پوست چگونه پیر می‌شود و چطور می‌توان پیرشدنش را به تاخیر انداخت؟
شگردهای دورزدن پیری پوست
گذر عمر موجب یك‌سری از تغییرات فیزیولوژیك در بدنمان می‌شود كه در نهایت ما را به سوی پیری پیش می‌برد. این روند پیری، بیش از همه روی پوست خود را نشان می‌دهد. چنانچه بدانیم چه مواردی روی پوست تاثیر می‌گذارند و سازوكار لایه‌های مختلف پوست را بشناسیم، تا اندازه‌ای می‌توانیم از پیر شدن پوست پیشگیری كنیم. در ادامه به بررسی قسمت‌های مختلف پوست و اثراتی كه پیر شدن روی آنها می‌گذارد، می‌پردازیم تا بهتر بتوانیم سازوكار مقابله با پیری زودرس پوستمان را دریابیم.
اپیدرم
اپیدرم (روپوست)، بیرونی‌ترین لایه پوست است كه از نوعی سلول به نام كراتینوسیت تشكیل شده و از بدن در برابر عوامل محیطی محافظت می‌كند. اپیدرم همچنین دربرگیرنده سلول‌های تولیدكننده رنگدانه و سلول‌های لانگرهانس است. سلول‌های لانگرهانس از پوست در برابر پیری محافظت می‌كنند. ضخامت اپیدرم، به‌طور متوسط یك میلی‌متر است. این لایه از پوست، سپر بدن در برابر محیط بیرون از بدن است و تقریبا هر ۲۵ روز یك‌بار بازسازی می‌شود. پوست هنگام پیری، در برابر خشكی و خارش، عفونت‌های پوستی، بیماری‌های خودایمنی، بیماری‌های عروقی و بدخیم پوست، حساس می‌شود و هرچه انسان مسن‌تر می‌شود، سطح pH پوست (میزان اسیدی یا قلیایی بودن پوست)، افزایش می‌یابد. pH ایده‌آ‌ل پوست بین 5/4 تا 5/5 است. هرقدر این مقدار بیشتر شود، فرد نسبت به ابتلا به بیماری‌های عفونی مستعدتر است.
درم
درم (لایه میانی پوست)، بین لایه بیرونی اپیدرم و لایه هیپودرم (بافت زیرپوستی) قرار دارد و مجموعه‌ای پیچیده از پروتئین‌هاست كه سلول‌هایی به نام فیبروبلاست آن را می‌سازند. در این بخش از پوست، رگ‌های خونی پوست قرار دارد كه مواد مغذی و اكسیژن را به پوست رسانده و این بافت را در بهترین حالت خود قرار می‌دهند. ضخامت درم هم حدود دو میلی‌متر است. از كارایی این بخش پوست، با بالا رفتن سن كاسته می‌شود و به این ترتیب بخش‌های مختلف پوست ارتباط مناسب خود با یكدیگر را از دست می‌دهند. لایه درم، حاوی شبكه‌ای توری‌مانند، از پروتئین‌های كلاژن و الاستین، عروق لنفاوی، خون و سلول‌های ویژه‌ای به نام سلول‌های ماست (Mast) است. این‌شبكه در احاطه ماده‌ای ژل‌مانند، قرار دارد و در آبرسانی و مرطوب نگهداشتن پوست موثر است. رگ‌های خونی موجود در لایه درم، دمای بدن را تنظیم می‌كنند. آنها همچنین در عملكرد ایمنی بدن و فراهم‌كردن اكسیژن و مواد مغذی برای لایه‌های زیرین اپیدرم موثر هستند. البته از آنجایی كه رگ‌های خونی به بخش اپیدرم، كشیده نمی‌شود، سلول‌های پوستی این ناحیه به دلیل نبود مواد مغذی و اكسیژن، می‌میرد. در تقاطع بین درم و اپیدرم، یك مرز موج‌مانند وجود دارد كه سطح بیشتری برای تبادل اكسیژن و مواد مغذی به وجود می‌آورد. در این تقاطع، بخشی به نام درما پاپیلا (Derma papilla) به شكل برآمدگی وجود دارد. ما هرقدر مسن‌تر شویم، این برآمدگی به سمت صاف‌شدن تمایل پیدا می‌كند و در نتیجه از جریان اكسیژن و مواد مغذی كافی به لایه اپیدرم كاسته می‌شود.
هیپودرم
هیپودرم، عمیق‌ترین لایه پوست و در واقع بافت چربی زیر درم است كه بدن را در برابر هوای سرد محافظت می‌كند. همچنین سلول‌های چربی در خود مواد مغذی و انرژی ذخیره می‌كنند. روند پیری باعث می‌شود این بخش از پوست دچار تخریب شده و پوست نازك شود.
