طی فرآیندی خاص، کپسولهایی با عنوان اسکوالن طبیعی به بازارهای جهانی ارائه کنند.
شواهد نشان میدهد شرکتهای دارویی، کپسولهای اسکوالن را به اقصی نقاط دنیا از استرالیا و آمریکا گرفته تا اروپا و آسیا صادر کردهاند و در آینده هم استحصال این ترکیب برای ساخت واکسنهای کرونا قرار است بین 2500 تا 3000 کوسه را قربانی کند تا به میزان یکتن اسکوالن از کبد کوسهها استحصال شود.
حفاظتگران حیاتوحش میگویند آمار سلاخی کوسهها میتواند از این هم فراتر باشد، زیرا مشخص نیست چه میزان اسکوالن قرار است در این بهاصطلاح واکسنها مورداستفاده قرار گیرد. برآوردهای کنونی مؤید این است که اگر هر انسان در دنیا بخواهد دو دوز از این واکسن را داشته باشد، به کبد دستکم نیم میلیون کوسه نیاز خواهد بود.این در حالی است که اکنون شرکت بریتانیایی
جیاسکی(GlaxoSmithKine) از اسکوالن کوسهها برای ساخت واکسنهای آنفلوآنزا استفاده میکند و اعلام کرده است بهزودی یک میلیارد دوز از این ترکیب را در ساخت واکسنهای کرونا ویروس جدید به کار خواهد برد.
روغن کوسه در صنعت داروسازی کاربرد گستردهای دارد. برخی معتقدند روغن کوسه بهنوعی نقش روانکننده دارد، یعنی ترکیبی است که باعث افزایش کارآیی یک واکسن و مهمتر از آن موجب بهبود عملکرد سیستم ایمنی میشود. اما دستاندرکاران حفاظت از حیاتوحش بهشدت نگرانند که سلاخی این تعداد کوسه، اثر جبرانناپذیر بسیار شدیدی بر اکوسیستمهای دریایی و اقیانوسی برجا بگذارد.
نباید فراموش کرد این ترکیب علاوه بر کوسهها بهصورت طبیعی در گیاهان هم وجود دارد و جدا از آن حتی جایگزینهای سنتزی هم برایش موجود است. استفانی برندل (Stefanie Brendl) که سالهاست در زمینه حفاظت از کوسهها فعالیت میکند، میگوید: «اینکه ما منبع یک ترکیب دارویی انسانی را یک حیوان وحشی قرار دهیم، قطعا راهحل بلندمدت خوبی نیست. همینالان باید به فاجعهای بیندیشیم که قرار است بهواسطه این رویکرد اشتباه در آبهای اقیانوسی و دریایی رقم بخورد، زیرا ما انسانها هم در آینده قطعا از این فاجعه بینصیب نخواهیم بود.»
برخلاف باور بسیاری از مردم، کوسهها در حفظ سلامت و عملکرد اکوسیستمها نقش بهسزایی دارند. آنها عنصری کلیدی در اکوسیستمهای آبی محسوب میشوند و حذف کوسهها بهطور حتم سلامت اقیانوسها، امنیت غذایی و رفاه نسلهای آینده را با خطر جدی مواجه خواهد کرد. متأسفانه در شرایط کنونی جمعیت اغلب گونههای کوسه رو به کاهش است و مشخص نیست با این رویکرد اشتباه بناست چه فاجعه تازهای برای محیطزیست و کره زمین رقم بخورد.