جامجم در گفتوگو با کارشناسان واقعیتهایی از عملیاتی شدن سامانه اینستکس را بررسی میکند
کانال تقریبا خالی اروپایی
یك روز پس از تاریخ اعلام شده از سوی سخنگوی سازمان انرژی اتمی كشورمان مبنی بر عبور ذخایر اورانیوم غنی شده از سقف تعیین شده در برجام (300 كیلوگرم)، اروپاییها همراه چین و روسیه در جلسه كمیسیون مشترك كه روز جمعه در وین برگزار شد، تلاش كردند ایران را از تصمیم خود به كاهش تعهدات برجامی منصرف كنند. كشورهای اروپایی در این جلسه در حالی از راهاندازی قریبالوقوع اینستكس خبر دادند كه از اوایل هفته گذشته تلاش كرده بودند با اقدامات تهدیدآمیز مانع از ادامه كاهش تعهدات از سوی ایران شوند. بر همین اساس روز شنبه گذشته یادداشت تهدیدآمیزی از سوی آلمان، انگلیس و فرانسه به ایران ارسال و نسبت به عواقب كاهش تعهدات برجامی ایران هشدار داده شد. رئیسجمهور فرانسه هم در تماس تلفنی با رئیسجمهور كشورمان، خروج از توافق هستهای یا اقدامی كه چنین پیامی را صادر كند، اشتباه دانست. به دنبال چنین تهدیداتی، محمدجواد ظریف در نامهای شدیداللحن خطاب به فدریكا موگرینی كه مسؤولیت هماهنگی كمیسیون مشترك برجام را هم برعهده دارد، نگارش این یادداشت اروپایی را با توجه به محتوای آن مغایر با توافق هستهای دانسته است. ظریف در این نامه تصریح كرد كه عزم جمهوری اسلامی ایران برای استفاده از حقوق خود وفق برجام، از جمله توقف اجرای تعهدات، جدی است و در این مسیر تحت تاثیر فشارهای سیاسی و شانتاژها قرار نخواهد گرفت. همچنین آنطور كه شبكه العربی اعلام كرد، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه با ارسال نامهای، سه كشور اروپایی را به باجخواهی از ایران با استفاده از ابزار تحریم متهم كرده و نوشته تلاش سازمان یافته آنان برای خروج از برجام با متهمسازی ایران و متوجه كردن هزینههای این اقدام به سمت طرف ایرانی است. در چنین فضایی نشست كمیسیون مشترك برجام در سطح معاونان وزرای خارجه در هتل كوبورگ اتریش برگزار شد؛ نشستی كه گرچه سیدعباس عراقچی، معاون وزیر خارجه كشورمان آن را گامی به جلو دانست و هلگا اشمید، معاون موگرینی از عملیاتی شدن اینستكس خبر داد، اما باز هم همانطور كه عراقچی تاكید كرد تا خواستههای جمهوری اسلامی فاصله قابلتوجهی وجود دارد.
آنطور كه عراقچی در پایان این نشست گفت، مهمترین موضوع در این جلسه، اینستكس و كانال مالی اروپا بود. به گزارش فارس، معاون سیاسی وزیر خارجه در اینباره گفت: اینستكس الان دیگر عملیاتی شده و دو سه مورد كاری هم الان در حال انجام شدن است و ظرف روزهای آینده تبادل مالی از طریق اینستكس انجام خواهد شد. وی با بیان اینكه كشورهای اروپایی دیگری هم اظهار علاقه كردند به عنوان سهامدار به این سازوکار و شركت ملحق شوند، بیان كرد: كشورهای اروپایی در نظر دارند اعتباراتی را برای اینستكس در نظر بگیرند و الان در حال حاضر به روی همه كشورهای اروپایی باز است و آنها میتوانند از طریق آن با ایران معامله انجام دهند. این دیپلمات ارشد كشورمان با بیان اینكه این پروسه شروع شده، یادآور شد: گرچه این پروسه خیلی دیر و كمتر از انتظارات ما شروع شده، ولی الان مراحل نهایی خود را طی میكند و به مرحله عملیاتی شدن رسیده است.