پیری طبیعی در برابر پیری زودرس
پوست دچار دو نوع روند پیری می‌شود. یكی از آنها همان روند پیری طبیعی است كه به وسیله ژن‌های بدنمان طی فرآیند مسن‌شدن، رخ می‌دهد. نوع دیگر پیری پوست، پیری زودرس است كه معمولا با قرار گرفتن در شرایط بد زیست‌محیطی مانند آلودگی و نور زیاد خورشید به‌وجود می‌آید. وقتی پوست در معرض نور شدید خورشید قرار می‌گیرد، صدمه‌ای به پوست می‌زند كه ۸۰ تا ۹۰ درصد آن به‌راحتی روی پوست مشاهده می‌شود. افراد مبتلا به آلبینیسم (زالی) و كسانی كه مقدار كمی ملانوسیت (تولیدكننده رنگدانه) در بدن دارند بیش از دیگران در خطر صدمات نور فرابنفش خورشید قرار گرفته و به پیری زودرس مبتلا می‌شوند. پرتوهای فرابنفش نوع B، فقط به لایه اپیدرم نفوذ می‌كنند و موجب اریتما (سرخی پوست) می‌شوند. درحالی‌كه، پرتو فرابنفش نوع A، به لایه درم پوست نفوذ كرده و صدمات پوستی مزمن و طولانی‌تری را موجب می‌شود.
وقتی پوست در برابر نور خورشید قرار می‌گیرد، پرتو فرابنفش از عملكرد ملانوسیت می‌كاهد و صدمات پوستی به شكل چین و چروك‌های واضح مشخص می‌شود. همچنین خشكی و سفتی و از دست رفتن خاصیت ارتجاعی پوست در لایه‌های بیرونی پوست بیشتر مشاهده می‌شود و این وضعیت به شكل دائمی باقی‌می‌ماند. پیری پوست ناشی از صدمه خورشید به‌راحتی از پیری طبیعی پوست متمایز است. این نوع پیری، پوست را بیشتر دچار تنش اكسایشی و صدمات عروقی می‌كند. بنابراین با قرار نگرفتن در معرض نور مستقیم خورشید می‌توان از این نوع پیری پوست، پیشگیری كرد.
كلاژن، الاستین و اسید هیالورونیك
ویژگی اصلی در پیری پوست، تحلیل ماتریس و شبكه به‌هم بافته كلاژن است. كاهش در كلاژن فیبریل (انواع ۱ و ۳) از ویژگی‌های پیری پوست در نتیجه مسن‌شدن است و البته با قرارگرفتن در معرض نور خورشید، شدت هم می‌یابد. كاهش كلاژن موجب فیبروبلاست (پیرشدن سلولی) شده ومی تواند روی حجم و اندازه منافذ پوست اثر بد بگذارد. به مرور با صدمه‌دیدن الیاف الاستین، پوست خاصیت ارتجاعی و قدرت كششی خود را از دست می‌دهد. از طرفی روند پیری باعث می‌شود مولكول اسید هیالورنیك كه مسؤول حفظ آب در پوست است، دچار ناكارایی شده و پوست رطوبت خود را از دست داده و خشك شود.
از دست رفتن خاصیت چسبندگی
لایه‌ها و سلول‌های پوستی، بافت‌های متصل‌كننده را تشكیل می‌دهند. ارتباط بین این سلول‌ها باعث می‌شود تكثیر سلولی و جابه‌جایی پروتئین‌ها از طریق مجرای یونی، به خوبی صورت بگیرد. با پیر شدن، سلول‌های پوستی، ارتباط و چسبندگی موثرشان را از دست می‌دهند و اجزای لیپیدی پوست دچار تحلیل و در نهایت پیری پوست می‌شود.
تراكم پوست و فعالیت غدد چربی
فیبروبلاست‌ها مسؤول تولید كلاژن هستند و كاهش سلول‌های فیبروبلاست، موجب كاهش كلاژن و كم شدن حجم و انعطاف‌پذیری پوست می‌شود. غدد چربی پوست (سباسه) معمولا به پیازهای مو متصل هستند و سبوم (چربی) ترشح می‌كنند. سبوم، پیازهای مو را چرب نگه‌می‌دارد. و پوست و موی پستانداران را ضد آب می‌كند. این غدد طی روند مسن‌شدن و پیری زودرس، دستخوش تغییرات و صدمه می‌شود. سطح ترشح سبوم در دوران پیری، به ویژه در زنان پس از یائسگی بسیار كم می‌شود.
