گفت‌وگو با عوامل فصل پنجم برنامه «چرخ» از تغییرات تا اجرای ایده‌ها
بچرخ تا بچرخیم!
به روز بودن
با چهره‌های جدید
تصمیم‌گیری برای محتوا و موضوعات هر قسمت از «چرخ» به سردبیری محمد جباری انجام می‌شود. جریانی كه او درباره‌اش می‌گوید: در فصل جدید تلاش ما این بود با بخش‌های مختلف مثل اتاق دانشمند، تنوع فرمی داشته باشیم و در طول آن تصویر نزدیك و واقعی تری از آن چهره را به مردم نشان دهیم. «صندلی علم سنج» هم بخش دیگری بود كه ما درآن به سراغ چهره‌های شناخته شده می‌رفتیم و از آنها درباره باورهای عمومی می‌پرسیدیم؛ بعد هم به طور غیر مستقیم از راه علم، از اصل آنها رازگشایی می‌كردیم. در بخش گفت‌وگوهای اصلی هم سعی كردیم مطابق با اتفاقات روز، موضوعات برنامه را انتخاب و آنها را باحضور چهره‌های جدیدی كه خیلی از آنها بار اول بود به تلویزیون می‌آمدند، تحلیل كنیم. انتخاب همه این موارد در اتاق فكر ما كه از گروه‌های مختلف در آن حضور داشتند، انجام می‌شد.
جباری ادامه داد: سعی ما این بود كه مطابق با هر قسمت بهترین فردی كه به آن موضوع تسلط داشت را به برنامه دعوت كنیم، اتفاقی كه گاهی موفقیت آمیز بود و گاهی نیاز به تغییراتی داشت. این فصل از«چرخ» فقط یك‌روز در هفته پخش می‌شد به همین دلیل بضاعت كافی از نظر فنی هم در اختیار ما نبود، با این حال تلاشمان را كردیم با استفاده از ظرفیتی كه در بخش روزنامه نگاران و خیلی از جوانان مستعد وجود دارد، ایده‌های حتی كوچكی كه در ذهنمان است را ارائه كنیم و ادعایی هم نداریم كه كار اساسی كردیم. مطمئنا برنامه چه از نظر محتوایی و چه از لحاظ فنی نقص‌هایی دارد كه با ادامه آن در فصل‌های بعدی امیدوارم آنها هم مرتفع شود و برنامه جذاب و قوی‌تری را از نظر علمی به مخاطبان ارائه دهیم.
نگاه دراماتیك به علم
محمدرضا مقدسیان كه بیشتر اسم او را در قالب مجری و منتقد سینمایی شنیده‌ایم هم در بخشی از این گزارش درباره حضورش در این قاب تازه بیان كرد: حضور من به عنوان كسی كه اغلب در فضای سینمایی كاركردم، در چنین برنامه علمی در قدم اول چالش‌برانگیز بود؛ خود این چالش كششی را ایجاد كرده بود تا این فضا را تجربه كنم. در این مسیر آنچه باعث شد تا در حد خودم موفق شوم و پیش بروم تحصیلاتم در رشته مهندسی شیمی فرآیند كه از زیرشاخه‌های مهندسی نفت است، بود. به واسطه همین پشتوانه علمی وارد این فضا شدم. در این بین همیشه وقتی برنامه‌هایی را كه در حوزه علمی تولید می‌شد می‌دیدم، احساس خلأیی نسبت به آنها داشتم و با خودم می‌گفتم درست است كه خیلی از موضوعات علمی جدیت دارند و برای انتقال آنها نیز همان جدی بودن لازم است، اما چرا خلاقیت و ذوقی برای رساندن آنها اتفاق نمی‌افتد كه هم مفاهیم درست منتقل شود و هم مخاطب با انرژی و راحتی بیشتری بتواند برنامه را دنبال كند.
