نگاهی به فعالیت‌های فرهاد حسن‌زاده، نویسنده كودك و نوجوان كه امسال هم نامزد دریافت جایزه هانس كریستین اندرسن یا نوبل كوچك شده است
فرهاد قصه‌گو
57 ساله است. از 29 سالگی نوشتن برای كودك و نوجوان را به‌طور جدی شروع كرده و تاكنون 87 كتاب منتشر كرده است. جالب‌تر برای نگارش كتاب‌هایش 44 جایزه داخلی و بین‌المللی هم كسب كرده است. از جایزه‌های معتبر داخلی گرفته تا كسب لوح سپاس جایزه جهانی هانس كریستین اندرسن یا همان نوبل كوچك در سال ۲۰۱۸. با همه این تلاش‌های موفقیت‌آمیز و دریافت جوایز متعدد فرهاد حسن‌زاده اما اصلا خودش را نگرفته. پر است از فروتنی، مهربانی و صداقتی كه هم در برخورد با او و هم در مواجهه با آثارش به‌خوبی می‌توان آن را حس كرد. آثار فرهاد حسن‌زاده بسیار متنوع است. او برای تمام گروه‌های سنی و در گونه‌های مختلف ادبی كتاب نوشته است. هم رمان و داستان كوتاه را تجربه كرده و هم شعر، داستان تصویری، بازآفرینی متون كهن، زندگی‌نامه و طنز. در تمام آثارش هم می‌توان به وضوح دید كه او زندگی را نوشته است. زندگی كه خوب بلد است در كدام زاویه بایستد و از كدام جهت تماشایش كند. بعد هم در قالب كلمه‌ها و روایت‌هایی كه باید ارائه‌شان كرده تا نسل‌های مختلفی از كودكی تا بزرگسالی‌شان نوشته‌های او را بخوانند و جهان ذهنی‌شان را بسازند. حسن‌زاده امسال هم مانند دو سال پیش دیگر نامزد دریافت جایزه هانس كریستین اندرسن شده است. به همین بهانه نگاهی می‌اندازیم به فعالیت‌های او به‌عنوان نویسنده‌ای كه محبوب بچه‌هاست و آثارش برای مخاطبان گروه سنی كودك و نوجوان آشنا و دوست‌داشتنی است.
او یك آبادانی است كه بعد از جنگ در شیراز و سپس تهران زندگی كرده است، اما خودش می‌گوید جغرافیا و دلبستگی به آن چندان برایش مهم نیست و با دغدغه‌های بزرگ‌تر و جهانی‌تری محیط پیرامونش را نگاه كرده و سعی می‌كند درباره‌اش بنویسد.
این نویسنده به كار مطبوعاتی هم پرداخته است. سال‌هاست كه داستان‌های كوتاه و نوشته‌های طنز او در نشریات كودك و نوجوان منتشر شده و بارها مورد تشویق و تقدیر جشنواره‌های مطبوعات قرار گرفته است. او 15 سال پی‌درپی عضو تحریریه هفته‌نامه «دوچرخه» ضمیمه رایگان روزنامه همشهری بود تا این‌كه در اواخر سال ۱۳۹۶ بازنشسته شد.
فرهاد حسن‌زاده به همراه تعدادی از نویسندگان، شاعران و مترجمان سنگ بنای تشكیل «انجمن نویسندگان كودك و نوجوان» را گذاشته است. این تشكل اصلی‌ترین نهاد مستقل نویسندگان است كه نزدیك به ۲۰ سال از تأسیس آن می‌گذرد. دبیری و داوری چند جشنواره ادبی و هنری نیز از فعالیت‌های اوست. ارتباط مستمر فرهاد حسن‌زاده با نهادهای مرتبط با مسائل و حقوق كودكان باعث شده كه شناخت بهتری از این بچه‌ها داشته باشد.
گفتیم كتابهای فرهاد حسن‌زاده از جشنواره‌های داخلی و بین‌المللی جوایز بسیاری گرفته است. اگر بخواهیم تند و سریع مهم‌ترین این جایزه‌ها را با هم مرور كنیم باید بگوییم تقدیرشده در جایزه ماه طلایی انجمن نویسندگان كودك و نوجوان، تقدیرشده در سه دوره كتاب سال ایران، برگزیده چند دوره جشنواره كتاب كانون پرورش فكری و برنده تندیس نقره‌ای از جشنواره لاك‌پشت پرنده.
در عرصه جهانی هم دریافت لوح سپاس جایزه «هانس كریستین اندرسن» در سال ۲۰۱۸ و همچنین دیپلم افتخار برای كتاب «زیبا صدایم كن» از سوی IBBY مهم‌ترین جوایز او است. حسن‌زاده تاكنون سه بار نامزد دریافت جایزه «آسترید لیندگرن» شده كه یكی از معتبرترین جایزه‌های ادبیات كودك جهان است. حسن‌زاده در سال 1395 هم جایزه مهمی را گرفت و در نخستین جام باشگا‌ه‌های كتاب‌خوانی كشور، عنوان «نویسنده محبوب بچه‌ها» را از آن خود كرد.