هیپركراتوز و ماهیچه‌ها
كراتین نوعی پروتئین فیبری و سخت است كه در ناخن، مو و پوست یافت می‌شود. وقتی بدن گرفتار التهاب می‌شود، بدن به‌منظور مقاومت در برابر فشار، كراتین زیادی تولید می‌كند. در روند پیری، بالا بودن سطح كراتین باعث می‌شود توازن pH پوست به هم بخورد یا نقاط مختلف پوست دچار التهاب شود.
بعلاوه در فرآیند پیری، الیاف ماهیچه‌ها شروع به منقبض شدن و تحلیل رفتن می‌كنند و همین موضوع روی یكپارچگی بافت همبند پوست اثر بدی می‌گذارد. در نتیجه پوست استحكام و انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهد و شل می‌شود.
تغییر در روند بهبودی جراحت‌ها
پیر شدن سلولی، اثری منفی روی درمان جراحت‌ها می‌گذارد. فاكتورهای رشد و درمان، مانند رگ‌زایی و الیاف كلاژن در گذر زمان تحلیل می‌روند. در نتیجه مشكلاتی چون از دست رفتن انعطاف‌پذیری پوست و بیماری‌های مربوط به بالا رفتن سن به‌وجود می‌آید. از این بیماری‌ها می‌توان به مشكلات قلبی ـ عروقی، دیابت اشاره كرد. در واقع وقتی جریان خون به‌دلیل صدمه به سیستم رگ‌زایی به‌خوبی صورت نمی‌گیرد، مناطق صدمه دیده با كمبود مواد مغذی و اكسیژن مواجه می‌شوند و درمان حاصل نمی‌شود.
اثر پیرشدن تراكم استخوان
محتوای كلاژن پوست و تراكم استخوان، در پیری دچار كاهش می‌شود. تراكم مواد معدنی استخوان‌ها در پیری دچار كاهش شده و اثر مستقیم روی پوست می‌گذارد. زیرا بافت همبند پوست و همچنین قدرت استخوان‌ها كم شده و موجب شكنندگی پوست می‌شود.
اثر سیگار بر پیری پوست
سیگار به جریان خون مویرگی آسیب رسانده و با از بین بردن توانایی كافی در رساندن اكسیژن و مواد مغذی به پوست، موجب پیری پوست می‌شود. افراد سیگاری كلاژن كمتری دارند و پوست‌شان انعطاف‌پذیری كافی ندارد. آلودگی هوا هم اثری مانند سیگار بر پوست می‌گذارد. بنابراین برای داشتن پوستی سالم و جوان باید لب به سیگار نزنید و در محیط‌زیست آلوده زندگی نكنید.
منبع: Aesthetic and Anti-Ageing
اپیدرم
اپیدرم (روپوست)، بیرونی‌ترین لایه پوست است كه از نوعی سلول به نام كراتینوسیت تشكیل شده و از بدن در برابر عوامل محیطی محافظت می‌كند. اپیدرم همچنین دربرگیرنده سلول‌های تولیدكننده رنگدانه و سلول‌های لانگرهانس است. سلول‌های لانگرهانس از پوست در برابر پیری محافظت می‌كنند. ضخامت اپیدرم، به‌طور متوسط یك میلی‌متر است. این لایه از پوست، سپر بدن در برابر محیط بیرون از بدن است و تقریبا هر ۲۵ روز یك‌بار بازسازی می‌شود. پوست هنگام پیری، در برابر خشكی و خارش، عفونت‌های پوستی، بیماری‌های خودایمنی، بیماری‌های عروقی و بدخیم پوست، حساس می‌شود و هرچه انسان مسن‌تر می‌شود، سطح pH پوست (میزان اسیدی یا قلیایی بودن پوست)، افزایش می‌یابد. pH ایده‌آ‌ل پوست بین 5/4 تا 5/5 است. هرقدر این مقدار بیشتر شود، فرد نسبت به ابتلا به بیماری‌های عفونی مستعدتر است.