او اضافه كرد: در سوی دیگر سینماگران برای ساخت آثار سینمایی، داستانی و... خیلی از رخدادهای علمی، پزشكی و این دست موارد را برای مخاطب به اثری تبدیل می‌كنند كه برایش جذابیت بالایی دارد، بر همین اساس احساس كردم پیوند بین این نگاه كه از سینما می‌آید در كنار نگاهی كه از جنبه آكادمیك و دانشگاهی من می‌آید، می‌تواند در كنار هم اتفاق نویی را در حوزه اجرای برنامه‌های علمی رقم بزند. الان هم كه یك سال از حضورم در این برنامه می‌گذرد، می‌توانم با قطعیت بگویم نگاهم به این موضوع درست بوده، در واقع برداشت من از هر خبر و ماجرایی كه برنامه را شكل داده، ذاتا دراماتیك است و انگار دارم فیلمی را نگاه می‌كنم. مقدسیان با اشاره به لزوم آشنایی با فضای دراماتیك اضافه كرد: به نظرم اگر قرار است ما برنامه بسازیم یا به عنوان مجری كار كنیم باید به ابزار بیان تصویر مسلط باشیم. حال در هر مختصاتی باید بتوانیم با استفاده از ابزار دراماتیك، آن منظوری را كه داریم برسانیم. در اینجا باید بدانیم استفاده از این ابزار به معنی دست بردن در اصول علمی نیست و این یعنی بیان شیواتری را داشته باشیم.
این‌كه همان نگاه چقدر توانسته مخاطب را درگیر كند هم موضوعی بود كه مقدسیان در پاسخ به آن گفت: واقعیت این است كه روز اول من با این هدف كار را آغاز كردم، اما نمی‌دانستم نتیجه آن چطور می‌شود. به همین دلیل بازخورد‌های مخاطب را جزء به جزء دنبال می‌كردم و از دوستان و آشنایان و هر كسی كه من را می‌شناخت كم و كیف آن را جویا می‌شدم، اغلب نظرات این بود كه می‌گفتند ما بعد از سال‌ها برنامه علمی را می‌بینیم كه پیچیدگی آن باعث نمی‌شود كانال را عوض كنیم. این كه چنین نگاهی از كجا آب می‌خورد بخشی از آن به تجربه ام در نویسندگی و سینما برمی گردد و نا خودآگاه بعد از این مدت كار آن تربیت سینمایی باعث شده تا در اینجا به كار من بیاید. تلاش ما هم این بود كه حتی مهمان هم بتواند راحت صحبت كند تا مخاطب هم بتواند به دور از خشكی‌ای كه در حوزه علم وجود دارد، متوجه آن بشود. برای من اصل اجرا از سینما جدا نیست، به نظر من یك مجری خوب هم باید همه توانایی‌ها و اطلاعاتی را كه یك بازیگر دارد داشته باشد اما این اصلا به معنی آن نیست كه مجری هم باید بازی كند، بلكه آن ویژگی‌ها باعث می‌شود كه مجری در قدم اول شناخت بهتری از توانایی هایش پیداكند و بعد در قدم دوم توانایی برقراری ارتباط حسی با مخاطبش، چه مهمان برنامه و چه كسی كه در منزلش نشسته را داشته باشد. در نتیجه همه اینها من از این‌كه وارد چنین فضایی شدم پشیمان نیستم و خیلی هم خوشحالم كه توانستم آن را تجربه كنم.
توقع نداریم مثل خندوانه دیده‌شویم
الهه بهبودی، ابتدا از تغییرات و تفاوت‌هایی كه فصل پنج با دیگر فصل‌های این برنامه داشته صحبت‌هایش را شروع كرد و به جام‌جم گفت: همان‌طور كه می‌دانید این سری پنجم چرخ است كه قسمت‌های پایانی‌اش را پشت سر می‌گذارد و بعد از دو قسمت دیگر، قرار است فصل ششم را در تابستان آغاز كنیم. یكی از مواردی كه در این فصل وجود داشت شیوه پخش آن در تنها یك روز از هفته بود. فضایی كه باعث شد مثل یك مجله علمی باشیم و به این دلیل باید اخبار و اطلاعات روز را هم در آن بگنجانیم. همچنین نكته دیگر این است كه شبكه چهار قبلا شبكه فرهیختگان بود ولی مدتی است شعارش را به شبكه دانایی آن هم با محوریت دانش برای همگان تغییر داده، به همین دلیل ما هم باید فضایی ایجاد می‌كردیم تا دنیای علم را به زندگی مردم هرچه بیشتر نزدیك كند. در این مسیر ما در همه موارد از تیتراژ تا جزئی‌ترین بخش‌ها مثل دكور، موضوعات انتخاب شده و... این مساله را مدنظر قرار دادیم و تلاشمان این بود كه بگوییم همه اتفاقات روزمره ما به علم برمی‌گردد. در واقع اینجا علم را به صورت تخصصی و آزمایشگاهی ارائه نمی‌دهیم بلكه با بیان نرم‌تر سعی می‌كنیم اتفاقات موثرتری را رقم بزنیم.
