این همه آشفتهحالی ...
نگاهم را نمیتوانم از ساعت بردارم. تیكتیك عقربه ساعت مثل پتك توی سرم میكوبد. باز هم ساعت از 10 شب گذشته و به خانه نرسیده! دوباره تماس میگیرم و باز همان پیغام تكراری: «مشترك مورد نظر در دسترس نیست .» تمام ذهنم پر شده از افكار منفی! نكند بلایی سرش آمده باشد؟! آرام و قرار ندارم، انگار توی دلم رخت میشویند. بار اولم هم نیست، میدانم كه باز هم وقتی بیاید با خنده میگوید: «تو كه میدونی باتری گوشی خراب شده و شارژ نگه نمیداره! باز الكی نگران شدی؟» میدانم نباید نگران باشم، اما باز هم نگرانم، نگران و چشم به راه... . نگرانیهای شدید و بیدلیل میتواند مشكلات متعدد جسمی و روحی بههمراه داشته باشد. شاید تا امروز فكر میكردید كه این ویژگی در هر فردی ذاتی است و برخی افراد ذاتا نگرانتر از بقیه هستند، اما تا چه حد مضطرب و نگران بودن طبیعی است؟ آیا راهی برای مهار این حس وجود دارد؟ در این گزارش دكتر بهروز بیرشك، روانشناس و عضو هیاتعلمی دانشگاه علوم پزشكی ایران در گفتوگو با جامجم چرایی و چگونگی این حالت را بیشتر توضیح میدهد.
نگرانی یكی از مشكلات بسیار شایع در جوامع مختلف است. میزان نگرانی در افراد بر اساس شرایطی كه دارند متفاوت است. اختلال اضطراب فراگیر (GAD) نگرانی بیش از اندازه و نامعقول در مورد اتفاقات و فعالیتهای روزمره است. دكتر بیرشك درخصوص ماهیت نگرانی توضیح میدهد: اتفاوت اصلی ترس و نگرانی دلیل بروز آنهاست. معمولا ترس بر اثر عامل مشخصی ایجاد میشود، اما نگرانی در بیشتر موارد دلیل مشخص و واضحی ندارد. البته در برخی موارد فرد میداند عامل نگرانی چیست، اما مشكل اصلی زمانی است كه نگرانی و اضطراب بدون دلیل مشخصی در فرد شكل میگیرد و به حدی شدت میگیرد كه در فعالیتهای عادی فرد اختلال ایجاد میكند. ذهن این افراد همیشه درگیر افكار ناخواسته است و نمیتوانند كنترل ذهن خود را در دست بگیرند.ب
ریشه نگرانیام كجاست؟
عامل اصلی بروز اضطراب فراگیر در افراد به طور دقیق مشخص نشده است، اما دیده شده كه در كنار شرایط محیطی عوامل ژنتیكی نیز تا حدی در بروز این رفتارها دخیل هستند. دكتر بیرشك در این رابطه توضیح میدهد: ابنابر گزارشات موجود، گاهی چنین اختلالی میتواند در خانواده مشاهده شود و به همین دلیل حدس زده میشود كه ژنها نیز در بروز نگرانیهای شدید دخیل باشند، اما از طرفی نیز ممكن است دلیل بروز آن در نسلهای یك خانواده به دلیل الگوبرداری فرزند در زمان كودكی از رفتارهای اضطرابی پدر یا مادرش باشد.ب
اما از لحاظ فیزیولوژیك عامل بروز این رفتارها ایجاد اختلالاتی در بخش احساس و تفكر مغز است. به همین دلیل برای درمان باید به دنبال روشهایی برای برقراری تعادل در روند فعالیت مغز شد. بروز این بیماری در افراد مختلف متفاوت است و نمیتوان دقیقا مشخص كرد كه چه جنسیت یا گروه سنی بیشتر در معرض این اختلال هستند. به عقیده دكتر بیرشك جنس نگرانیهای ناخواسته و نحوه بروز آنها میتواند در سنین مختلف متفاوت باشد.
اضطراب، بیمارتان میكند
اختلال نگرانی فراگیر معمولا علاوه بر تاثیرگذاری در روند عادی زندگی، در صورت بیتوجهی میتواند عامل ایجاد مشكلات ذهنی دیگری نیز در فرد بشود. دكتر بیرشك تصریح میكند: اوسواسهای فكری و عملی معمولا به دلیل نداشتن اطمینان و نگرانی از درست نبودن چیزی ایجاد میشود. بنابراین در بسیاری از موارد وقتی فرد در جلسات مشاوره حضور پیدا میكند، مشخص میشود كه پیش از بروز وسواس دچار اضطراب كنترل نشده بوده و در ادامه روند آن شدت بیشتری پیدا كرده و خود را به شكل وسواس بروز داده است.ب در مواردی اضطراب و دلشوره شدید ممکن است موجب بروز پرخاشگری، حملههای عصبی یا ترسهای شدید (فوبیا) و حتی افسردگی نیز بشود.
از سوی دیگر زمانی كه بدن به صورت مداوم با شرایط اضطراب و نگرانی مواجه باشد، دچار اختلالات عملكردی خواهد شد كه میتواند به بروز بیماریهای روانتنی مانند زخم معده، سردردهای شدید، افزایش فشار خون، دردهای شدید قلبی و حتی حمله قلبی منجر شود.
آرام كردن ذهن، كلید طلایی
عامل اصلی ایجاد این حالت در افراد،
بههم ریختن تعادل فعالیتها و ترشحات مغزی است. بنابراین بهترین راهكار برای كاهش این حالت ناخواسته حفظ آرامش ذهنی از روشهای مختلف است. دكتر بیرشك با تاكید بر لزوم مشاوره با فرد متخصص میافزاید: ادر مواردی كه نگرانی از حد معمول فراتر رود، بهتر است فرد سریعتر به مشاور یا متخصص اعصاب و روان مراجعه كند. بررسی حالات ذهنی فرد این امكان را فراهم میكند كه عامل اصلی ایجادكننده این رفتار ریشهیابی و براساس آن راهكار درمانی ارائه شود. در برخی موارد ممكن است با جلسات مشاوره و شركت در برنامههای آرامش ذهنی مانند كلاسهای ورزشی یوگا روند عادی مغز بازیابی شود. بسیاری از این افراد دارای ویژگی كمالگرایی هستند و ترس از بهترین نبودن موجب بروز اضطراب در آنها میشود.ب وی در ادامه میافزاید: ادر برخی مواقع پزشك متخصص تشخیص میدهد كه دارودرمانی باید در كنار اصلاح سبك زندگی انجام شود. داروهای آرامبخش با تاثیر روی عملكرد مسیرهای مغزی، تعادل بیوشیمیایی را در مغز برقرار میكند و مانع از ایجاد احساس اضطراب غیرمتعارف میشود.ب