برخی از كتابهای او به زبان‌های انگلیسی، چینی، مالایی، تركی استانبولی و كردی ترجمه شده و برخی در حال ترجمه به زبان عربی و دیگر زبان‌هاست. همچنین تعدادی از كتاب‌هایش به فیلم یا برنامه رادیو تلویزیونی‌شده است. «نمكی و مار عینكی»، «ماشو در مه» و «سنگ‌های آرزو» از كتاب‌هایی هستند كه از آنها اقتباس شده است.
همچنین تاكنون بیش از 40 پایان‌نامه و مقاله‌های پژوهشی بر اساس آثار این نویسنده به رشته تحریر در آمده كه گویای ارزش‌ها و سبك نوشتاری و روش‌های قابل اعتنای ادبی این نویسنده است.
چرا بچه‌ها دوستش دارند؟
فرهاد حسن‌زاده در میان كودكان و نوجوانان طرفداران زیادی دارد. وقتی از او درباره دلایل این علاقه می‌پرسند به نكات جالبی اشاره می‌كند. او نوشتن برای نوجوان‌ها را نیازمند شروعی قوی و چالشی می‌داند و می‌گوید داستان مانند همراهی كردن در یك سفر است. همه و به‌خصوص گروه سنی نوجوان باید به این نتیجه برسند كه قرار است پا در سفری بگذارند كه هیجان و تعقیب و گریز دارد.
از دیگر نكات مهم می‌توان به این اشاره كرد كه در آثار حسن‌زاده راوی، كودكان و نوجوانان هستند و همین بچه‌ها را حسابی به سمت خود جلب می‌كند. ضمن این‌كه روایت‌های او مملو از تصویرسازی‌های عینی و گفت‌وگوهای باورپذیری است كه بچه‌ها می‌توانند خودشان را در آنها پیدا كنند.
حسن‌زاده سهم همه را لحاظ می‌كند. از بچه‌های جنگ گرفته تا كودكان كار و خیابان و طیف‌های دیگر همه در داستان‌هایش جایی دارند و همین هم موجب می‌شود بچه‌ها بخواهند او و آثارش را بخوانند. حسن‌زاده از جهانی می‌نویسد كه نوجوان‌ها لااقل درگیرش شده و در حال تحلیل و فهم آن هستند. جهانی كه آدم‌هایش زندگی‌هایی متفاوت با آنها دارند و از قشرها و طبقه‌های مختلفی هستند. فرا دست و فرودست، معلول و سالم و... همه در داستان‌های او سهمی دارند و می‌توان در آثارش ریتم زندگی واقعی را به‌وضوح تماشا كرد.
در كنار همه این شفافیت و صداقت در روایت، این را هم بیفزایید كه حسن‌زاده حواسش به این هست كه آدم‌ها طنز را دوست دارند. او طنزهای ظریف و باریكی را در همه آثارش دارد كه هر چند در بسیاری از موارد رگه‌های انتقادی هم به خود می‌گیرد، اما پر است از روایت‌هایی زنده از زندگی. هر چند او خودش را محصور جغرافیا نكرده، اما ضرب المثل‌ها و اصطلاحات عامیانه بسیاری در نوشته‌هایش وجود دارد كه روایت‌هایش را جذاب‌تر كرده است.
او در این مورد گفته در نوجوانی دفتر و خودكاری همیشه دم دستش بوده و ضرب المثل‌هایی را كه مادرش می‌گفته یادداشت می‌كرده است.
خلق شخصیت‌های ماندگار و دوست‌داشتنی در ادبیات كودك را هم می‌توان از نكات مهم كارهای حسن‌زاده دانست. بچه‌هزارپایی به نام كوتی‌كوتی را شاید كودكان زیادی عاشقانه دوست داشته و به خاطر سپرده باشند. باور ندارید از خودشان بپرسید.
چرا باز هم حسن‌زاده؟
اما چرا دوباره حسن‌زاده نامزد جایزه هانس كریستین اندرسن یا نوبل كوچك شده است. این جایزه شاخصه‌ها و معیارهایی دارد كه آثار نامزدها بر اساس آن معیارها ارزیابی می‌شود ازجمله كیفیت بالای ادبی و هنری، توجه به مسائل بومی كشورها، جهانی بودن موضوعات و دیدن دنیا از زاویه دید كودكان و نوجوانان. با نگاهی به آثار فرهاد حسن‌زاده می‌بینیم این معیارها در آثار او وجود دارد و به این موارد هم اشاره كردیم. اصلا همه اینها به كنار، بهترین داوران بچه‌ها هستند هم قبلا گفته‌اند حسن‌زاده، نویسنده محبوبشان است و مردی است كه جهانشان را می‌شناسد و می‌تواند رنگ‌های تازه‌ای به آن اضافه كند. اگر او موفق به دریافت این جایزه نشود هم قبلا نوبلش را از بچه‌ها گرفته است.