او اضافه كرد: در بخشی مثل آشنایی با دانشمندان ما عنوان اتاق دانشمند را داریم نه كتاب را، یعنی مردم را با نظریه‌ها درگیر نمی‌كنیم و بیشتر به حال و هوای زندگی این آدم‌ها سر می‌زنیم. این اتفاقی است كه باید رخ می‌داد یعنی آشنایی مردم با زندگی دانشمندان و این كه متوجه شوند آنها هم افرادی اند كه مثل خیلی از ما زندگی می‌كنند و در گیر‌و دار همین کشف کردن‌ها، با مسائل روزمره دست و پنجه نرم می‌كنند. یكی دیگر از مواردی كه وجود دارد بخش خبری است كه در آن اخبار علمی ایران و جهان را مطرح می‌كنیم با این تفاوت كه تحلیل آنها توسط تیم سردبیری ما انجام شده و اولویت‌بندی می‌شوند.
بخش گفت‌وگو هم قسمت دیگری از این برنامه است كه بهبودی از دعوت چهره‌ها بر مبنای همان اخبار و موضوع هر قسمت گفت. علاوه بر اینها انتخاب دو مجری برای این برنامه هم، موردی بود كه وی با اشاره به آن بیان كرد: «چرخ» در این فصل دو مجری داشت، حسین فروتن كه به گونه‌ای نماینده خبرنگاران و جامعه علمی است و فلسفه علم خوانده و محمد مقدسیان كه با وجود فضای كاری كه خیلی‌ها از او در ذهنشان دارند و بیشتر در حوزه سینما فعالیت داشته مهندسی خوانده و به عنوان نماینده مردم در اینجا حضور دارد. این اتفاق دردنیا هم وجود دارد تا برای نزدیك كردن مردم با فضاهایی كه از دور سخت و خشن هستند از چهره‌های شناخته شده استفاده كنند.
بازخوردهایی که تا اینجا از این مجله علمی گرفته‌اند هم جزو مواردی بود كه این تهیه‌كننده درباره‌اش می‌گوید: باید بگویم كه با وجود تغییر شعار شبكه چهار، این شبكه هنوز هم به گونه‌ای به فرهیختگان اختصاص دارد، یعنی كسی كه شبكه نسیم را همیشه نگاه می‌كند، لزومأ به همان اندازه شبكه چهار را نمی‌بیند. در بازخوردها هم می‌بینیم مخاطبمان اغلب جزو گروه تحصیلكرده‌اند اما در همین گروه هم اقشار مختلفی حضور دارند. من نمی‌توانم از سری‌های قبل برآوردی داشته باشم اما در این فصل تا جایی كه دیده‌ام، مخاطبان از آن راضی بوده‌اند. در هر حال خود من در شبكه‌های مختلفی كار كرده‌ام و در باره میزان مخاطب، برای ما مهم است كه همان گروهی كه آن را دنبال می‌كند، برنامه را بپسندد و البته خوشحال می‌شویم كه این دامنه گسترده‌تر شود. چون ما توقع نداریم مثل خندوانه بیننده داشته باشیم.
بهبودی در آخر درباره فصل جدید «چرخ» و اتفاقاتی كه قرار است در آن بیفتد هم گفت: طبق آنچه تا الان معین شده، قرار گرفتن سری جدید در كنداكتور شبكه برای تابستان است. همچنین طبق صحبت‌هایی كه صورت گرفته به جای یك روز، پخش برنامه به سه روز در هفته رسیده است. چون این شیوه پخش می‌تواند به برنامه و جا افتادن آن بین مردم هم كمك كند. در كنار اینها قطعا باوجود ثابت بودن رویكرد ما و شبكه، تغییراتی را در ساختار برنامه خواهیم داشت.