همچنین عراقچی از توافق كشورها برای برگزاری نشست كمیسیون مشترك در سطح وزیران خارجه در آینده نزدیك خبر داد و گفت هنوز تاریخ این نشست مشخص
نشده است.
به گفته عراقچی و همانطور كه در بیانیه 9 بندی نشست روز جمعه هم آمده بود، بحث رآكتور اراك یكی دیگر از مباحث مطرح میان اعضا بود. عراقچی در این زمینه گفت: در بحث رآكتور اراك هم پیشرفتهای خوبی داشتیم و همه اعضا تعهد كردند در جدول زمانی مشخص شده، ساخت این رآكتور جدید به پایان برسد.
همچنین در بخشی از بیانیه نشست كمیسیون مشترك برجام آمده است: به عنوان بخشی از فعالیتهای جاری درخصوص موضوعات هستهای و تحریمها، كمیسیون مشترك، كارشناسان را موظف كرد تا به دنبال راهكارهای عملی به ویژه برای صادرات اورانیوم دارای غنای پایین و آبسنگین تحت ترتیبات مناسب باشند.
كشورهای 1+4 همچنین در این بیانیه همچون همیشه تنها به ابراز تاسف از بازگشت تحریمهای آمریكا علیه ایران بسنده كردند و افزودند: با توجه به تحولات و بیانیههای نگرانكننده اخیر، اعضا اهمیت ادامه اجرای كامل و موثر این توافق از سوی تمامی طرفها را خاطر نشان ساختند.
آیا كاهش تعهدات برجامی متوقف میشود؟
در این میان سؤال مهم كه ذهنها را به خود مشغول میكند اینكه اقدام اروپاییها در راهاندازی ساز و كار نیمبندی به نام اینستكس حتی اگر با مشخصات فعلی به نتیجه برسد میتواند مانع برداشته شدن گامهای بعدی ایران در كاهش تعهدات برجامی شود.
براساس اظهارات رئیسجمهور در روز 18 اردیبهشت كه گاماول كاهش تعهدات برجامی اعلام شده به نظر میرسد كه پاسخ این سؤال منفی است. حسن روحانی در جلسه هیات دولت در آن روز اعلام كرد: به طرف مقابل یعنی پنج كشور اعلام كردیم اگر آنها ظرف 60 روز پای میز مذاكره آمدند و با آنها صحبت كردیم و به نتیجه رسیدیم و به منافع اصلیمان بهخصوص نفت و بانك به عنوان دو مورد از منافع مهم دست یافتیم، به نقطه اول و به شرایط 17 اردیبهشت 98 برمیگردیم، ولی اگر در پایان 60 روز به نتیجه نرسیدیم دو اقدام دیگر را آغاز خواهیم كرد.
البته عراقچی در پایان نشست روز جمعه از پاسخ صریح در این زمینه خودداری كرد و گفت: من نتایج را به تهران میبرم و آنها تصمیم میگیرند چه اقدامی انجام دهند؛ تصمیم به «كاهش تعهدات» را متوقف كنند یا خیر. من در جایگاهی نیستم كه بگویم ایران این كار را میكند یا نه، اما از نظر من جلسه امروز برای توقف تصمیم ایران به «كاهش تعهدات» كافی نیست.
به گزارش ایسنا وی افزود: نشست روز جمعه كمیسیون مشترك، انتظارات ایران را برآورده نمیكند و فاصله ملموسی با سطح خواستههای ایران دارد. در عین حال این جلسه آنقدر ارزش دارد كه ما روی آن فكر كنیم.