درم
درم (لایه میانی پوست)، بین لایه بیرونی اپیدرم و لایه هیپودرم (بافت زیرپوستی) قرار دارد و مجموعه‌ای پیچیده از پروتئین‌هاست كه سلول‌هایی به نام فیبروبلاست آن را می‌سازند. در این بخش از پوست، رگ‌های خونی پوست قرار دارد كه مواد مغذی و اكسیژن را به پوست رسانده و این بافت را در بهترین حالت خود قرار می‌دهند. ضخامت درم هم حدود دو میلی‌متر است. از كارایی این بخش پوست، با بالا رفتن سن كاسته می‌شود و به این ترتیب بخش‌های مختلف پوست ارتباط مناسب خود با یكدیگر را از دست می‌دهند. لایه درم، حاوی شبكه‌ای توری‌مانند، از پروتئین‌های كلاژن و الاستین، عروق لنفاوی، خون و سلول‌های ویژه‌ای به نام سلول‌های ماست (Mast) است. این‌شبكه در احاطه ماده‌ای ژل‌مانند، قرار دارد و در آبرسانی و مرطوب نگهداشتن پوست موثر است. رگ‌های خونی موجود در لایه درم، دمای بدن را تنظیم می‌كنند. آنها همچنین در عملكرد ایمنی بدن و فراهم‌كردن اكسیژن و مواد مغذی برای لایه‌های زیرین اپیدرم موثر هستند. البته از آنجایی كه رگ‌های خونی به بخش اپیدرم، كشیده نمی‌شود، سلول‌های پوستی این ناحیه به دلیل نبود مواد مغذی و اكسیژن، می‌میرد. در تقاطع بین درم و اپیدرم، یك مرز موج‌مانند وجود دارد كه سطح بیشتری برای تبادل اكسیژن و مواد مغذی به وجود می‌آورد. در این تقاطع، بخشی به نام درما پاپیلا (Derma papilla) به شكل برآمدگی وجود دارد. ما هرقدر مسن‌تر شویم، این برآمدگی به سمت صاف‌شدن تمایل پیدا می‌كند و در نتیجه از جریان اكسیژن و مواد مغذی كافی به لایه اپیدرم كاسته می‌شود.
هیپودرم
هیپودرم، عمیق‌ترین لایه پوست و در واقع بافت چربی زیر درم است كه بدن را در برابر هوای سرد محافظت می‌كند. همچنین سلول‌های چربی در خود مواد مغذی و انرژی ذخیره می‌كنند. روند پیری باعث می‌شود این بخش از پوست دچار تخریب شده و پوست نازك شود.
پیری طبیعی در برابر پیری زودرس
پوست دچار دو نوع روند پیری می‌شود. یكی از آنها همان روند پیری طبیعی است كه به وسیله ژن‌های بدنمان طی فرآیند مسن‌شدن، رخ می‌دهد. نوع دیگر پیری پوست، پیری زودرس است كه معمولا با قرار گرفتن در شرایط بد زیست‌محیطی مانند آلودگی و نور زیاد خورشید به‌وجود می‌آید. وقتی پوست در معرض نور شدید خورشید قرار می‌گیرد، صدمه‌ای به پوست می‌زند كه ۸۰ تا ۹۰ درصد آن به‌راحتی روی پوست مشاهده می‌شود. افراد مبتلا به آلبینیسم (زالی) و كسانی كه مقدار كمی ملانوسیت (تولیدكننده رنگدانه) در بدن دارند بیش از دیگران در خطر صدمات نور فرابنفش خورشید قرار گرفته و به پیری زودرس مبتلا می‌شوند. پرتوهای فرابنفش نوع B، فقط به لایه اپیدرم نفوذ می‌كنند و موجب اریتما (سرخی پوست) می‌شوند. درحالی‌كه، پرتو فرابنفش نوع A، به لایه درم پوست نفوذ كرده و صدمات پوستی مزمن و طولانی‌تری را موجب می‌شود.
وقتی پوست در برابر نور خورشید قرار می‌گیرد، پرتو فرابنفش از عملكرد ملانوسیت می‌كاهد و صدمات پوستی به شكل چین و چروك‌های واضح مشخص می‌شود. همچنین خشكی و سفتی و از دست رفتن خاصیت ارتجاعی پوست در لایه‌های بیرونی پوست بیشتر مشاهده می‌شود و این وضعیت به شكل دائمی باقی‌می‌ماند. پیری پوست ناشی از صدمه خورشید به‌راحتی از پیری طبیعی پوست متمایز است. این نوع پیری، پوست را بیشتر دچار تنش اكسایشی و صدمات عروقی می‌كند. بنابراین با قرار نگرفتن در معرض نور مستقیم خورشید می‌توان از این نوع پیری پوست، پیشگیری كرد.