با چهره‌های جدید
تصمیم‌گیری برای محتوا و موضوعات هر قسمت از «چرخ» به سردبیری محمد جباری انجام می‌شود. جریانی كه او درباره‌اش می‌گوید: در فصل جدید تلاش ما این بود با بخش‌های مختلف مثل اتاق دانشمند، تنوع فرمی داشته باشیم و در طول آن تصویر نزدیك و واقعی تری از آن چهره را به مردم نشان دهیم. «صندلی علم سنج» هم بخش دیگری بود كه ما درآن به سراغ چهره‌های شناخته شده می‌رفتیم و از آنها درباره باورهای عمومی می‌پرسیدیم؛ بعد هم به طور غیر مستقیم از راه علم، از اصل آنها رازگشایی می‌كردیم. در بخش گفت‌وگوهای اصلی هم سعی كردیم مطابق با اتفاقات روز، موضوعات برنامه را انتخاب و آنها را باحضور چهره‌های جدیدی كه خیلی از آنها بار اول بود به تلویزیون می‌آمدند، تحلیل كنیم. انتخاب همه این موارد در اتاق فكر ما كه از گروه‌های مختلف در آن حضور داشتند، انجام می‌شد.
جباری ادامه داد: سعی ما این بود كه مطابق با هر قسمت بهترین فردی كه به آن موضوع تسلط داشت را به برنامه دعوت كنیم، اتفاقی كه گاهی موفقیت آمیز بود و گاهی نیاز به تغییراتی داشت. این فصل از«چرخ» فقط یك‌روز در هفته پخش می‌شد به همین دلیل بضاعت كافی از نظر فنی هم در اختیار ما نبود، با این حال تلاشمان را كردیم با استفاده از ظرفیتی كه در بخش روزنامه نگاران و خیلی از جوانان مستعد وجود دارد، ایده‌های حتی كوچكی كه در ذهنمان است را ارائه كنیم و ادعایی هم نداریم كه كار اساسی كردیم. مطمئنا برنامه چه از نظر محتوایی و چه از لحاظ فنی نقص‌هایی دارد كه با ادامه آن در فصل‌های بعدی امیدوارم آنها هم مرتفع شود و برنامه جذاب و قوی‌تری را از نظر علمی به مخاطبان ارائه دهیم.
نگاه دراماتیك به علم
محمدرضا مقدسیان كه بیشتر اسم او را در قالب مجری و منتقد سینمایی شنیده‌ایم هم در بخشی از این گزارش درباره حضورش در این قاب تازه بیان كرد: حضور من به عنوان كسی كه اغلب در فضای سینمایی كاركردم، در چنین برنامه علمی در قدم اول چالش‌برانگیز بود؛ خود این چالش كششی را ایجاد كرده بود تا این فضا را تجربه كنم. در این مسیر آنچه باعث شد تا در حد خودم موفق شوم و پیش بروم تحصیلاتم در رشته مهندسی شیمی فرآیند كه از زیرشاخه‌های مهندسی نفت است، بود. به واسطه همین پشتوانه علمی وارد این فضا شدم. در این بین همیشه وقتی برنامه‌هایی را كه در حوزه علمی تولید می‌شد می‌دیدم، احساس خلأیی نسبت به آنها داشتم و با خودم می‌گفتم درست است كه خیلی از موضوعات علمی جدیت دارند و برای انتقال آنها نیز همان جدی بودن لازم است، اما چرا خلاقیت و ذوقی برای رساندن آنها اتفاق نمی‌افتد كه هم مفاهیم درست منتقل شود و هم مخاطب با انرژی و راحتی بیشتری بتواند برنامه را دنبال كند.