با این حال كارشناسان كه با فراغ بال بیشتری امكان اظهار نظر دارند اقدام اروپا در راهاندازی اینستكس را به هیچوجه دلیلی برای توقف اقدامات ایران در كاهش تعهدات برجامی نمیدانند. مهدی محمدی، كارشناس مسائل بینالملل در مطلبی در كانال تلگرامی خود در همین زمینه نوشت: دولت باید توجه كند اگر امروز حتی سعودی و امارات هم از ضرورت كم كردن تنشها و آغاز دیپلماسی با ایران حرف میزنند یا اروپا علیالظاهر به تلاشهای خود برای نهایی كردن اینستكس افزوده، همه به این دلیل است كه ایران یك دورنمای معتبر از كاهش تعهدات برجامی پیش روی آنها گذاشته است.
محمدی معتقد است: كاستن از سرعت كاهش تعهدات، فرصت دادن به دیپلماسی نیست، بلكه ذبح آن درست در زمانی است كه ممكن است نتیجهای بدهد.
لازمههای اینستكس
نكته دیگر اینكه اینستكس، ساز و كار ناقصی است كه حاصل چند بار عقبنشینی اروپاییها در یك سال گذشته است و این ساز و كار كه بالاخره اروپاییها به صورت لفظی از عملیاتی شدن آن خبر دادهاند آنطور كه در خبرها آمده در گامهای اول قرار است به دارو و اقلام بشردوستانه اختصاص داشته باشد. این در حالی است كه ایران از طریق برجام به دنبال رفع تحریمها كه مهمترین آنها در حوزه نفت و بانك هستند بود و طبیعی است اروپاییها باید این مطالبات ایران را پاسخ دهند. بر همین اساس اینستكسی كه اروپاییها در روزهای اخیر مانور زیادی درمورد عملیاتی شدن آن دادهاند حتی با كف خواستههای ایران فاصله زیادی دارد.
عراقچی در پایان نشست روز جمعه در این خصوص گفت: بدون اینكه خرید نفت از ایران صورت بگیرد یا اعتبارات خاصی برای اینستكس در نظر گرفته شود، اینستكس نمیتواند به صورت كامل انتظارات ما را برآورده كند. انتظار داریم كشورهای اروپایی به صورت جدی بحث فروش نفت ایران را هم مدنظر داشته باشند. با این حال معاون سیاسی وزیر خارجه افزود: هیچ جدول زمانی از سوی كشورهای حاضر در نشست وین برای خرید نفت از ایران اعلام نشده است.
مهدی محمدی، كارشناس مسائل بینالملل در همین زمینه معتقد است اینستكس تنها با چهار شرط، كارایی خواهد داشت و در غیر اینصورت یك كلاهبرداری بزرگ است. به اعتقاد محمدی، این چهار شرط عبارتند از: بتوان با آن كالاهای تحریمی را خرید، اروپا از ایران نفت بخرد، مشروط به اف.ای.تی.اف نشود و علاوه بر تسویه، عملیات پرداخت هم انجام دهد.
مواضع اینچنینی محدود به یك طیف خاص سیاسی نیست و چهرههای مختلف با گرایشهای سیاسی گوناگون در این زمینه نظرات مشابهی دارند. به عنوان مثال، مصطفی كواكبیان، عضو فراكسیون امید مجلس در مطلبی در همین زمینه در فضای مجازی نوشته است: تداوم برجام با اروپا نباید صرفا در قالب اینستكس خلاصه شود، بلكه باید فروش نفت و انواع تراكنش بانكی را نیز شامل شود.
بر این اساس به نظر میرسد اینستكس اروپایی همچنان فاصله زیادی با مطالبات ایران دارد و صحبت از توقف كاهش تعهدات برجامی از سوی ایران بسیار زود است. البته قطعا در ساعات و روزهای آینده، پس از بررسی گزارشهای عراقچی توسط نهادهای مسؤول، اطلاعرسانی دقیقتری از تصمیم ایران درباره كاهش تعهدات انجام خواهد شد.