كلاژن، الاستین و اسید هیالورونیك
ویژگی اصلی در پیری پوست، تحلیل ماتریس و شبكه به‌هم بافته كلاژن است. كاهش در كلاژن فیبریل (انواع ۱ و ۳) از ویژگی‌های پیری پوست در نتیجه مسن‌شدن است و البته با قرارگرفتن در معرض نور خورشید، شدت هم می‌یابد. كاهش كلاژن موجب فیبروبلاست (پیرشدن سلولی) شده ومی تواند روی حجم و اندازه منافذ پوست اثر بد بگذارد. به مرور با صدمه‌دیدن الیاف الاستین، پوست خاصیت ارتجاعی و قدرت كششی خود را از دست می‌دهد. از طرفی روند پیری باعث می‌شود مولكول اسید هیالورنیك كه مسؤول حفظ آب در پوست است، دچار ناكارایی شده و پوست رطوبت خود را از دست داده و خشك شود.
از دست رفتن خاصیت چسبندگی
لایه‌ها و سلول‌های پوستی، بافت‌های متصل‌كننده را تشكیل می‌دهند. ارتباط بین این سلول‌ها باعث می‌شود تكثیر سلولی و جابه‌جایی پروتئین‌ها از طریق مجرای یونی، به خوبی صورت بگیرد. با پیر شدن، سلول‌های پوستی، ارتباط و چسبندگی موثرشان را از دست می‌دهند و اجزای لیپیدی پوست دچار تحلیل و در نهایت پیری پوست می‌شود.
تراكم پوست و فعالیت غدد چربی
فیبروبلاست‌ها مسؤول تولید كلاژن هستند و كاهش سلول‌های فیبروبلاست، موجب كاهش كلاژن و كم شدن حجم و انعطاف‌پذیری پوست می‌شود. غدد چربی پوست (سباسه) معمولا به پیازهای مو متصل هستند و سبوم (چربی) ترشح می‌كنند. سبوم، پیازهای مو را چرب نگه‌می‌دارد. و پوست و موی پستانداران را ضد آب می‌كند. این غدد طی روند مسن‌شدن و پیری زودرس، دستخوش تغییرات و صدمه می‌شود. سطح ترشح سبوم در دوران پیری، به ویژه در زنان پس از یائسگی بسیار كم می‌شود.
هیپركراتوز و ماهیچه‌ها
كراتین نوعی پروتئین فیبری و سخت است كه در ناخن، مو و پوست یافت می‌شود. وقتی بدن گرفتار التهاب می‌شود، بدن به‌منظور مقاومت در برابر فشار، كراتین زیادی تولید می‌كند. در روند پیری، بالا بودن سطح كراتین باعث می‌شود توازن pH پوست به هم بخورد یا نقاط مختلف پوست دچار التهاب شود.
بعلاوه در فرآیند پیری، الیاف ماهیچه‌ها شروع به منقبض شدن و تحلیل رفتن می‌كنند و همین موضوع روی یكپارچگی بافت همبند پوست اثر بدی می‌گذارد. در نتیجه پوست استحكام و انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهد و شل می‌شود.
تغییر در روند بهبودی جراحت‌ها
پیر شدن سلولی، اثری منفی روی درمان جراحت‌ها می‌گذارد. فاكتورهای رشد و درمان، مانند رگ‌زایی و الیاف كلاژن در گذر زمان تحلیل می‌روند. در نتیجه مشكلاتی چون از دست رفتن انعطاف‌پذیری پوست و بیماری‌های مربوط به بالا رفتن سن به‌وجود می‌آید. از این بیماری‌ها می‌توان به مشكلات قلبی ـ عروقی، دیابت اشاره كرد. در واقع وقتی جریان خون به‌دلیل صدمه به سیستم رگ‌زایی به‌خوبی صورت نمی‌گیرد، مناطق صدمه دیده با كمبود مواد مغذی و اكسیژن مواجه می‌شوند و درمان حاصل نمی‌شود.
اثر پیرشدن تراكم استخوان
محتوای كلاژن پوست و تراكم استخوان، در پیری دچار كاهش می‌شود. تراكم مواد معدنی استخوان‌ها در پیری دچار كاهش شده و اثر مستقیم روی پوست می‌گذارد. زیرا بافت همبند پوست و همچنین قدرت استخوان‌ها كم شده و موجب شكنندگی پوست می‌شود.
اثر سیگار بر پیری پوست
سیگار به جریان خون مویرگی آسیب رسانده و با از بین بردن توانایی كافی در رساندن اكسیژن و مواد مغذی به پوست، موجب پیری پوست می‌شود. افراد سیگاری كلاژن كمتری دارند و پوست‌شان انعطاف‌پذیری كافی ندارد. آلودگی هوا هم اثری مانند سیگار بر پوست می‌گذارد. بنابراین برای داشتن پوستی سالم و جوان باید لب به سیگار نزنید و در محیط‌زیست آلوده زندگی نكنید.
منبع: Aesthetic and Anti-Ageing