او اضافه كرد: در سوی دیگر سینماگران برای ساخت آثار سینمایی، داستانی و... خیلی از رخدادهای علمی، پزشكی و این دست موارد را برای مخاطب به اثری تبدیل می‌كنند كه برایش جذابیت بالایی دارد، بر همین اساس احساس كردم پیوند بین این نگاه كه از سینما می‌آید در كنار نگاهی كه از جنبه آكادمیك و دانشگاهی من می‌آید، می‌تواند در كنار هم اتفاق نویی را در حوزه اجرای برنامه‌های علمی رقم بزند. الان هم كه یك سال از حضورم در این برنامه می‌گذرد، می‌توانم با قطعیت بگویم نگاهم به این موضوع درست بوده، در واقع برداشت من از هر خبر و ماجرایی كه برنامه را شكل داده، ذاتا دراماتیك است و انگار دارم فیلمی را نگاه می‌كنم. مقدسیان با اشاره به لزوم آشنایی با فضای دراماتیك اضافه كرد: به نظرم اگر قرار است ما برنامه بسازیم یا به عنوان مجری كار كنیم باید به ابزار بیان تصویر مسلط باشیم. حال در هر مختصاتی باید بتوانیم با استفاده از ابزار دراماتیك، آن منظوری را كه داریم برسانیم. در اینجا باید بدانیم استفاده از این ابزار به معنی دست بردن در اصول علمی نیست و این یعنی بیان شیواتری را داشته باشیم.
این‌كه همان نگاه چقدر توانسته مخاطب را درگیر كند هم موضوعی بود كه مقدسیان در پاسخ به آن گفت: واقعیت این است كه روز اول من با این هدف كار را آغاز كردم، اما نمی‌دانستم نتیجه آن چطور می‌شود. به همین دلیل بازخورد‌های مخاطب را جزء به جزء دنبال می‌كردم و از دوستان و آشنایان و هر كسی كه من را می‌شناخت كم و كیف آن را جویا می‌شدم، اغلب نظرات این بود كه می‌گفتند ما بعد از سال‌ها برنامه علمی را می‌بینیم كه پیچیدگی آن باعث نمی‌شود كانال را عوض كنیم. این كه چنین نگاهی از كجا آب می‌خورد بخشی از آن به تجربه ام در نویسندگی و سینما برمی گردد و نا خودآگاه بعد از این مدت كار آن تربیت سینمایی باعث شده تا در اینجا به كار من بیاید. تلاش ما هم این بود كه حتی مهمان هم بتواند راحت صحبت كند تا مخاطب هم بتواند به دور از خشكی‌ای كه در حوزه علم وجود دارد، متوجه آن بشود. برای من اصل اجرا از سینما جدا نیست، به نظر من یك مجری خوب هم باید همه توانایی‌ها و اطلاعاتی را كه یك بازیگر دارد داشته باشد اما این اصلا به معنی آن نیست كه مجری هم باید بازی كند، بلكه آن ویژگی‌ها باعث می‌شود كه مجری در قدم اول شناخت بهتری از توانایی هایش پیداكند و بعد در قدم دوم توانایی برقراری ارتباط حسی با مخاطبش، چه مهمان برنامه و چه كسی كه در منزلش نشسته را داشته باشد. در نتیجه همه اینها من از این‌كه وارد چنین فضایی شدم پشیمان نیستم و خیلی هم خوشحالم كه توانستم آن را تجربه كنم.
توقع نداریم مثل خندوانه دیده‌شویم
الهه بهبودی، ابتدا از تغییرات و تفاوت‌هایی كه فصل پنج با دیگر فصل‌های این برنامه داشته صحبت‌هایش را شروع كرد و به جام‌جم گفت: همان‌طور كه می‌دانید این سری پنجم چرخ است كه قسمت‌های پایانی‌اش را پشت سر می‌گذارد و بعد از دو قسمت دیگر، قرار است فصل ششم را در تابستان آغاز كنیم. یكی از مواردی كه در این فصل وجود داشت شیوه پخش آن در تنها یك روز از هفته بود. فضایی كه باعث شد مثل یك مجله علمی باشیم و به این دلیل باید اخبار و اطلاعات روز را هم در آن بگنجانیم. همچنین نكته دیگر این است كه شبكه چهار قبلا شبكه فرهیختگان بود ولی مدتی است شعارش را به شبكه دانایی آن هم با محوریت دانش برای همگان تغییر داده، به همین دلیل ما هم باید فضایی ایجاد می‌كردیم تا دنیای علم را به زندگی مردم هرچه بیشتر نزدیك كند. در این مسیر ما در همه موارد از تیتراژ تا جزئی‌ترین بخش‌ها مثل دكور، موضوعات انتخاب شده و... این مساله را مدنظر قرار دادیم و تلاشمان این بود كه بگوییم همه اتفاقات روزمره ما به علم برمی‌گردد. در واقع اینجا علم را به صورت تخصصی و آزمایشگاهی ارائه نمی‌دهیم بلكه با بیان نرم‌تر سعی می‌كنیم اتفاقات موثرتری را رقم بزنیم.
او اضافه كرد: در بخشی مثل آشنایی با دانشمندان ما عنوان اتاق دانشمند را داریم نه كتاب را، یعنی مردم را با نظریه‌ها درگیر نمی‌كنیم و بیشتر به حال و هوای زندگی این آدم‌ها سر می‌زنیم. این اتفاقی است كه باید رخ می‌داد یعنی آشنایی مردم با زندگی دانشمندان و این كه متوجه شوند آنها هم افرادی اند كه مثل خیلی از ما زندگی می‌كنند و در گیر‌و دار همین کشف کردن‌ها، با مسائل روزمره دست و پنجه نرم می‌كنند. یكی دیگر از مواردی كه وجود دارد بخش خبری است كه در آن اخبار علمی ایران و جهان را مطرح می‌كنیم با این تفاوت كه تحلیل آنها توسط تیم سردبیری ما انجام شده و اولویت‌بندی می‌شوند.
بخش گفت‌وگو هم قسمت دیگری از این برنامه است كه بهبودی از دعوت چهره‌ها بر مبنای همان اخبار و موضوع هر قسمت گفت. علاوه بر اینها انتخاب دو مجری برای این برنامه هم، موردی بود كه وی با اشاره به آن بیان كرد: «چرخ» در این فصل دو مجری داشت، حسین فروتن كه به گونه‌ای نماینده خبرنگاران و جامعه علمی است و فلسفه علم خوانده و محمد مقدسیان كه با وجود فضای كاری كه خیلی‌ها از او در ذهنشان دارند و بیشتر در حوزه سینما فعالیت داشته مهندسی خوانده و به عنوان نماینده مردم در اینجا حضور دارد. این اتفاق دردنیا هم وجود دارد تا برای نزدیك كردن مردم با فضاهایی كه از دور سخت و خشن هستند از چهره‌های شناخته شده استفاده كنند.
بازخوردهایی که تا اینجا از این مجله علمی گرفته‌اند هم جزو مواردی بود كه این تهیه‌كننده درباره‌اش می‌گوید: باید بگویم كه با وجود تغییر شعار شبكه چهار، این شبكه هنوز هم به گونه‌ای به فرهیختگان اختصاص دارد، یعنی كسی كه شبكه نسیم را همیشه نگاه می‌كند، لزومأ به همان اندازه شبكه چهار را نمی‌بیند. در بازخوردها هم می‌بینیم مخاطبمان اغلب جزو گروه تحصیلكرده‌اند اما در همین گروه هم اقشار مختلفی حضور دارند. من نمی‌توانم از سری‌های قبل برآوردی داشته باشم اما در این فصل تا جایی كه دیده‌ام، مخاطبان از آن راضی بوده‌اند. در هر حال خود من در شبكه‌های مختلفی كار كرده‌ام و در باره میزان مخاطب، برای ما مهم است كه همان گروهی كه آن را دنبال می‌كند، برنامه را بپسندد و البته خوشحال می‌شویم كه این دامنه گسترده‌تر شود. چون ما توقع نداریم مثل خندوانه بیننده داشته باشیم.
بهبودی در آخر درباره فصل جدید «چرخ» و اتفاقاتی كه قرار است در آن بیفتد هم گفت: طبق آنچه تا الان معین شده، قرار گرفتن سری جدید در كنداكتور شبكه برای تابستان است. همچنین طبق صحبت‌هایی كه صورت گرفته به جای یك روز، پخش برنامه به سه روز در هفته رسیده است. چون این شیوه پخش می‌تواند به برنامه و جا افتادن آن بین مردم هم كمك كند. در كنار اینها قطعا باوجود ثابت بودن رویكرد ما و شبكه، تغییراتی را در ساختار برنامه خواهیم داشت.
